در هر شغل و حرفه‌ای ممکن است افراد به دلایل مختلفی دچار بیماری شوند. با وجود بیماری طبیعتا ادامه فعالیت کاری برای فرد امکان پذیر نخواهد بود و نیاز به مرخصی پیدا می‌کند. در این مواقع، استفاده از مرخصی استعلاجی راهکاری قانونی و حمایتی است که برای حفظ سلامت فرد و حقوق شغلی او در نظر گرفته شده است. مرخصی استعلاجی یکی از مرخصی‌های قانونی مشمولین بیمه تامین اجتماعی است که شامل معافیت موقت از کار و عدم توانایی ادامه کار توسط شخص بنا به دلایلی مانند بیماری، تصادف و یا حادثه است. البته استفاده از مرخصی استعلاجی شرایط و مقررات خاص خود را دارد که در این مقاله وبسایت نرم افزار حسابداری محک، به بررسی صفر تا صد قوانین مرخصی استعلاجی در قانون کار می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
مرخصی استعلاجی چیست؟
مرخصی استعلاجی یکی از انواع مرخصی‌هایی است که برای حمایت از نیروهای کار و مشمولین بیمه تامین اجتماعی در مواقع بیماری یا حوادث به کار می‌رود. این مرخصی به افراد اجازه می‌دهد تا در زمان بیماری یا نیاز به استراحت، از کار فاصله بگیرند و دوران نقاهت خود را بگذرانند. برخلاف مرخصی استحقاقی که در طول سال توزیع میشود، مرخصی استعلاجی تنها در مواقع بیماری یا حوادث و با تایید پزشک قابل استفاده است و مدت زمان مرخصی استعلاجی از مرخصی استحقاقی فرد کسر نمی‌شود. در طول دوره این مرخصی، حقوق نیروی کار به طور کامل پرداخت شده و فرد پس از بازیابی سلامت به محل کار بازمی‌گردد.
مرخصی استعلاجی شامل تمامی کارمندان سازمان‌های دولتی و غیردولتی و افرادی که تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند، میشود. شرط اصلی برای دریافت این مرخصی، عدم توانایی فرد برای اشتغال به کار به دلیل بیماری یا حادثه و تایید نیاز به استراحت توسط پزشک است. در مواردی که مدت این مرخصی کمتر از 7 روز باشد یا مجموع آن در طول سال به 15 روز نرسد، گواهی پزشک برای دریافت مرخصی کافی است. اما برای مدت‌های بیشتر، نیاز به تایید پزشک معتمد یا شورای پزشکی تأمین اجتماعی وجود دارد.
طبق قانون محاسبه مرخصی در قانون کار، در صورتی که فرد به 15 تا 60 روز استراحت نیاز داشته باشد، فرد باید از پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی گواهی دریافت کند. در صورتی که بیماری آنقدر وخیم باشد که فرد به بیش از 60 روز استراحت نیاز دارد، باید شورای پزشکی تأمین اجتماعی آن را تأیید نماید.
هدف از مرخصی استعلاجی، جلوگیری از اخراج نیروهای کار در دوران بیماری و حمایت از حقوق آنها است. این نوع مرخصی به افراد اجازه می‌دهد تا بدون نگرانی از دست دادن شغل یا حقوق خود، به درمان و بازیابی سلامت بپردازند. قوانین مرتبط با این نوع مرخصی به طور دقیق در قانون کار و تأمین اجتماعی کشور تعیین شده و تمامی نیروهای کار می‌توانند در صورت مواجهه با بیماری یا حوادث از این حق قانونی خود بهره‌مند شوند.
قانون مرخصی استعلاجی تامین اجتماعی
طبق مقررات اداره کار اگر مدت مرخصی استعلاجی کمتر از ۷ روز باشد یا مجموع روزهای آن در طول سال به ۱۵ روز نرسد، ارائه گواهی پزشک معالج کافی است. اما اگر مدت استراحت بین ۱۵ تا ۶۰ روز باشد، لازم است گواهی پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی ارائه شود. در مواردی که بیماری فرد به قدری شدید است که بیش از ۶۰ روز استراحت نیاز دارد، تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی الزامی خواهد بود.
