طرح طبقه بندی مشاغل که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران تدوین شده است، با هدف استانداردسازی شرایط کاری و تضمین عدالت در پرداختها اجرایی میشود. این طرح شامل قوانینی مانند بیمه کارکنان، تعیین حداقل حقوق و دستمزد و سایر مزایای قانونی است. بر اساس پیش نیازها و ویژگیهای هر شغل، حقوق و مزایای مناسب طبق ضوابط طرح طبقه بندی مشاغل تعیین میشود، به گونهای که هر شغل دارای وظایف مشخص و حقوق متناسب با آن باشد.
فهرست مطالب
اجرای این طرح برای تمامی کسب و کارهای مشمول الزامی است و امکان دستیابی کارکنان به حقوق عادلانه و شفاف را فراهم میکند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، به بررسی جامع طرح بندی مشاغل میپردازیم. با ما همراه باشید.
طرح طبقه بندی مشاغل چیست؟
طرح طبقه بندی مشاغل به عنوان یکی از اجزای مهم قانون کار ایران شناخته میشود که با هدف ساماندهی و طبقه بندی تمامی مشاغل در هر سازمان، از بالاترین تا پایینترین رده شغلی، تدوین شده است. مبنای این طبقه بندی عواملی همچون میزان تخصص، مهارتها، سطح مسئولیت و اهمیت هر شغل است. در قالب این طرح، شاخصهایی مانند سطح تحصیلات، مهارتهای مورد نیاز، حوزه فعالیت و انتظارات شغلی به صورت شفاف تعریف شده و بر همین اساس، حقوق و مزایای هر شغل تعیین خواهد شد.
بر اساس ماده ۴۸ قانون کار، به منظور جلوگیری از سوء استفاده کاری از نیروی کار، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است اجرای طرح طبقه بندی مشاغل را در کارگاههای مشمول الزامی کند. همچنین ماده ۴۹ قانون کار، مسئولیت کارفرمایان مشمول را در زمینه نحوه اجرا و پیاده سازی صحیح این طرح به روشنی مشخص کرده است.
اجرای طرح طبقه بندی مشاغل نقش موثری در جلوگیری از سوءاستفادههای احتمالی کارفرمایان و استانداردسازی ساختار شغلی سازمانها دارد. با پیاده سازی صحیح این طرح، انجام کارهای خارج از عرف و ضایع کردن حقوق کارکنان به حداقل میرسد و هر فرد از شرح وظایف، مسئولیتها و حقوق شغلی خود آگاهی کامل خواهد داشت. در نتیجه آن پرداخت حقوق و دستمزد نیز متناسب با جایگاه شغلی افراد و با استفاده از نرمافزارهای حسابداری، به شکلی دقیق و منصفانه انجام میشود.
چرا طرح طبقه بندی مشاغل مهم است؟
حساب و کتاب خود را محک بزنید
نرم افزار حسابداری محک ویژه +200 گروه شغلی
دریافت دمو و مشاوره رایگان
در صورت تمایل به دریافت مشاوره رایگان و مشاهده دمو نرم افزار حسابداری محک، لطفا فرم زیر را تکمیل نمایید.
هدف از اجرای طرح طبقه بندی مشاغل، ارتقای بهرهوری سازمان و افزایش رضایت شغلی کارکنان است. این طرح با ایجاد ساختاری منسجم برای مشاغل، تعریف دقیق وظایف و مسئولیتها و تعیین شایستگیهای مورد نیاز هر جایگاه شغلی، به مدیران کمک میکند تا طبقه بندی مشاغل را به صورت اصولی و استاندارد پیاده سازی کنند.
از سوی دیگر، تعیین ساعات کاری متناسب با ماهیت هر شغل نیز در چارچوب این طرح مورد توجه قرار میگیرد که نتیجه آن، برقراری عدالت در پرداخت حقوق و مزایا و افزایش شفافیت در فضای کاری سازمان خواهد بود.
