جرایم مالیاتی یکی از مهمترین ابزارهای قانونی دولت برای تضمین اجرای صحیح قوانین مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی هستند. نظام مالیاتی هر کشور برای حفظ عدالت اقتصادی، تامین منابع مالی عمومی و ایجاد شفافیت در فعالیتهای اقتصادی، نیازمند قوانینی است که تخلف از آنها با ضمانت اجرا همراه باشد. در ایران نیز قانون مالیاتهای مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده، مجموعهای از جرایم مالیاتی را پیش بینی کردهاند که در صورت عدم رعایت تکالیف قانونی توسط مودیان، اعمال میشوند. این جرایم میتوانند شامل جریمههای مالی سنگین، محرومیت از معافیتها و حتی پیگردهای کیفری باشند.
فهرست مطالب
در سال 1404، با توجه به گسترش سامانههای هوشمند مالیاتی، تبادل اطلاعات میان سازمان امور مالیاتی و سایر نهادها، و تشدید نظارتها، اهمیت آشنایی با انواع جرایم مالیاتی، میزان جریمهها و امکان یا عدم امکان بخشودگی آنها بیش از گذشته شده است. در این مقاله از سایت نرم افزار حسابداری محک به بررسی صفر تا صد جرایم مالیاتی میپردازیم. با ما همراه باشید.
جرایم مالیاتی چیست؟
جرایم مالیاتی به مجموعه تخلفاتی گفته میشود که مودیان مالیاتی، اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی، در انجام تکالیف قانونی خود مرتکب شده و در مقابل آن، مشمول جریمه یا ضمانت اجرای قانونی میگردند. این تکالیف شامل ثبت نام در نظام مالیاتی، ارائه اظهارنامه در مهلت مقرر، پرداخت به موقع مالیات، نگهداری دفاتر و اسناد قانونی، صدور صورتحساب معتبر و همکاری با سازمان امور مالیاتی است. هرگونه کوتاهی، تاخیر یا اقدام خلاف واقع در این حوزه میتواند منجر به اعمال جریمه مالیاتی شود.
جرایم مالیاتی معمولا به دو شکل اعمال میشوند؛ برخی جرایم به صورت درصدی از مالیات متعلقه محاسبه میشوند و برخی دیگر مبلغ ثابت یا محرومیتهای قانونی را به دنبال دارند. هدف اصلی از وضع این جرایم صرفا تنبیه نیست، بلکه ایجاد نظم، افزایش شفافیت اقتصادی و تشویق مودیان به رعایت قانون است.
اهمیت جرایم مالیاتی در نظام قانونی کشور
حساب و کتاب خود را محک بزنید
نرم افزار حسابداری محک ویژه +200 گروه شغلی
دریافت دمو و مشاوره رایگان
در صورت تمایل به دریافت مشاوره رایگان و مشاهده دمو نرم افزار حسابداری محک، لطفا فرم زیر را تکمیل نمایید.
جرایم مالیاتی نقش کلیدی در حفظ سلامت نظام اقتصادی کشور ایفا میکنند. بدون وجود ضمانت اجرا، قوانین مالیاتی کارایی خود را از دست داده و امکان سوءاستفاده، فرار مالیاتی و بیعدالتی اقتصادی افزایش مییابد. اعمال جرایم مالیاتی باعث میشود تا مودیان نسبت به تکالیف قانونی خود حساستر شده و از رفتارهای پرریسک مالیاتی پرهیز کنند.
از سوی دیگر، درآمدهای مالیاتی یکی از مهمترین منابع تامین بودجه عمومی دولت هستند. هرگونه فرار یا تخلف مالیاتی به طور مستقیم بر توان دولت در ارائه خدمات عمومی، زیرساختها و حمایتهای اجتماعی اثر منفی میگذارد. به همین دلیل قانونگذاران در تلاش هستند تا با وضع جرایم متنوع تعادل میان حمایت از مودیان خوش حساب و برخورد با متخلفان را برقرار کنند.
انواع جرایم مالیاتی
جرایم مالیاتی از نظر ماهیت و شدت، به دستههای مختلفی تقسیم میشوند. برخی از این جرایم ناشی از تاخیر در انجام تکالیف مالیاتی بوده و برخی دیگر به دلیل اقدام آگاهانه برای پنهانکاری یا ارائه اطلاعات خلاف واقع رخ میدهند. در قانون مالیاتهای مستقیم، جرایم متعددی پیش بینی شده که هر کدام آثار و پیامدهای خاص خود را به همراه دارند. در ادامه به بررسی این موارد میپردازیم.