ماده 74 قانون کار مدت مرخصی استعلاجی
ماده 74 قانون کار می‌گوید که مدت زمان استفاده فرد از مرخصی استعلاجی اگر مورد تایید سازمان تامین اجتماعی قرار گیرد، این دوران جزو سوابق کاری او محسوب میشود. این مدت در سابقه برای بازنشستگی کارگران نیز مورد توجه قرار می‌گیرد و محاسبه خواهد شد.
مدت مرخصی استعلاجی
طبق قانون کار، مدت مرخصی استعلاجی در ابتدا ۳ روز در نظر گرفته میشود. در صورتی که فرد به دلیل شدت بیماری نیاز به بستری شدن در بیمارستان و دریافت مراقبت‌های پزشکی داشته باشد، این مدت با پرداخت حقوق همراه خواهد بود. با این حال در سه روز اول مرخصی استعلاجی، غرامت دستمزدی از سوی سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمی‌شود. در واقع در صورت ادامه‌دار بودن بیماری و واجد شرایط بودن فرد، حقوق مربوط به این مرخصی پس از طی مراحل قانونی به حساب او واریز خواهد شد.
مدت مرخصی استعلاجی در ماه
بر اساس قوانین سازمان تأمین اجتماعی، مدت مرخصی استعلاجی در طول ماه محدودیتی ندارد. همچنین پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری نیز از نظر مدت زمان و تعداد دفعات، مشمول هیچگونه محدودیتی نیست. این یعنی که فرد بیمه شده بنا به تشخیص سازمان تأمین اجتماعی تا زمانی که قادر به انجام کار نباشد، مشمول دریافت غرامت دستمزد خواهد بود.
مدت مرخصی استعلاجی در سال
بر اساس تبصره ۲ ماده ۸۴ قانون مدیریت خدمات کشوری، کارمندان و کارکنان دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با تأیید پزشک معتمد تا سقف چهار ماه در سال از مرخصی استعلاجی استفاده کنند. البته در مورد بیماری‌های صعب العلاج، این محدودیت زمانی برداشته میشود و مدت مرخصی استعلاجی بدون محدودیت خواهد بود. در بخش خصوصی نیز مدت زمان استفاده از مرخصی استعلاجی معمولا بر اساس آیین نامه‌ها و مقررات داخلی هر سازمان تعیین میشود.
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی چقدر است؟
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی در قانون کار به گونه‌ای تنظیم شده که به بیماران اجازه دهد بدون نگرانی از دست دادن شغل خود، به بهبودی بپردازند. برای دریافت مرخصی استعلاجی محدودیت زمانی مشخصی وجود ندارد، زیرا نوع بیماری و طول دوره بهبودی از قبل قابل پیش‌بینی نیست. حداکثر مدت مرخصی استعلاجی برای هر فرد در طول یک سال 4 ماه است. اگر مدت زمان مرخصی استعلاجی به یک سال برسد و بیماری فرد به عنوان بیماری صعب‌العلاج شناخته شود، لازم است پزشک معتمد تأمین اجتماعی این موضوع را تشخیص داده و شورای عالی پزشکی نیز آن را تأیید نماید.
در صورت تأیید بیماری صعب‌العلاج توسط پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی، فرد کارگر بازنشسته خواهد شد. پس از بازنشستگی، مدارک پرسنلی فرد در سازمان بایگانی میشود و مدیران سازمان می‌توانند به خلاصه پرونده پرسنلی او دسترسی داشته باشند.