مزایای طرح طبقه بندی مشاغل چیست؟
اجرای طرح طبقه بندی مشاغل، گامی موثر در جهت ساماندهی و استانداردسازی نظام حقوق و دستمزد در سازمانها به شمار میرود. بر اساس ضوابط حقوق طبقه بندی مشاغل در سال ۱۴۰۴، کارکنانی که از نظر وظایف و میزان مسئولیت در شرایط مشابهی قرار دارند، از حقوق و مزایای یکسان برخوردار میشوند و شاخصهایی مانند سختی کار نیز به صورت عادلانه در محاسبه پرداختها لحاظ خواهد شد.
این طرح با شفاف سازی ساختار شغلی و تعیین دقیق جایگاه هر فرد در میان مشاغل طبقه بندی شده، به درک بهتر نقشها، مسئولیتها و انتظارات سازمانی کمک میکند. علاوه بر این، با ایجاد چارچوبی منظم برای مسیر ارتقای شغلی، زمینه برنامهریزی هدفمندتر کارکنان برای رشد و توسعه حرفهای را فراهم میسازد.
انواع طرحهای طبقه بندی مشاغل
در جدول زیر، مروری کلی بر انواع طرحهای طبقه بندی مشاغل و اهداف هر یک ارائه شده است.
| نوع طرح | جامعه هدف | ویژگیها و کاربرد |
| طرح کارگاهی | کارگاهها و واحدهای تولیدی بالای ۵۰ نفر | تمرکز بر مشاغل فنی و تولیدی؛ تعیین سطح مهارت و سختی کار. |
| طرح خدماتی و پیمانکاری | شرکتهای خدمات عمومی و تأمین نیرو | استانداردسازی حقوق نیروهای اعزامی و جلوگیری از تفاوت دستمزد. |
| طرح اداری (بخش دولتی) | ادارات و نهادهای دولتی | رتبهبندی بر اساس سلسله مراتب سازمانی و وظایف اداری. |
| طرح بخش خصوصی | شرکتها و مؤسسات غیردولتی | طراحی مسیر شغلی و هماهنگی وظایف با سطح پرداخت. |
| طرح فنی و تخصصی | نیروهای فنی، مهندسی و کارگری ماهر | ارزیابی بر پایه مهارت، تجربه و گواهی |
نحوه محاسبه حقوق در طرح طبقه بندی مشاغل
امروزه با توسعه نرمافزارهای تخصصی حسابداری، فرآیند محاسبه حقوق کارکنان به صورت هوشمند، دقیق و استاندارد انجام میشود؛ به طوری که نیاز به محاسبات دستی و خطاپذیر به حداقل رسیده و تمامی مراحل بر اساس دادههای معتبر و فرمولهای رسمی انجام میشوند.
نحوه محاسبه حقوق در طرح طبقه بندی مشاغل بر پایه مجموعهای از شاخصهای مشخص صورت میگیرد که هر یک تاثیر مستقیمی بر میزان حقوق و مزایای دریافتی کارکنان دارند. در ادامه، مهمترین مولفههای محاسبه حقوق در این طرح آمده است:
گروه شغلی
در نخستین گام، باید مشخص شود هر شغل در چه گروهی از طبقه بندی مشاغل قرار دارد. در این طرح، مشاغل معمولا در حدود ۲۰ گروه شغلی سازماندهی میشوند که هر گروه شامل مشاغلی با سطح مهارت، وظایف و میزان مسئولیت مشابه است. برای هر گروه، مزد پایه مشخصی تعیین شده و این اطلاعات به عنوان مبنای محاسبات حقوق در نرمافزار حسابداری ثبت میگردد.
سابقه کار
سابقه کاری یکی از عوامل تعیین کننده در محاسبه حقوق بر اساس طرح طبقه بندی مشاغل است. با افزایش سنوات خدمت، حقوق کارکنان نیز مطابق جداول مصوب طرح افزایش مییابد. برای هر سال سابقه، ضریب افزایشی مشخصی در نظر گرفته شده که به حقوق پایه اضافه میشود.