جرایم مالیاتی قابل بخشش
برخی از جرایم مالیاتی با تشخیص سازمان امور مالیاتی و در صورت احراز شرایط خاص، قابل بخشودگی هستند. این جرایم معمولا ماهیت تاخیری داشته و یا به شکلی هستند که قانونگذار امکان ارفاق را برای آنها در نظر گرفته باشد.
جرایم مالیاتی غیرقابل بخشش
در مقابل، برخی جرایم مالیاتی به دلیل ماهیت سنگین، سوء نیت مودی یا آثار مخرب اقتصادی، غیرقابل بخشش هستند. این جرایم غالبا به تخلفات اساسی و عمدی مربوط شده و قانونگذار در آنها انعطاف کمتری به خرج داده است.
چرا برخی از جرایم مالیاتی قابل بخشش نیستند؟
غیرقابل بخشش بودن برخی از جرایم مالیاتی به این دلیل است که این تخلفات معمولا با قصد فرار مالیاتی، جعل اسناد، کتمان درآمد یا ایجاد اختلال در نظام اقتصادی انجام میشوند. بخشودگی این نوع جرایم میتواند پیام اشتباهی را به مودیان ارسال کرده و زمینه تکرار تخلف را فراهم سازد. به همین دلیل، قانونگذار برای حفظ بازدارندگی و عدالت، این جرایم را از شمول بخشودگی خارج کرده است.
مهمترین جرایم مالیاتی اشخاص حقوقی و حقیقی
در ادامه به ۲۱ مورد از مهمترین جرایم مالیاتی که در سال 1404 نیز اعمال میشوند اشاره کرده و هر کدام را توضیح میدهیم:
1. عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی: ارسال نکردن اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر منجر به جریمهای معادل درصدی از مالیات متعلقه میشود و یکی از رایجترین جرایم مالیاتی به شمار میرود. طبق ماده 192 قانون مالیاتهای مستقیم عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر، مشمول جریمه مالیاتی خواهد شد. طبق این ماده: «در کلیه مواردی که مؤدی یا نماینده او که به موجب مقررات این قانون از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعد مقرر اقدام نکند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی درصد (۳۰%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده درصد (۱۰%) مالیات متعلق برای سایر مؤدیان میباشد.»
2. تسلیم اظهارنامه خلاف واقع: برخی مودیان برای پرداخت مالیات کمتر اظهارنامهای ارسال میکنند که در آن درآمد یا هزینهها به صورت نادرست اعلام شدهاند. این جرایم معمولا جریمه سنگینتری به همراه دارند.
3. کتمان درآمد: کتمان درآمد از مصادیق مهم فرار مالیاتی محسوب میشود و غالبا غیرقابل بخشش است. جریمه مالیات درآمدهای کتمان شده و هزینههای غیر واقعی همانند ماده 192 قانون مالیاتهای مستقیم درباره جریمه اظهارنامه مالیاتی است. ماده این جریمه در پاراگراف جریمه اظهارنامه مالیاتی به تفصیل توضیح داده شده است.
4. عدم پرداخت مالیات در موعد مقرر: در صورتی که مودی مالیات خود را در زمان مقرر شده توسط سازمان امور مالیاتی ارسال نکند، باعث تعلق جریمه دیرکرد به صورت ماهانه میشود.
5. عدم ثبت نام در نظام مالیاتی: ثبت نام نکردن در نظام مالیاتی و نداشتن پرونده مالیاتی میتواند منجر به محرومیت از معافیتها شود.
6. عدم نگهداری دفاتر قانونی: ارائه نکردن دفاتر قانونی یا ارائه دفاتر غیرقابل رسیدگی جریمه مالیاتی و تشخیص مالیات علیالراس را به دنبال دارد.
7. تاخیر در ارسال فهرست حقوق و مزایا: ارسال فهرست حقوق و مزایا دارای زمان تعیین شده است و تاخیر در ارسال آن برای کارفرمایان جریمه به همراه دارد. طبق ماده 197 قانون مالیاتهای مستقیم: «نسبت به اشخاصی که به شرح مقررات این قانون مکلف به تسلیم صورت یا فهرست یا قرارداد یا مشخصات راجع به مودی میباشند، در صورتی که از تسلیم آنها در موعد مقرر خودداری و یا بر خلاف واقع تسلیم نمایند، جریمه متعلق در مورد حقوق عبارت خواهد بود از دو درصد (2%) حقوق پرداختی و در خصوص پیمانکاری یک درصد (1%) کل مبلغ قرارداد و در هر حال با مودی متضامنا مسئول جبران زیان وارده به دولت خواهند بود.»
