مقدمه
بدون شک هر فرد یا مجموعه‌ای با شروع کار خود به دنبال سودآوری و درآمدزایی است. برای آنکه میزان سودآوری هر کسب و کاری مشخص شود، به نیروی مجرب حسابداری نیاز است تا صورت‌های مالی مهم در این زمینه را تنظیم کند. صورت سود و زیان یکی از مهمترین گزارش‌های مالی در این حوزه به شمار می‌رود. در ادامه این مطلب به تعریف صورت مالی، نحوه تدوین آن و مزایای این گزارش مالی مهم پرداخته شده است.
فهرست مطالب
صورت سود و زیان به چه نوعی از گزارش مالی گفته می‌شود؟
این نوع گزارش مالی مهم با نام صورت درآمد و هزینه و صورت P&L نیز شناخته می‌شود که نشان‌دهنده عملکرد مالی یک مجموعه در دوره زمانی مشخص اعم از دوره سه ماهه، شش ماهه یا یک ساله است. سود در این نوع گزارش مالی نشان دهنده بالا بودن نسبت درآمد به هزینه‌ها است و در صورتی هم که هزینه‌ها بیش از درآمد باشد، نشان‌دهنده مفهوم زیان است.
این سوابق اطلاعاتی در مورد توانایی یا عدم توانایی یک مجموعه را در کسب سود از طریق افزایش درآمد، کاهش هزینه‌ها یا هر دو فراهم می‌کند. در واقع صورت سود و زیان محبوب‌ترین و رایج‌ترین صورت مالی در یک طرح تجاری است، زیرا به وضوح نشان می‌دهد که سود یا زیان کسب و کار به چه میزان حاصل شده است. این صورت مالی، مانند صورت جریان وجوه نقد، تغییرات حساب‌ها را در یک دوره مشخص نشان می دهد. از طرف دیگر این صورت یک تصویر فوری از مجموعه‌ای را ارائه می‌دهد تا مشخص شود کسب و کار شما مالک یا مدیون است. مقایسه صورت سود و زیان با صورت جریان وجوه نقد از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا تحت روش تعهدی حسابداری، یک شرکت می‌تواند درآمد و هزینه خود را از قبل پیش‌بینی کند.
انواع درآمدهایی که در این صورت مالی ذکر می‌شود عبارتند از: درآمد حاصل از فروش کالا یا ارائه خدمات، درآمدهای حاصل از منابع دیگر چون اجاره دادن ملک و تجهیزات، درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در بانک یا هر مجموعه مالی و فروش دارایی.
انواع هزینههایی که در این صورت ذکر می‌شود هم عبارتند از: قیمت تولید کالا یا هزینه لازم برای ارائه خدمات، حقوق کارکنان و کارمندان هر مجموعه، هزینه‌های مربوط به استهلاک ساختمان و تجهیزات مختلف هر مجموعه.
استهلاک در حسابداری یک معیار کلی برای شناسایی و تخصیص هزینه لازم برای تعمیر یا تعویض دارایی‌های ثابت در طول عمر مفیدشان می‌باشد.
مراحل و نحوه تهیه صورت سود و زیان
قبل از اقدام برای تهیه این نوع گزارش مالی، نکات مهم و مراحلی که وجود دارد که پیش‌نیاز این کار بوده و باید رعایت شود. این مراحل به صورت مختصر عبارتند از:
انتخاب دوره زمانی برای تهیه این صورت مالی
پیش از آنکه به نحوه تهیه صورت سود و زیان اشاره کنیم، باید مشخص شود که گزارش مالی مربوطه برای چه دوره و چه بازه زمانی نیاز تهیه می‌شود. به طور کلی این نوع صورت‌ها به سه صورت تنظیم می‌شود: دوره سه ماه، دوره شش ماه و دوره یک ساله. نیاز شرکت برای بررسی وضعیت تجاری، این بازه زمانی را مشخص می‌کند.
شرکت‌های حاضر در بازار بورس و دارای سهام عام موظف هستند علاوه بر گزارش سالانه، هر سه ماه یکبار این گزارش را ارائه دهند. برای این کار نیاز به یک فرم استاندارد هست که در نرم افزار حسابداری شرکتی محک در دسترس شما خواهد بود.
