اظهارنامه مالیاتی یک شرکت مهم‌ترین ابزار در تشخیص درآمد و محاسبه مالیات شرکت توسط سازمان امور مالیاتی می‌باشد. اگر اظهارنامه‌ای که شرکت در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌دهد شفاف نباشد یا ناقص باشد سازمان امور مالیاتی از اظهار نامه برای تعیین مالیات آن شرکت استفاده نمی‌کند، بلکه بر اساس قراین و ضرایب مالیاتی، مالیات را محاسبه می‌کند به این شیوه محاسبه مالیات علی الراس گفته می‌شود. با ادامه این مقاله از نرم افزار حسابداری محک با ما همراه باشید تا با مالیات علی الراس، نحوه محاسبه مالیات علی الراس و سایر نکات مربوط به آن بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب
مالیات علی الراس چیست؟
امروزه همه شرکت‌ها و کسب و کارهای مختلف، موظف هستند که دفاتر و صورت‌های مالی خود را به شکل اظهارنامه مالیاتی به صورت دوره‌ای در اختیار ممیزین و کارشناسان مالیاتی قرار دهند. درواقع مبنای تعیین مالیات برای یک شرکت یا کسب و کار، اظهارنامه مالیاتی آن شرکت است که توسط این کارشناسان تعیین می‌شود. کارشناسان مالیاتی و ممیزین با بررسی اسناد و مدارک و همچنین اظهارنامه شرکت، میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی شرکت را محاسبه و تعیین می‌کنند. در مواردی که سازمان امور مالیاتی، مشکل یا ایرادی در اظهارنامه مالیاتی ببیند کارشناسانی را جهت بررسی دقیق وضعیت مالی آن شرکت می‌فرستد تا به صورت دقیق میزان مالیات را بررسی کنند.
علاوه بر این گاهی نیز ممکن است به دلیل عدم ارائه همه دفاتر یا اسناد شرکت کارشناسان، اظهارنامه مالیاتی آن شرکت را نپذیرند. به همین دلیل با درخواست تمامی مدارک و اطلاعات مالی اعم از قراین و ضرایب مالیاتی شرکت به محاسبه مالیات اقدام کنند. مالیات علی الراس مالیاتی است که مبنای محاسبه و تعیین آن اسناد و مدارک و ضرایب مالیاتی شرکت است. برای تعیین و محاسبه مالیات علی‌الراس می‌بایست در ابتدا میزان درآمد آن شرکت تعیین شود. سازمان امور مالیاتی برای محاسبه و تعیین میزان درآمد یک شرکت از معیارها و ملاک‌های متفاوتی نسبت به سایر شرکت‌ها استفاده می‌کند.
دلایل علی الراس شدن مالیات چیست؟
در بخش قبل اشاره شد که در مواردی ممکن است که سازمان امور مالیاتی اظهارنامه شرکت را نپذیرد و از شرکت مدارک و اطلاعات بیشتری بخواهد. یک شرکت به دلایلی مختلفی ممکن است علی الراس شود. مطابق با ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم دلایل زیر باعث علی الراس شدن مالیات یک شرکت می‌شود:
- در صورتی که شرکت، اظهارنامه مالیاتی یا صورت سود زیان خود را به سازمان امور مالیاتی در زمان مشخص شده ارائه ندهد.
- اگر شخص حقیقی یا حقوقی که مشمول مالیات است، مدارک درخواست شده توسط سازمان امور مالیاتی را ارائه نکند به دو صورت با آن برخور می‌شود. اگر مدارک درخواست شده مربوط به هزینه‌های شرکت باشند، در این صورت این هزینه‌ها جزء هزینه‌های قابل قبول به شمار نخواهد آمد و اگر مدارک درخواست شده به درآمد شرکت مربوط باشند، در این صورت درآمد مشمول مالیات خواهد بود و به شیوه علی‌الراس محاسبه خواهد شد.
- در صورتی که مدارک و اسناد ارائه شده به سازمان امور مالیاتی برای محاسبه درآمد مشمول مالیات، غیر قابل رسیدگی و بررسی تشخیص داده شود و یا به علت عدم رعایت قوانین و مقررات مورد قبول واقع نشود.
چگونه از علی الراس شدن مالیات جلوگیری کنیم؟
در صورتی که مالیات شرکت به صورت علی الراس محاسبه شود، درآمد توسط کارشناسان سازمان امور مالیاتی شناسایی، محاسبه و تعیین می‌شود. بسیاری از شرکت برای تهیه اظهارنامه مالیاتی و ارائه به سازمان مالیاتی از نرم افزار حسابداری استفاده می‌کنند تا از علی‌الراس شدن مالیات خود جلوگیری کنند.همچنین بر اساس اعلام سازمان امور مالیاتی کشور، کلیه فعالان اقتصادی که برای دریافت پول از مشتریان و یا کسب درآمد از دستگاه کارتخوان استفاده می‌کنند، باید برای دریافت کد مالیاتی اقدام کنند و مالیات بپردازند.
