قانون برای شرایطی که شرکت‌ها با بدهی یا بحران مالی روبه‌رو می‌شوند، حسابی ویژه به نام اندوخته قانونی در نظر گرفته است. طبق این قانون، هر شرکت موظف است ۵ درصد از سود خالص سالانه خود را به این حساب اختصاص دهد و آن را در ترازنامه ثبت کند. در این مقاله از نرم افزار حسابداری محک، به طور کامل توضیح می‌دهیم که اندوخته قانونی چیست و چگونه محاسبه و ثبت می‌شود. اگر شما سهام‌دار یک شرکت هستید یا علاقه‌مند به یادگیری مفاهیم مالی، مطالعه این مطلب می‌تواند چند دقیقه از وقت شما را به سرمایه‌ای ارزشمند تبدیل کند.
فهرست مطالب
اندوخته قانونی چیست؟
اندوخته قانونی بخشی از سود خالص شرکت است که هر سال به عنوان ذخیره یا سرمایه احتیاطی کنار گذاشته می‌شود. هدف از این کار، جلوگیری از خروج کامل سرمایه شرکت از چرخه دارایی‌هاست تا در مواقع بحرانی مانند کمبود درآمد یا بحران مالی، شرکت بتواند از این اندوخته برای ادامه فعالیت خود استفاده کند. نکته مهم این است که هر شرکت موظف است پیش از تقسیم سود بین سهام‌داران، مبلغ مشخصی را به عنوان اندوخته قانونی کنار بگذارد.
پس از تعیین این مبلغ، اطلاعات مربوط به اندوخته در اسناد حسابداری شرکت ثبت و پس از تأیید مدیریت، در دفاتر قانونی حسابداری مطابق با مقررات قانون تجارت نگهداری می‌شود. همچنین طبق قانون، تمامی شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی ملزم به داشتن دفاتر قانونی حسابداری هستند.
چرا اندوخته قانونی اهمیت بالایی دارد؟
شرکت‌ها با اهداف متعددی اقدام به تشکیل اندوخته می‌کنند که دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
۱. حفاظت از حقوق طلبکاران
اندوخته قانونی در واقع یک سپر مالی برای طلبکاران شرکت محسوب می‌شود. در صورتی که شرکت با مشکلات مالی روبه‌رو شود یا حتی ورشکسته گردد، این اندوخته می‌تواند به عنوان منبعی مطمئن برای پرداخت بخشی از بدهی‌ها و تعهدات مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب، طلبکاران از جمله بانک‌ها، تأمین‌کنندگان و کارکنان، تا حدی در برابر زیان‌های احتمالی محافظت می‌شوند.
۲. افزایش ثبات مالی و اعتبار شرکت
وجود اندوخته قانونی نشانه‌ای از مدیریت مالی مسئولانه و آینده‌نگری مدیران شرکت است. شرکت‌هایی که اندوخته قوی‌تری دارند، در برابر نوسانات اقتصادی، بحران‌های پیش‌بینی نشده یا زیان‌های احتمالی مقاوم‌تر عمل می‌کنند. این موضوع نه تنها به پایداری و تداوم فعالیت شرکت کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران، بانک‌ها و مؤسسات مالی نیز می‌شود. در واقع، اندوخته قانونی تصویری از سلامت مالی و ثبات اقتصادی شرکت ارائه می‌دهد.
چه شرکت‌هایی موظف به پرداخت اندوخته قانونی هستند؟
بر اساس قانون، برخی از انواع شرکت‌ها موظف‌اند بخشی از سود خالص خود را به عنوان اندوخته قانونی ذخیره کنند. این الزام بیشتر مربوط به شرکت‌هایی است که مسئولیت سهام‌داران در آن‌ها محدود به میزان سهام‌شان است. در چنین شرکت‌هایی، اگر سرمایه شرکت از بین برود یا بدهی‌هایی بر عهده شرکت باقی بماند، می‌توان از محل اندوخته برای جبران این خسارت‌ها استفاده کرد. انواع شرکت‌هایی که مشمول این قانون هستند عبارت‌اند از:
- شرکت‌های سهامی عام و خاص
- شرکت‌های تعاونی
- شرکت‌های با مسئولیت محدود
در مقابل، سایر شرکت‌ها مانند شرکت‌های تضامنی، نسبی و مختلط ملزم به تشکیل اندوخته قانونی نیستند. دلیل آن این است که در این نوع شرکت‌ها، مسئولیت شرکا محدود به مبلغ سرمایه یا سهام آن‌ها نیست. به بیان دیگر، اگر شرکت دچار بدهی شود، طلبکاران می‌توانند برای دریافت مطالبات خود به دارایی شخصی شرکا نیز مراجعه کنند. بنابراین، در این شرکت‌ها نیازی به جبران خسارت از محل اندوخته وجود ندارد.
نحوه محاسبه اندوخته قانونی
بر اساس ماده ۱۴۰ قانون تجارت مصوب سال ۱۳۴۷، هیئت‌مدیره هر شرکت موظف است هر سال یک بیستم از سود خالص را به عنوان اندوخته قانونی ذخیره کند. محاسبه آن در قانون تجارت به صورت زیر آمده است:
«هیئت‌مدیره مکلف است هر سال یک بیستم از سود خالص شرکت را به عنوان اندوخته قانونی موضوع نماید. همین که اندوخته به یک دهم سرمایه شرکت رسید، موضوع کردن آن اختیاری است و در صورتی که سرمایه شرکت افزایش یابد، کسر یک بیستم مذکور ادامه خواهد یافت تا وقتی که اندوخته به یک دهم سرمایه بالغ گردد.»