محاسبه میزان درآمد حاصل از فروش
فرقی ندارد که مجموعه شما به ارائه کالا یا خدمات مشغول است، در اصلی‌ترین روش محاسبه صورت سود و زیان نیاز است تا درآمدهای حاصل از فروش کالا یا ارائه خدمات محاسبه شود. این درآمد هم باید در همان بازه زمانی که در نظر گرفته‌اید، محاسبه شود.
تعیین قیمت تمام شده برای تولید کالا یا ارائه خدمات
به طور حتم ارائه یک خدمت یا تولید و عرضه کالا، دارای بهای تمام شده خاص به خود است. این بها در تولید کالا شامل هزینه مواد اولیه و هزینه‌های مربوط به استهلاک ابزار مورد استفاده و موارد دخیل در عرضه آن است. همچنین برای ارائه یک خدمت یا کالا بهایی به عنوان دستمزد کارکنان و کارمندان هزینه می‌شود که باید در این ردیف قرار داده شده و محاسبه شود.
محاسبه سود ناخالص
یکی از مراحل مهم که در روش تهیه صورت سود و زیان باید دقیق محاسبه شود، سود ناخالص است. برای محاسبه کردن سود ناخالص به صورت دقیق باید بهای تمام شده کالا یا خدمات را از درآمدی که از طریق آنها کسب شده است، کم کرد. علاوه بر محاسبه ثبت دقیق آن در این نوع گزارش مالی هم بسیار ضروری است.
محاسبه هزینه عملیاتی
هزینه عملیاتی به آن دسته از هزینه‌ها گفته می‌شود که به صورت عمومی برای ارائه کالا و خدمات، توزیع و فروش آنها نیاز است و باید به صورت دقیق در صورت مالی درج شود زیرا در مشخص کردن سودآور بودن یا زیان‌ده بودن یک کسب و کار، فاکتور بسیار مهمی به شمار می‌رود.
محاسبه سود عملیاتی و اعمال مالیات
محاسبه سود خالص مالیاتی، یکی از موارد مهم و حساس در روش محاسبه صورت سود و زیان به شمار می‌رود. برای محاسبه آن باید کل هزینه‌های صرف شده برای فروش و بخش اداری را از میزان سود ناخالصی که به دست آورده‌اید کم کنید، عددی که از این کسر به دست می‌آید، نشان دهنده درآمد شما قبل از محاسبه میزان مالیات است. در صورتی که میزان مالیاتی که مجموعه شما باید آن را بپردازد را هم از این عدد کم کنید، نتیجه حاصل، نشان دهنده سود خالص شماست. هر دو این موارد باید در صورت هزینه و درآمد درج شوند.
محاسبه درآمد خالص
بعد از محاسبه سود عملیاتی و سود خالص آخرین مرحله در تهیه گزارش مالی گفته شده، باید برای محاسبه مقدار درآمد خالص اقدام کرد. برای حساب کردن میزان درآمد خاص و ثبت آن در صورت سود و زیان، میزان مالیات هر مجموعه را باید از درآمدهای آن کم کرد. در نهایت هم باید صورت به تایید رسیده و نهایی شود.
انواع گزارش سود و زیان
شاید به توجه به موارد گفته شده اینگونه تصور شود که صورت درآمد و هزینه فقط با توجه به دوره زمان انواع مختلفی دارد؛ اما باید گفت که این گزارش مالی مهم فارغ از بازه زمانی انتخابی، به دو روش جاری و صورت سود و زیان جامع تهیه می‌شود.
صورت جاری: این نوع صورت نشان دهنده میزان سود و یا زیان یک مجموعه ناشی از فعالیت‌های عملیاتی و غیرعملیاتی است که طی یک دوره مالی جاری محاسبه می‌شود. در این نوع صورت مالی درآمدهای یک مجموعه در یک بازه زمانی از هزینه‌ها کسر می‌شود و به دیگر فاکتورهای گفته شده توجهی نمی‌شود.