به طور کلی، بهترین راه برای جلوگیری از علی الراس شدن مالیات، ارسال به موقع اظهارنامه مالیاتی است. ضمن اینکه اطلاعات ارائه شده در اظهارنامه باید دقیق و درست باشد تا مورد تایید سازمان امور مالیاتی قرار بگیرد.
نحوه محاسبه مالیات علی الراس چگونه می باشد؟
برای محاسبه مالیات علی الراس سازمان امور مالیاتی میزان خریدهای یک شرکت را استعلام و بررسی کرده و میزان درآمد آن را طی دوره‌های مختلف مشخص می‌کند و بر اساس اطلاعات مالی و ضرایب مالیاتی و همچنین اسناد و مدارک و اظهارنامه مالیاتی اقدام به محاسبه مالیات شرکت می‌کند. هنگامی که کارشناس مالیاتی اسناد و مدارک و دفاتر مالی شرکت را برای محاسبه میزان مالیات کافی نداند محاسبه مالیات شرکت باید به صورت علی‌الراس انجام شود.
در این صورت برای محاسبه مالیات علی الراس، سازمان امور مالیات تحقیقی و بررسی‌های لازم در این زمینه را انجام می‌دهد و اطلاعات و مدارک مورد نیاز خود را از طریق مراجع مختلف دولتی و خصوصی جمع اوری کرده و بر اساس این اطاعات و مطابق با قراین مرتبط با محاسبه مالیات علی‌الراس، موضوع فعالیت شرکت را انتخاب کرده و با اعمال ضرایب مقرر از روی دفترچه ضرایب مالیاتی، درآمد مشمول مالیات شرکت را محاسبه و مالیات او را تعیین می‌کند.
دفترچه ضرایب مالیاتی یک شرکت حاوی اطلاعاتی مربوط به شناسایی و تعیین درآمد و نوع فعالیت یک شرکت و محاسبه مالیات علی‌الراس آن است. این ضرایب مالیاتی که به صورت سالانه به سازمان مالیاتی اعلام می‌شود علی‌الراس می‌باشد. باید به این نکته توجه داشت: هنگامی که یک شرکت از ارائه اظهارنامه مالیاتی خود در مدت زمان مشخص شده و مطابق با قوانین و مقررات اعلام شده خودداری کند، سازمان امور مالیاتی می‌تواند اقدام به تهیه یک اظهارنامه برآوردی بر اساس نوع فعالیت و اطلاعات مالی از مراجع مختلف کند.
ضرایب مالیاتی مورد استفاده برای مالیات علی الراس
در روش محاسبه مالیات به شیوه علی‌الراس امکان تعیین دقیق هزینه‌ها و معاملات یک شرکت وجود ندارد. به همین منظور سازمان امور مالیاتی برای تعیین مالیات به صورت علی‌الراس از ضرایب مالیاتی استفاده می‌کند. ضرایب مالیاتی ارقامی هستند که از حاصل ضرب آنها، میزان درآمد یک شرکت محاسبه می‌شود. در آمد مشمول مالیات شرکت بر اساس ضرایب مالیاتی به شکل زیر محاسبه می‌شود.
ضریب مالیاتی × قرینه مالیاتی = درآمد مشمول مالیات
هر ساله گروهی از نمایندگان و کارشناسان سازمان امور مالیاتی، بانک مرکزی و نماینده شورای اصناف، نماینده اتاق بازرگانی و … گرد هم آمده و با توجه به اتفاق‌های اقتصادی کشور، ضرایب مالیاتی مربوط به حوزه تهران را بر اساس مدارک و قراین موجود و به تفکیک هر شغل به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه می‌دهند. این کمیسیون هر سال دفترچه‌ای تحت عنوان دفترچه ضرایب مالیات را در اختیار سازمان امور مالیات قرار می‌دهد.
عواقب مالیات علی الراس چیست؟
در بخش‌های قبل اشاره شد که در صورتی که سازمان امور مالیاتی تشخیص دهد که اطلاعات و مدارک ارائه شده شرکت کامل نباشد پس از تحقیق و بررسی، مالیات شرکت را به شیوه علی‌الراس محاسبه می‌کند. علی‌الراس شدن مالیات یک شرکت می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند. درواقع عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی شفاف و مدارک و اسناد درخواست شده می‌تواند جریمه‌های مالیاتی و عواقب سنگینی را برای شرکت به همراه داشته باشد.