8. عدم کسر و پرداخت مالیات حقوق کارکنان: کارفرمایان موفظند که مالیات حقوق کارکنان را پرداخت نمایند و در صورت انجام این کار، مسئولیت آن به طور مستقیم متوجه کارفرما است.
9. عدم صدور صورتحساب رسمی: در صورتی که مودی مالیاتی دارای مهر و پرونده مالیاتی باشد، موظف است برای خدمات ارائه داده از فاکتور رسمی استفاده کرده و اطلاع آن را به درستی وارد نماید. استفاده از فاکتور صوری از تخلفات مهم مالیاتی میباشد.
10. استفاده از کارت بازرگانی اجارهای: انجام این کار میتواند تبعات سنگین مالیاتی و کیفری به همراه داشته باشد.
11. عدم ارسال گزارش معاملات فصلی: مودیان مالیاتی موظف به ارسال صورت معاملات فصلی بوده و عدم ارسال آن منجر به جریمه به میزان درصدی از معاملات میشود.
12. عدم ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده: اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده باید در زمان مقرر ارائه شده و عدم ارسال آن جرم مالیاتی محسوب میشود.
13. تاخیر در پرداخت مالیات بر ارزش افزوده: مالیات ارزش افزوده یکی از مهمترین انواع مالیات است و پرداخت بهموقع آن برای قانونگذار بسیار اهمیت دارد؛ بنابراین در صورت عدم پرداخت مالیات ارزش افزوده، مودی مشمول جریمه مالیات خواهد شد. بر اساس ماده 22 قانون مالیات ارزش افزوده، مودیان مالیاتی در صورت انجام ندادن تکالیف مقرر در این قانون و یا در صورت تخلف از مقررات قانون مالیات ارزش افزوده، علاوه بر پرداخت مالیات متعلق و جریمه تاخیر، مشمول جریمهای به شرح زیر خواهند بود:
- در صورت عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی از تاریخ ثبتنام یا شناسایی به بعد، مؤدی مشمول جریمه پنجاه درصد (50%) مالیات متعلقه خواهد شد.
- در صورت عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب، مؤدی معادل بیست و پنج درصد (25%) مالیات متعلقه جریمه خواهد شد.
- عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر معادل هفتاد و پنج درصد (75%) مالیات متعلق شامل جریمه مالیاتی است.
- در صورت عدم صدور صورتحساب، مؤدی معادل یک برابر مالیات متعلقه مشمول جریمه خواهد شد.
- عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب، مؤدی معادل یک برابر مابهالتفاوت مالیات متعلقه جریمه خواهد شد.
- در صورت عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک، مؤدی معادل بیست و پنج درصد (25%) مالیات متعلقه جریمه خواهد شد.
14. ثبت هزینههای غیرواقعی: در صورتی که مودی اقدام به ثبت هزینههای غیرواقعی برای کاهش مالیات نماید، جریمه خواهد شد. اشخاص حقیقی یا حقوقی مکلفند درآمدهایی که از طریق فعالیتهای اقتصادی خود کسب میکنند به اداره امور مالیاتی اعلام نمایند؛ از این رو، در صورت عدم اعلام درآمد یا اظهار درآمد غیرواقعی دچار جریمه مالیات خواهند شد. طبق ماده 194 قانون مالیاتهای مستقیم: «مؤدیانی که اظهارنامه آنها در اجرای مقررات ماده (۱۵۸) این قانون مورد رسیدگی قرار میگیرد، در صورتی که درآمد مشمول مالیات مشخصه قطعی با رقم اظهار شده از طرف مؤدی بیش از پانزده درصد (۱۵%) اختلاف داشته باشد علاوه بر تعلق جرایم مقرر مربوط که قابل بخشودن نیز نخواهد بود تا سه سال بعد از ابلاغ مالیات مشخصه قطعی از هر گونه تسهیلات و بخشودگیهای مقرر در قانون مالیاتها نیز محروم خواهند شد.»
15. عدم همکاری با ماموران مالیاتی در زمان رسیدگی.
16. عدم ارائه اسناد و مدارک درخواستی سازمان امور مالیاتی.
17. عدم اعلام شماره حسابهای بانکی مرتبط با فعالیت اقتصادی.
18. استفاده از معافیتهای مالیاتی بدون احراز شرایط قانونی.
19. عدم اجرای تکالیف مالیاتی مربوط به پیمانکاران: بر اساس ماده 199 قانون مالیات مستقیم: «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است درصورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمهای معادل ده درصد (10%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو و نیمدرصد (5/2%) مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت، خواهد بود. چنانچه مالیات توسط دریافتکننده وجوه پرداخت شود، در این صورت جریمه دو و نیم درصد (5/2%) موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد.»