صورت سود و زیان جامع: این مدل صورت مالی که به آن صورت انباشته هم گفته می‌شود، نشان دهنده سودآوری یا زیان دهنده بودن یک مجموعه به طور کلی است. برای محاسبه آن علاوه بر صورت جاری، صورت‌های سنوات قبل نیز در نظر گرفته می‌شود. به همین خاطر هم نام جامع یا انباشته گرفته است.
نمونه صورتحساب سود و زیان
در ادامه یک تصویر از این گزارش مالی آورده شده که تمام مواردی که باید در آن درج شود را دارد. با مشاهده این تصویر راحت‌تر هر یک مراحل گفته شده و نحوه محاسبه آنها را درک خواهید کرد.
این نمونه صورت سود و زیان و اعداد آن کاملاً فرضی است و برای درک بهتر موضوع آورده شده است:
مزایا و معایب تهیه صورت درآمد
وقتی یک مدیر در حال ارزیابی عملکرد خوب تجارت است، گزارش سود و زیان یک گزارش مهم در این راستا به شمار می‌رود. تهیه و بررسی این نوع صورت مالی دارای مزایا و معایبی است.
مزایای مهم تهیه صورت سود و زیان
سادگی تحلیل این نوع گزارش مالی و درج جزئیات شفاف از جمله مزایای مهم صورت درآمد است با این وجود مزایایی مهمی دیگری نیز دارد که عبارتند از:
پیگیری نحوه عملکرد کسب و کار: این صورت مالی یکی از بهترین شاخص‌های نشان دهنده سلامت کلی تجارت است. مشاغلی که در پایان دوره حسابداری سودآور باشند، می‌توانند به روند اتخاذی و در حال انجام برای کسب و کار خود اعتماد کنند. بدون یک صورت سود و زیان واضح، سودآور بودن یک کسب و کار کاملاً جنبه حدسی داشته و نمی‌توان به آن اعتماد کرد.
مقایسه عملکرد یک دوره نسبت به دوره‌های قبلی: مزیت دیگر صورت درآمد و هزنیه این است که میتوان عملکرد یک تجارت را با سایر دوره‌های حسابداری مقایسه کرد تا دید که سیاست‌های اتخاذی در راستای بهبود در تجارت بوده یا باعث شده تا کسب و کارتان افت کند.
مقایسه با رقبا و بهبود فرآیند کار: در صورتی که با این گزارش مالی مهم مشخص شود که کسب و کار شما روند بهتری نسبت به رقبا داشته بسیار امیدوارکننده برای ادامه مسیر است. در صورتی هم اینگونه نباشد مدیران ترغیب به تحلیل رقبا و اتخاذ روش‌های جدید برای تولید، ارائه خدمات و کالا می‌شوند تا از رقبای خود در زمینه کاری مربوطه عقب نیفتند.
عیب صورت درآمد
شاید با وجود مزایای گفته شده برای این صورت مالی، اینگونه تصور شود که گزارش جامعی بوده و برای اشراف به وضعیت مالی یک تجارت اکتفا به آن کافیست. اما باید گفت که اینگونه نیست؛ صورت سود و زیان برای تشخیص عملکرد درست و سلامت یک تجارت تنها یکی از گزارشات مالی است که باید بررسی شود. صورت جریان وجوه نقد و ترازنامه نیز از دیگر مواردی هستند که برای این هدف باید بررسی شوند.
هنگام تهیه صورت P&L باید به چه نکاتی باید توجه کرد؟
در گام اول هدف از تهیه صورت سود و زیان را تعیین کنید. اگر این هدف حسابرسی دقیق است، یک حسابدار حرفه‌ای باید این کار را انجام دهد. اطمینان حاصل کنید که شناخت درآمد، اقلام تعهدی، تعویق و سایر مفاهیم پیچیده استاندارد حسابداری در صورت لحاظ شده است.