مدرک تحصیلی
بر اساس جدول طبقه بندی مشاغل بر مبنای مدرک تحصیلی در سال ۱۴۰۴، سطح تحصیلات نقش مهمی در تعیین حقوق دارد. برای هر مقطع تحصیلی، از دیپلم تا دکتری، ضرایب خاصی تعریف شده است تا تفاوت در میزان دانش، تخصص و مهارت به صورت عادلانه در نظام پرداختها لحاظ شود.
مزایای شغلی
برخی مشاغل مشمول مزایای جانبی مانند سختی کار، اضافه کاری، فوق العادهها، حق ماموریت، بن و سایر پرداختهای قانونی هستند. این مزایا با توجه به نوع شغل و شرایط کاری تعیین شده و به حقوق پایه افزوده میشوند تا دریافتی نهایی فرد به درستی محاسبه شود.
ضریب منطقهای
حقوق و دستمزد در سراسر کشور یکسان نیست و برای هر منطقه ضریبی تحت عنوان ضریب منطقهای تعیین شده است. در محاسبه حقوق نهایی هر فرد، مزد پایه ابتدا در ضرایبی مانند سابقه کار، مدرک تحصیلی و مزایای شغلی ضرب میشود و در نهایت ضریب منطقهای نیز اعمال میگردد تا دستمزد متناسب با شرایط اقتصادی و هزینههای زندگی در هر منطقه تعیین شود.
نحوه تعیین گروه شغل کارگران
تعیین گروه شغلی کارگران در قالب طرح طبقه بندی مشاغل، فرآیندی مبتنی بر ضوابط، قوانین و دستورالعملهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. در این فرآیند، مشاغل کارگران در یکی از گروههای شغلی ۱ تا ۲۰ قرار میگیرند؛ به گونهای که هر گروه بیانگر سطح مشخصی از مهارت، تجربه، میزان مسئولیت و شرایط کاری باشد. روند تعیین گروه شغلی کارگران به طور خلاصه شامل مراحل زیر است:
۱. تدوین طرح طبقه بندی مشاغل
کارگاههای مشمول، از جمله واحدهای دارای بیش از ۵۰ نفر کارگر و همچنین شرکتهای پیمانکاری و خدماتی طرف قرارداد با سازمانها، موظف به تدوین طرح طبقه بندی مشاغل هستند. این طرح توسط طراحان رسمی مورد تایید وزارت کار تهیه میشود. در این مرحله، تمامی مشاغل موجود در کارگاه بررسی شده و بر اساس ارزیابی عوامل شغلی، گروههای شغلی مناسب برای هر عنوان تعیین میگردد.
۲. شناسایی و ارزیابی مشاغل
در این مرحله، همه مشاغل موجود در کارگاه به تفکیک عنوان شغلی و شرح وظایف شناسایی میشوند. ارزیابی مشاغل معمولا بر پایه چهار عامل اصلی انجام میگیرد:
- دانش و مهارتهای مورد نیاز شغل، شامل سطح تحصیلات، تخصص و آموزشهای لازم
- میزان مسئولیتها و اختیارات، مانند نظارت بر کارکنان یا مسئولیتهای مالی و اداری
- میزان کوششهای مورد نیاز، اعم از تلاشهای فیزیکی و ذهنی
- شرایط محیط کار و خطرات احتمالی ناشی از آن
به هر یک از این عوامل امتیاز مشخصی اختصاص داده میشود و مجموع امتیازات، مبنای تعیین گروه شغلی قرار میگیرد.
۳. تعیین گروه شغلی مشاغل
پس از تکمیل ارزیابی، هر شغل متناسب با امتیاز کسب شده در یکی از گروههای شغلی قرار میگیرد. معمولا مشاغل سادهتر در گروههای پایینتر و مشاغل تخصصی، فنی یا مدیریتی در گروههای بالاتر طبقهبندی میشوند.
۴. تطبیق کارگران با مشاغل
در این مرحله، هر کارگر بر اساس شغل احراز شده و شناسنامه شغلی، در گروه شغلی متناظر قرار میگیرد. این تطبیق با توجه به شرایط احراز شغل، از جمله تحصیلات، سابقه کاری و توانمندیهای موردنیاز انجام میشود و در صورت انطباق کامل، گروه شغلی مربوط به کارگر تخصیص مییابد.