شرایط مرخصی استعلاجی بیمه تامین اجتماعی
شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی برای نیروهای کار به چند عامل مهم بستگی دارد. اولین و مهم‌ترین شرط، داشتن بیمه تأمین اجتماعی فعال است. در صورت نبود این بیمه، فرد نمی‌تواند از حمایت‌های سازمان تأمین اجتماعی در دوران بیماری بهره‌مند شود. دومین شرط مهم وجود بیماری جسمی یا روحی است که توانایی کار کردن را از فرد سلب کند. این وضعیت باید توسط پزشک معالج تأیید شود و نیاز به استراحت یا بستری‌شدن در بیمارستان را ضروری سازد. برای بهره‌مندی از این مرخصی، کارمند باید در زمان شروع مرخصی مشغول به کار یا در مرخصی استحقاقی باشد. همچنین، گواهی پزشکی باید به طور دقیق و واضح نوع بیماری را مشخص کند. نکته مهم دیگر این است که فرد نباید از کار افتاده کلی باشد، زیرا در این صورت شرایط متفاوتی برای او در نظر گرفته میشود.
لازم به ذکر است که عمل‌های زیبایی مشمول مرخصی استعلاجی نمی‌شوند. همچنین، پرداخت دستمزد دوره مرخصی استعلاجی بر عهده سازمان بیمه است و نوع قرارداد کاری تأثیری در میزان این پرداختی ندارد. این شرایط با هدف حمایت از کارکنان در زمان بیماری و تضمین حقوق آنها طراحی شده است.
همچنین ارائه به موقع گواهی پزشکی به کارفرما و سازمان تأمین اجتماعی ضروری است. تأخیر در تحویل مدارک می‌تواند منجر به رد درخواست مرخصی استعلاجی شود. در مواردی که فرد به دلیل بیماری‌های مزمن یا دوره‌های طولانی درمان نیاز به استراحت بیشتری دارد، روند تأیید ممکن است پیچیده‌تر بوده و نیاز به بررسی از سوی کمیسیون‌های پزشکی تأمین اجتماعی داشته باشد. یکی دیگر از شرایط مهم دریافت مرخصی استعلاجی، شدت بیماری است. این یعنی بیماری‌هایی که به‌طور واقعی مانع انجام وظایف شغلی می‌شوند، مشمول این نوع مرخصی هستند. به عنوان مثال سرماخوردگی‌های خفیف یا بیماری‌های کوتاه مدت ممکن است در فهرست مرخصی‌های استعلاجی قرار نگیرند.
توصیه میشود پیش از اقدام برای دریافت مرخصی استعلاجی، حتما با یک مشاور بیمه یا کارشناس تأمین اجتماعی مشورت کنید تا از شرایط، مدارک لازم و موانع احتمالی آگاه شوید و با اطمینان کامل مراحل را طی کنید.
نحوه محاسبه مرخصی استعلاجی در قانون کار
در قانون کار، نحوه محاسبه مرخصی استعلاجی و پرداخت‌های مرتبط با آن به تفصیل مشخص شده است. این محاسبات به دو بخش اصلی پرداخت توسط کارفرما و پرداخت توسط سازمان تأمین اجتماعی تقسیم می‌شوند.
- پرداخت توسط کارفرما: برای مرخصی‌های استعلاجی کمتر از سه روز، کارفرما موظف به پرداخت مبلغ مرخصی است.
- پرداخت توسط سازمان تأمین اجتماعی: برای مرخصی‌های استعلاجی بیش از سه روز، سازمان تأمین اجتماعی پرداخت مبلغ مرخصی را بر عهده دارد. این مبلغ بر اساس وضعیت تأهل و تعداد افراد تحت تکفل بیمه‌شده متفاوت است.
مطابق با ماده 62 قانون تأمین اجتماعی، میزان پرداختی به شرح زیر است:
- بیمه‌شدگان با افراد تحت تکفل (همسر، فرزند، پدر یا مادر): در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان سه چهارم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
- بیمه‌شدگان بدون افراد تحت تکفل (بدون همسر، فرزند، پدر یا مادر): در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان دو سوم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
- بیمه‌شدگان غیر متکفل: در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان یک دوم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
نکات مهم:
- مفهوم آخرین مزد: منظور از آخرین مزد، آخرین حقوق و مزایای دریافتی بیمه شده است که پیش از شروع مرخصی استعلاجی دریافت کرده است.