بر این اساس، شرکت باید ۵ درصد از سود خالص سالانه خود را در ترازنامه به عنوان اندوخته قانونی ثبت و ذخیره کند.
در این مرحله ممکن است برخی مدیران به این سؤال برخورد کنند که اندوخته قبل یا بعد از مالیات محاسبه می‌شود؛ طبق قوانین و مقررات مالیاتی، این اندوخته از سود خالص پس از کسر مالیات محاسبه می‌گردد. زمانی که مجموع این اندوخته به ۱۰ درصد از کل سرمایه شرکت برسد، ادامه ذخیره‌سازی آن دیگر الزامی نیست و به صورت اختیاری انجام می‌شود.
با این حال، اگر شرکت در آینده سرمایه خود را افزایش دهد، موظف است دوباره ۵ درصد از سود خالص سالانه را به نسبت سرمایه جدید ذخیره کند. این روند تا زمانی ادامه دارد که میزان اندوخته به ۱۰ درصد از کل سرمایه جدید برسد. لازم به ذکر است این مقدار سقف اندوخته می‌باشد و پس از دستیابی به این سقف برداشت اختیاری خواهد بود.
همچنین ممکن است برخی مدیران به این سؤال برخورد کنند که اندوخته قبل یا بعد از مالیات محاسبه می‌شود؛ طبق قوانین و مقررات مالیاتی، این اندوخته از سود خالص پس از کسر مالیات محاسبه می‌گردد.
ثبت حسابداری اندوخته قانونی
حساب اندوخته قانونی یکی از اجزای بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه است و ماهیت آن بستانکار می‌باشد. وجود این حساب برای شرکت‌هایی که مشمول قانون تجارت هستند الزامی است و باید به صورت دقیق در صورت‌های مالی منعکس شود.
فرآیند ثبت حسابداری اندوخته قانونی پس از مشخص شدن سود خالص سالانه و کسر سود و زیان انباشته، به شکل زیر انجام می‌گیرد:
شرح بدهکار بستانکار سود و زیان انباشته **** اندوخته قانونی *** کسر 5% سود خالص بابت اندوخته قانونی
بر اساس این جدول، مبلغ اندوخته قانونی از حساب سود و زیان انباشته کسر شده و در حساب اندوخته قانونی به عنوان بستانکار ثبت می‌گردد. نکته مهم این است که تا پیش از انحلال شرکت، اندوخته قانونی قابل تقسیم میان سهام‌داران یا شرکا نیست.
ماهیت اندوخته قانونی و جایگاه آن در ترازنامه
ترازنامه یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین صورت‌های مالی در حسابداری است که وضعیت مالی یک شرکت را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد. در این گزارش، سه بخش اصلی بررسی می‌شود:
- دارایی‌ها
- بدهی‌ها
- حقوق صاحبان سهام
از آن‌جا که اندوخته قانونی یکی از بخش‌های مهم ساختار مالی شرکت محسوب می‌شود، باید در ترازنامه حسابداری درج شود. این اندوخته ماهیت بستانکار دارد و در قسمت حقوق صاحبان سهام ثبت می‌گردد.
تفاوت اندوخته قانونی و ذخیره قانونی
تفاوت اصلی میان ذخیره و اندوخته در محل محاسبه آن‌هاست. ذخیره از هزینه‌های جاری شرکت تشکیل می‌شود و در واقع مبلغی است که برای هزینه‌های تحقق‌یافته اما هنوز پرداخت نشده کنار گذاشته می‌شود. در مقابل، اندوخته از سود خالص شرکت پس از کسر زیان‌های انباشته سال‌های قبل محاسبه و در حساب‌ها ثبت می‌شود. به بیان ساده‌تر، ذخیره به هزینه‌های گذشته مربوط است، در حالی که اندوخته ارتباطی با هزینه‌های گذشته ندارد و از محل سود ایجاد می‌شود. بنابراین، ثبت ذخیره برای شرکت الزامی است، اما اندوخته تنها پس از رعایت شرایط قانونی و مالی لازم محاسبه و در حساب‌ها منظور می‌شود.
اندوخته قانونی کجا نگهداری می شود؟
مبلغ اندوخته باید پیش از تقسیم سود کنار گذاشته شود. پس از آنکه این مبلغ در دفاتر حسابداری ثبت و به تأیید مدیریت رسید، سند اندوخته قانونی در دفاتر قانونی شرکت مطابق با مقررات قانون تجارت ثبت و نگهداری خواهد شد.
جمع بندی
محاسبه و ثبت اندوخته قانونی در حسابداری برای برخی شرکت‌ها الزامی است و عدم رعایت آن می‌تواند شرکت را در معرض مشکلات حقوقی قرار دهد. شرکت‌ها موظف‌اند این اندوخته را در حسابی جداگانه نگهداری کنند، طوری که با سرمایه اصلی تداخل نداشته باشد. هدف از این کار این است که در مواقع بحرانی و مشکلات مالی غیرقابل پیش‌بینی، شرکت بتواند شرایط خود را مدیریت کند یا بدهی‌هایش را با طلبکاران تسویه نماید.