20. انتقال صوری دارایی برای فرار از مالیات.
21. ارائه اطلاعات نادرست در سامانههای مالیاتی.
هر یک از این جرایم میتواند بسته به شرایط، میزان مالیات، نوع فعالیت و تشخیص سازمان امور مالیاتی مشمول جریمههای متفاوتی شود.
جدول جرایم مالیاتی 1404
برای درک بهتر انواع جرایم مالیاتی و میزان جریمههای مرتبط با هر تخلف، آشنایی با جدول جرایم مالیاتی ضروری است. جدول زیر خلاصهای از مهمترین جرایم مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی در سال 1404، نوع تخلف و وضعیت بخشودگی آنها را نشان میدهد. این جدول بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم و رویههای اجرایی سازمان امور مالیاتی تنظیم شده است.
نوع تخلف مالیاتی | مبنای قانونی | میزان جریمه | قابل بخشودگی |
عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر | ماده 192 ق.م.م | 30٪ مالیات متعلقه | بله |
تسلیم اظهارنامه خلاف واقع | ماده 192 ق.م.م | 30٪ مالیات متعلقه | خیر |
کتمان درآمد | ماده 192 ق.م.م | 30٪ مالیات متعلقه | خیر |
عدم پرداخت مالیات در موعد مقرر | ماده 190 ق.م.م | 2.5٪ ماهانه | بله |
عدم ثبت نام در نظام مالیاتی | ماده 177 ق.م.م | جریمه نقدی و محرومیت از معافیت | بله |
عدم نگهداری دفاتر قانونی | ماده 193 ق.م.م | 20٪ مالیات متعلقه | بله |
رد دفاتر قانونی | ماده 193 ق.م.م | 20٪ مالیات متعلقه | بله |
عدم ارسال فهرست حقوق کارکنان | ماده 197 ق.م.م | 2٪ حقوق پرداختی | بله |
عدم کسر و پرداخت مالیات حقوق | ماده 199 ق.م.م | 10٪ مالیات + اصل بدهی | خیر |
عدم ارسال معاملات فصلی | ماده 169 ق.م.م | 1٪ مبلغ معاملات | بله |
عدم صدور صورتحساب رسمی | ماده 169 ق.م.م | 2٪ مبلغ معامله | بله |
استفاده از فاکتور صوری | ماده 169 ق.م.م | جریمه سنگین و پیگرد | خیر |
عدم تسلیم اظهارنامه ارزش افزوده | قانون مالیات بر ارزش افزوده | 50٪ مالیات متعلقه | بله |
تاخیر در پرداخت مالیات ارزش افزوده | قانون مالیات بر ارزش افزوده | 2٪ ماهانه | بله |
عدم همکاری با مأمور مالیاتی | ماده 201 ق.م.م | جریمه نقدی | خیر |
عدم ارائه اسناد و مدارک | ماده 201 ق.م.م | جریمه نقدی | بله |
استفاده غیرقانونی از معافیت مالیاتی | ماده 146 و 147 ق.م.م | مطالبه مالیات + جریمه | خیر |
انتقال صوری دارایی | ماده 218 ق.م.م | ابطال معامله + جریمه | خیر |
استفاده از کارت بازرگانی اجارهای | قوانین مبارزه با فرار مالیاتی | جریمه سنگین + محرومیت | خیر |
عدم اعلام حسابهای بانکی تجاری | ماده 169 مکرر | جریمه نقدی | بله |
ثبت هزینههای غیرواقعی | ماده 147 ق.م.م | رد هزینه + جریمه | خیر |
شرایط بخشودگی جرایم مالیاتی
جرایم مالیاتی شامل بخشودگی نیز میشود؛ سازمان امور مالیاتی کشور به جهت تشویق مؤدیان در پرداخت بهموقع مالیات، معافیتها و بخشودگی در جرایم مالیاتی قرار داده است. این بخشودگیها هر سال، طی بخشنامهای از اداره مالیات اعلام میگردد. برای اطلاع از معافیتهای مالیاتی میتوانید مقاله مربوط به معافیت مالیات را مطالعه کنید.
نکاتی درباره بخشنامه بخشودگی جرایم مالیاتی
- مفاد این بخشنامه مانع از اعمال بخشودگی جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی و جریمه تأخیر موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده نسبت به مهلتهای اعلامی و همچنین مشمولین تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم به موجب بخشنامههای صادره سازمان نخواهد بود.