- محاسبات بر اساس وضعیت تأهل و تعداد افراد تحت تکفل: این محاسبات بر اساس اطلاعات ثبت شده در پرونده بیمه شده در سازمان تأمین اجتماعی انجام میشود.
مراحل دریافت مرخصی استعلاجی
برای دریافت مرخصی استعلاجی از سازمان تأمین اجتماعی، نخستین قدم مراجعه به پزشک و دریافت گواهی پزشکی معتبر است که شامل جزئیات دقیق بیماری و مدت زمان لازم برای استراحت باشد. سپس باید این گواهی به کارفرما و سازمان تأمین اجتماعی ارائه شود. پس از این مراحل، سازمان تأمین اجتماعی گواهی پزشکی را بررسی و تأیید می‌کند. در موارد بیماری‌های کوتاه مدت، این فرآیند معمولا سریع انجام میشود. اما در بیماری‌های طولانی مدت ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتری توسط کمیسیون‌های پزشکی باشد.
در نهایت پس از تأیید سازمان تأمین اجتماعی، مرخصی استعلاجی با پرداخت حقوق مربوطه اجرایی میشود. بیمه شده باید در مدت مرخصی بهبود یابد و پس از پایان دوره به کار خود بازگردد.
حقوق و مزایا در مرخصی استعلاجی
در زمان مرخصی استعلاجی، کارکنان از حقوق و مزایای متعددی برخوردار می‌شوند. این مزایا شامل حقوق ثابت، فوقالعادههای مستمر، کمک‌هزینه‌های عائلهمندی و اولاد و همچنین فوقالعادههای مناطق کمتر توسعه‌یافته و بد آب‌وهوا است. اگر مدت این مرخصی بیش از یک سال طول بکشد، تنها حقوق ثابت به همراه فوقالعاده ایثارگری و کمک‌هزینه اولاد پرداخت میشود و سایر مزایا حذف می‌گردد. پرداخت این حقوق و مزایا به‌عنوان غرامت دستمزد از سوی صندوق تأمین اجتماعی صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد کارفرما نیز به‌صورت داوطلبانه مبالغی را به کارکنان خود پرداخت می‌کند.
درصورتی که مدت مرخصی استعلاجی فرد کمتر از یک سال باشد، تمامی حقوق و مزایا از جمله حقوق ثابت، فوقالعادههای مستمر، کمک هزینه عائلهمندی و همچنین فوقالعاده مناطق محروم برخوردار خواهد بود. اما اگر مدت مرخصی استعلاجی از یک سال بیشتر شود، میزان مزایا محدود میشود و تنها شامل حقوق ثابت، فوقالعاده ایثارگری و کمک هزینه اولاد خواهد بود.
آیا مرخصی استعلاجی بیمه دارد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که مفهومی به نام بیمه استعلاجی نیز وجود دارد. نخستین شرط برای استفاده از بیمه استعلاجی، داشتن بیمه فعال تأمین اجتماعی است. در این شرایط اگر فرد به بیماری مبتلا شود، دستمزدی که مربوط به ایام مرخصی استعلاجی است، به عنوان غرامت دستمزد ایام بیماری از سوی تأمین اجتماعی پرداخت میشود. در صورتی که سازمان تأمین اجتماعی مرخصی استعلاجی را تأیید کند، نه تنها حقوق این دوره به فرد پرداخت میشود، بلکه تعداد روزهای مرخصی نیز به عنوان سابقه کاری برای بازنشستگی او منظور خواهد شد.
آیا استعلاجی از مرخصی کم میشود؟
مرخصی استعلاجی به دلیل اینکه ناشی از بیماری است و با تأیید پزشک صادر میشود، جزو مرخصی استحقاقی محسوب نمی‌شود و از آن کم نخواهد شد.