گام بعدی این است که جمع‌آوری اسناد و مدارک پشتیبان را فراموش نکنید. صورت P&L یک سند مهم است که می‌تواند به شما کمک کند سودآوری و بهره وری عملیاتی کسب و کار خود را درک کنید. این سند همراه با ترازنامه و صورت جریان وجوه نقد، می‌تواند به هر سرمایهگذار، بستانکار یا تحلیلگر اجازه دهد پیچیدگی‌های نحوه عملکرد شرکت شما را درک کند. بنابراین نسخه پشتیبان داشتن از این سند بسیار ضروری است.
در نهایت اینکه صورت درآمد و هزینه و سایر گزارش‌های مالی باید همیشه به روز شود. ابزارها، الگوهای مناسب و نرم افزارهای فراوانی وجود دارد که به شما در این راه کمک می‌کند تا در زمان خود صرفه جویی کنید. چندین نرم افزار حسابداری مهم چون نرم افزار حسابداری شرکتی مجموعه محک در دسترس است که با کمک آن می‌توانید روش تهیه صورت سود و زیان به صورتی دستی را کنار بگذارید. همچنین میزان خطا را هم به صورت چشمگیری کاهش می‌دهد. با رعایت تمام این نکات می‌توانید اطمینان حاصل کنید که صورت درآمد و هزینه به روزی دارید و دسترسی به آن راحت‌تر از اسناد کاغذی خواهد بود.
نحوه تحلیل ساده صورت سود و زیان
اگر بخواهیم سودآوری یک شرکت را بررسی کنیم باید به صورتحساب سود و زیان آن مراجعه شود.
- فروش: آیا فروش در حال افزایش است؟ اگرنه، چرا؟ نرخ رشد فروش نسبت به سال قبل چقدر است؟ این نرخ باید حداقل چیزی در حدود 10تا 15درصد باشد. چراکه عمده منابع مالی شرکت که در طول سال صرف موارد مختلف نظیر پرداخت هزینه‌ها، بدهی‌ها و … می‌شود، از طریق منابع مالی حاصل از فروش تأمین می‌شود.
- هزینه ها: آیا هیچ مورد غیرعادی در بخش هزینه‌ها می‌بینید؟ آیا مجموع هزینههایی که گزارش‌شده است، نسبت به سال قبل بیشتر شده است؟ نرخ رشد آن چقدر است؟ آیا نرخ رشد هزینه‌های شرکت از نرخ رشد فروش بیشتر است؟ در این صورت سود شرکت کاهش می‌یابد و بر قیمت سهام شرکت اثر منفی می‌گذارد.
- سود: این آیتم، نتیجه فعالیت شرکت را نشان می‌دهد. آیا سود شرکت نسبت به سال قبل افزایش داشته است؟ سود عملیاتی شرکت چه تغییری نسبت به سال قبل داشته است؟ آیتم سود را میتوان قلب تپنده شرکت دانست و چنانچه سودآوری شرکت با مشکل روبرو شود، کل شرکت دچار چالش خواهد شد و نقش تأثیرگذاری بر قیمت سهام شرکت دارد.
اطلاعاتی که شما از این‌سو و آن‌سو جمع می‌کنید، باید به شما در مورد وضعیت مالی شرکت دید روشنی بدهد که آیا شرکت قادر است فروش خود را افزایش بدهد؟ هزینه‌های خود را پایین نگه دارد و همچنان به سودآوری خود ادامه دهد؟ در زیر جزئیات بیشتری از هریک از موارد بالا به شما ارائه می‌کنیم:
فروش
فروش نشان‌دهنده پولی است که شرکت برای ارائه محصولات و خدمات خود از مشتریانش دریافت می‌کند. به‌عنوان یک سرمایهگذار، شما باید به موارد زیر دقت کنید:
- فروش باید مدام در حال رشد باشد: یک شرکت سالم و رو به رشد، فروش رو به رشدی هم دارد. فروش باید حداقل با نرخ 10 تا 15 درصد رشد کند مگر اینکه دلیل قانع کننده ای برای عدم تحقق افزایش فروش وجود داشته باشد و شما باید حداقل فروش سه سال گذشته شرکت را بررسی کنید.