- حداکثر تفویض اختیار زمان تقسیط بدهی، از تاریخ ابلاغ بدهی قطعی سال / دوره مربوط برای مالیاتهای مستقیم به مدت سه سال و برای مالیات و عوارض موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده یک سال تعیین میگردد.
- به ازای سپری شدن هر ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه یا سررسید پرداخت بدهی سال/دوره مربوط، یک ماه از مدت تقسیط کاسته میشود تا حداکثر به هجده ماه برای مالیاتهای مستقیم و یکسال برای مالیات و عوارض ارزش افزوده با رعایت مقررات ماده ۱۶۷ قانون مالیاتهای مستقیم برسد.
- برای تقسیط بدهی پس از محاسبه کلیه جرائم تا تاریخ پایان دوره تقسیط و اتخاذ تصمیم در خصوص میزان بخشودگی جرائم قابل بخشش مطابق این بخشنامه اصل بدهی جرائم غیر قابل بخشش و جرائمی که بخشودگی آن مورد موافقت قرار نمیگیرد به صورت توامان تقسیط شود و مبلغ هر قسط به تناسب برای اصل بدهی و جرائم منظور شود اعمال بخشودگی جرائم موضوع این بخشنامه مشروط به پرداخت اقساط در سررسیدهای مقرر میباشد.
- در کلیه مواردی که بنا به اختیار حاصل از ماده (۱۶۷) قانون مالیاتهای مستقیم با تقاضای مؤدیان محترم مالیاتی دایر بر تقسیط بدهی موافقت به عمل آمده است در صورتی که مودی در سررسید هر یک از اقساط نسبت به پرداخت آن اقدام ننماید اداره امور مالیاتی موظف است با قید فوریت و در راستای مقررات اجرائی وصول مالیات (موضوع فصل نهم باب چهارم قانون مالیاتهای مستقیم و آئین نامه اجرایی ماده ۲۱۸ این فصل) نسبت به وصول کل بدهی مؤدی و جرائم متعلقه از طریق اقدامات اجرایی با رعایت مقررات مربوطه اقدام نماید.
مراحل ثبت درخواست بخشودگی جرایم مالیاتی
برای ثبت درخواست بخشودگی جرایم مالیاتی می بایست مراحل زیر را طی کنید.
- ثبت الکترونیکی درخواست: در ابتدا، مودی باید درخواست رسمی خود مبنی بر اعمال بخشودگی جرایم مالیاتی را از طریق سامانه یا درگاه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور به ثبت برساند.
- ارائه اسناد و مستندات: در گام دوم، متقاضی میبایست مدارک و مستندات لازم را به واحد مربوطه در سازمان امور مالیاتی ارائه دهد. این مدارک باید به روشنی نشان دهند که عدم انجام تکالیف مالیاتی و بروز تخلف، ناشی از عمد نبوده و تحت تاثیر شرایط و دلایلی خارج از اراده مودی رخ داده است.
- بررسی پرونده و اعلام نتیجه: در مرحله نهایی، سازمان امور مالیاتی کشور سوابق و پیشینه مالیاتی مودی را به دقت بررسی مینماید. در صورتی که با توجه به سوابق، مودی فردی خوشحساب تشخیص داده شود و شرایط لازم برای بخشودگی احراز گردد، سازمان با درخواست موافقت کرده و نتیجه نهایی به مودی ابلاغ خواهد شد.
جمع بندی
جرایم مالیاتی بخش جداییناپذیر از نظام مالیاتی کشور بوده و نقش مهمی در حفظ نظم و عدالت اقتصادی دارند. آشنایی با انواع جرایم مالیاتی، قابل بخشش یا غیرقابل بخشش بودن آنها و شرایط بخشودگی میتواند از تحمیل هزینههای سنگین به اشخاص حقیقی و حقوقی جلوگیری کند. در سال 1404 با افزایش نظارتها و هوشمندسازی سیستم مالیاتی، بیتوجهی به تکالیف قانونی میتواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد.
بهترین راهکار برای پیشگیری از جرایم مالیاتی، آگاهی از قوانین، ارائه به موقع اظهارنامهها، پرداخت منظم مالیات و استفاده از مشاوره تخصصی مالیاتی است. در صورت بروز تخلف نیز، اقدام سریع برای پرداخت بدهی و درخواست بخشودگی میتواند از تشدید جرایم جلوگیری کرده و فشار مالی را نیز به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
در انتها، امیدواریم که این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد. در صورت بروز هر سوالی، آن را در بخش دیدگاهها با ما به اشتراک بگذارید. همچنین، در صورت تمایل به مطالعه مقالات دیگر در حوزه کسب و کار میتوانید به بخش مقالات قوانین مالیاتی مراجعه نمایید.