آیا استعلاجی از عیدی کم می شود؟
برای مرخصی استعلاجی تا سقف ۳ روز، پرداخت عیدی و سنوات همچنان برعهده شرکت خواهد بود. در این حالت، مرخصی استعلاجی فرد مانند مرخصی استحقاقی تلقی میشود و جزو تعهدات کارفرما محسوب می‌گردد.
چند بار می‌توان از مرخصی استعلاجی استفاده کرد؟
هیچ محدودیتی از سوی قانون برای تعداد دفعات استفاده از مرخصی استعلاجی وجود ندارد. تا زمانی که فرد به‌عنوان از کار افتاده تشخیص داده نشود، می‌تواند به میزان لازم و تا بازیابی کامل سلامت خود از این مرخصی بهره‌مند شود. همچنین، مدت زمان استفاده از این مرخصی به‌عنوان بخشی از سوابق کاری فرد محسوب میشود؛ بنابراین توصیه می‌گردد که درمان خود را به‌طور کامل دنبال کنید و نگران از دست دادن سابقه کاری نباشید.
عدم موافقت کارفرما با مرخصی استعلاجی
رد یا نپذیرفتن مرخصی استعلاجی از سوی کارفرما برخلاف قانون است. در چنین مواردی، فرد می‌تواند از طریق مراجعه به سازمان تأمین اجتماعی برای دریافت مرخصی استعلاجی اقدام کند. پرداخت حقوق در ایام مرخصی استعلاجی بر عهده کارفرما نیست، بلکه این مسئولیت برعهده سازمان تأمین اجتماعی است. به همین دلیل، هیچ کارفرمایی حق مخالفت با مرخصی استعلاجی را ندارد. در صورتی که مرخصی استعلاجی به تأیید پزشک معتمد یا شورای پزشکی سازمان تأمین اجتماعی برسد، نیازی به تأیید کارفرما نخواهد بود.
در چه صورتی حقوق مرخصی استعلاجی به فرد پرداخت نمی‌شود؟
اگر فرد بیمه‌شده در یکی از سه وضعیت زیر قرار داشته باشد، حقوق مرخصی استعلاجی به او پرداخت نخواهد شد:
- انجام عمل زیبایی: اگر علت مرخصی استعلاجی، انجام یک عمل جراحی زیبایی باشد که ضرورت پزشکی ندارد.
- دریافت حقوق و مزد در دوران بیماری: اگر کارفرما به هر دلیلی حقوق و مزایای فرد را در دوران بیماری پرداخت کند.
- از کارافتادگی کلی: اگر بیمه‌شده به طور کلی از کار افتاده باشد و قبلاً مستمری از کارافتادگی کلی دریافت می‌کند.
- در این موارد، سازمان تأمین اجتماعی از پرداخت حقوق مرخصی استعلاجی خودداری خواهد کرد.
سخن آخر
مرخصی استعلاجی یکی از حقوق مهم کارمندان و کارگران است که به آنها اجازه می‌دهد در صورت بیماری، بدون نگرانی از دست دادن شغل یا حقوق، به استراحت و بهبودی بپردازند. این نوع مرخصی با تأیید پزشک معالج و بر اساس قوانین کار، به افراد تعلق می‌گیرد و مدت زمان آن بسته به شدت و نوع بیماری متفاوت است. مرخصی استعلاجی نه تنها به حفظ سلامت جسمی و روحی کارکنان کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش بهره‌وری و رضایت شغلی نیز میشود؛ بنابراین، آگاهی از شرایط و قوانین مربوط به مرخصی استعلاجی برای هر کارمند و کارفرما ضروری است.
توصیه میشود پیش از اقدام، حتما شرایط خود را برای استفاده از مرخصی استعلاجی بررسی کنید. همچنین مدارک و تأییدیه‌های لازم را به موقع تهیه و ارائه دهید تا در روند دریافت حقوق و مزایا با مشکلی مواجه نشوید.