- فروش محصولات اصلی شرکت باید سال‌به‌سال بیشتر شود: محصولات اصلی شرکت الف مواد غذایی شامل سس، رب، ترشیجات و آب‌لیمو است؛ اما این شرکت، گاهی با استفاده از تجهیزات بسته‌بندی خود، به سایر شرکت‌ها خدمات بسته‌بندی ارائه می‌کند. ارائه این خدمات نباید فعالیت اصلی شرکت یعنی تولید محصولات غذایی و فروش را با اخلال (ثابت ماندن یا کاهش فروش) روبه‌رو کند.
- آیا شرکت موارد عجیب‌وغریبی را به‌عنوان فروش گزارش کرده یا از روش‌های غیرمعمول برای محاسبه فروش استفاده کرده است؟ ممکن است در مواردی برخی شرکت‌ها فروش ساختمان یا زمین شرکت را جزو فروش به‌حساب بیاورند و فروش را بیشتر از حد نشان دهند.
هزینه ها
هزینه‌های شرکت رابطه مستقیمی با سودآوری شرکت دارد. وقتی‌که هزینه‌ها از کنترل خارج شوند، شرکت با مشکل جدی مواجه خواهد شد. هنگام بررسی هزینه‌های شرکت به نکات زیر توجه کنید:
- هزینه‌ها را با دوره‌های مالی قبل مقایسه کنید: اگرچه ممکن است اختلاف زیادی بین هزینه‌های سال جاری با سال‌های گذشته وجود دارد، اما سودآوری شرکت نباید دستخوش تغییر اساسی شود. چرا اگر هزینه‌ها بیشتر شده باشد، فروش نیز باید به همان نسبت و با نرخ رشد بالاتری، افزایش یابد تا سودآوری شرکت همچنان رشد کند.
- آیا برخی هزینه‌ها نسبت به بقیه خیلی بیشترند؟ به هر یک از آیتم‌های هزینه توجه کنید تا مشخص شود هر آیتم چه بخشی از مجموع هزینه‌ها را به خود اختصاص داده است و آنها را با سال‌های قبل مقایسه کنید.
- آیا هیچ هزینه غیرعادی در گزارش‌های وجود دارد؟ بررسی کنید این هزینه غیرعادی به چه دلیل بوده است و چه تأثیری بر سودآوری شرکت داشته است.
سود
شرکت‌ها معمولاً سود خود را در قالب سود هر سهم در صورتحساب سود و زیان گزارش می‌کنند. مثلا” اگر سود هر سهم شرکت الف 100 ریال افزایش داشته است، و این شرکت 10 میلیون سهم داشته باشد، سود شرکت 1000 میلیون ریال افزایش داشته است.
👈 به نکات زیر توجه کنید:
- مجموع سود شرکت چقدر است و نسبت به سال قبل چه رشدی کرده است؟
- سود عملیاتی شرکت: سود عملیاتی شرکت نیز در صورتحساب سود و زیان گزارش می‌شود. سود عملیاتی به این دلیل مهم است که نشان‌دهنده سودی است که مستقیماً از عملیات شرکت و فروش کالاها و خدمات اصلی شرکت ایجاد می‌شود.
- مواردی که فقط یکبار اتفاق می افتد: گاهی مواردی به‌عنوان سود گزارش می‌شود که جزو عملیات اصلی شرکت نیست و ممکن است در طول سال‌ها فقط یکبار اتفاق بیفتد. مثل فروش ساختمان قدیمی شرکت.
سخن پایانی
با توجه به تمام نکات بیان شده و مثال‌هایی که در مورد صورتحساب سود و زیان در این مطلب بیان شد، کاملاً به اهمیت این نوع گزارشات مالی پی بردیم. حال وقت آن است که برای تهیه آن به صورت استاندارد با توجه به وسعت مجموعه خود و نوع کسب و کار برای استخدام یک حسابدار یا تیم حسابرسی مجرب اقدام کنید. نکته مهم بعدی هم سرمایه‌گذاری برای تهیه نرم افزارهای به روزی است روش محاسبه صورت سود و زیان را برای شما ساده‌تر می‌کند. در این راستا اگر به مشاوره نیاز داشتید، گروه پشتیبانی مجموعه نرم افزاری محک در خدمت شماست تا راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد.