۵. اعمال حقوق و مزایا
در نهایت، حقوق و مزایای کارگر بر اساس گروه شغلی تعیین شده محاسبه و به حقوق پایه اضافه میگردد. همچنین در صورت وجود شرایط خاص مانند سختی کار، ایثارگری یا سابقه ویژه، این عوامل نیز مطابق ضوابط در محاسبه حقوق و مزایا لحاظ خواهند شد.
کمیته طرح طبقه بندی مشاغل شامل چه کسانی است؟
کمیته طرح طبقه بندی مشاغل، در واقع بازوی اصلی طراحی و اجرای این طرح در کارگاه است و از سه بخش تشکیل میشود:
- نمایندگان مدیریت: این گروه شامل دو پنجم کل اعضای کمیته است. به عنوان مثال، اگر کمیته پنج نفره باشد، دو نفر از اعضا نماینده مدیریت خواهند بود. مدیران کارگاه در انتخاب نمایندگان خود کاملا آزاد هستند و هیچ شرط خاصی برای آنها وجود ندارد.
- نمایندگان کارگران: نمایندگان کارگران نیز دو پنجم اعضای کمیته را تشکیل میدهند. برای عضویت در این بخش، افراد باید حداقل دارای مدرک دیپلم باشند و حداقل دو سال سابقه کار در همان کارگاه را داشته باشند تا حقوق و منافع کارگران حفظ شود.
- نمایندگان سرپرستان: این بخش یک پنجم کل اعضای کمیته را شامل میشود و همانند نمایندگان کارگران، شرایطی مانند مدرک تحصیلی و سابقه کاری برای آنها در نظر گرفته میشود.
به عنوان مثال اگر کمیتهای ۱۰ نفره باشد، ترکیب اعضا به این صورت خواهد بود که ۴ نفر نماینده مدیریت، ۴ نفر نماینده کارگران و ۲ نفر نماینده سرپرستان هستند.
اعضای کمیته با طراح یا دفتر مشاوره فنی همکاری میکنند و در زمینههایی مانند جمعآوری اطلاعات، ارزیابی مشاغل، تنظیم شناسنامههای شغلی و تطبیق کارکنان با مشاغل تعیین شده مشارکت دارند. برای انجام این وظایف، اعضای کمیته باید با شرایط شغلی کارگاه و برخی مفاد قانون کار آشنا باشند تا اجرای طرح به شکل دقیق و منصفانه انجام شود.
pdf آیین نامه اجرایی طرح طبقه بندی مشاغل
برای تکمیل اطلاعات فوق و آشنایی بیشتر با جزئیات و ضوابط قانونی، آیین نامه اجرایی طرح طبقه بندی مشاغل که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مصوب شده است، در پیوست زیر ارائه میشود. این آیین نامه شامل دستورالعملها، ضوابط اجرایی و نحوه پیادهسازی طرح در کارگاهها و سازمانها است و مرجع رسمی برای اجرای صحیح طرح محسوب میشود.
آیین نامه اجرایی طرح طبقه بندی مشاغل
جمع بندی
طبقه بندی مشاغل فرآیندی است که در آن مشاغل مختلف بر اساس شاخصهایی مانند میزان مسئولیت، مهارتهای موردنیاز، سطح تحصیلات، تجربه کاری و شرایط محیط کار در گروههای مشخص قرار میگیرند. اجرای صحیح این فرآیند به سازمانها کمک میکند تا ساختار سازمانی منسجمتری ایجاد کرده، بهرهوری را افزایش دهند و مدیریت منابع انسانی را به شکل موثرتری انجام دهند. از سوی دیگر، طبقه بندی مشاغل با شفاف سازی مسیرهای شغلی، به کارکنان امکان میدهد چشم انداز روشنتری از آینده حرفهای خود داشته باشند و عدالت در پرداخت حقوق، مزایا و فرصتهای ارتقا به درستی رعایت شود.