سازمان امور مالیاتی با تشخیص علی‌الراس شدن مالیات یک شرکت، از طریق استعلام و پیگیری میزان خریدهای شرکت در حوزه مالیاتی، میزان درآمد شرکت را در طی دوره‌های ۳ ماهه به مشخص می‌کند. سپس با استفاده اطلاعات دفاتر ضریب مالیاتی میزان مالیات شرکت را تعیین می‌کند. از جمله جریمه‌هایی که برای عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی توسط سازمان امور مالیات در نظر گرفته شده است، جریمه ۳۰ درصدی بر مالیات می‌باشد که بر اساس مالیات علی الراس برای یک شرکت محاسبه می‌شود.
در این هنگام اگر شرکت حتی فروشی هم نداشته باشد بر اساس سودی که در مالیات علی الراس برای او محاسبه شده است می‌بایست جریمه ۳۰ درصدی مالیات را پرداخت کند. بر اساس ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم اگر شرکت پرداخت کننده مالیات، ظرف مدت ۳۰ روز بعد ابلاغ برگ تشخیص مالیات، نسبت به ارائه اظهارنامه مالیاتی خود مطابق با قوانین و مقررات سازمان مالیات اقدام کند، اعتراضش مطابق با ماده ۹۷ قانون مورد بررسی قرار می‌گیرد، این قانون مانع از جریمه شدن و اعمال مجازات‌های مالیاتی سازمان امور مالیات می‌شود. همه این عوامل موجب می‌شود که حسابداری مالیاتی نقش مهمی در سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب و کارهای مختلف داشته باشد.
مراحل رسیدگی به مالیات علی الراس چگونه صورت می‌گیرد؟
برای رسیدگی به مالیات علی الراس ابتدا کارشناس مالیاتی می‌بایست برگه‌ای به نام برگ درخواست اسناد را از شرکت درخواست کند. سپس شرکت تمامی مدارک و اسناد مربوط به معاملات خود را مطابق با درخواست سازمان امور مالیاتی در اختیار کارشناس مالیاتی قرار می‌دهد. در ادامه کارشناس مالیاتی با بررسی این اسناد و مدارک و بر اساس میزان درآمد مالیات شرکت را محاسبه و تعیین می‌کند. به طور کلی با توجه به حسابرسی‌های انجام شده توسط کارشناسان مالیاتی همواره یکی از سه حالت زیر در رسیدگی به مالیات علی‌الراس یک شرکت رخ دهد:
- در حالت اول پس از بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان مالیاتی ثابت خواهد شد که هیچ گونه خطا و اشتباهی در اظهارنامه‌های مالیاتی شرکت وجود نداشته و همه چیز مطابق با دستورالعمل‌های قانونی سازمان مالیاتی انجام شده است.
- حالت دوم زمانی ممکن است رخ دهد که اظهارنامه‌های مالیاتی شرکت به شیوه‌ای نادرست و غیر اصولی تهیه شده باشد و در آنها تخلفات زیادی مشاهده شود. در این صورت کارشناسان مالیاتی می‌توانند تمامی اسناد و مدارک ارائه شده را به طور کامل رد کنند و مالیات شرکت را به شیوه علی‌الراس محاسبه کنند. در این مورد توصیه می‌شود که شرکت‌ها به منظور تهیه اظهارنامه مالیاتی اصولی و منطبق بر قوانین مالیاتی از نرم‌افزار حسابداری استفاده کنند.
- در حالت سوم صلاحیت اظهارنامه‌های ارائه شده و همچنین دفاتر قانونی شرکت توسط کارشناسان مالیاتی تأیید نمی‌شود و قابل رسیدگی تشخیص داده نمی‌شود. در این صورت پس از اعلام وضعیت موجود به شرکت بررسی‌های نهایی برای تعیین مالیات شرکت توسط یک هیئت سه نفره برگزار می‌شود.
آیا مالیات علی الراس حذف شده است؟
در سال‌های اخیر مشاهده شد که مالیات علی‌الراس برای شرکت‌ها عواقب زیادی به همراه داشت. به همین منظور مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۴ قانون مالیات‌های مستقیم را اصلاح نمود. بر این اساس مصوب شد که محاسبه مالیات به شیوه علی‌الراس از چرخه محاسبات مالیاتی شرکت‌ها حذف شود و برای حذف آن نیز یک مهلت سه ساله در نظر گرفته شد.
متأسفانه این مهلت سه ساله در سال ۱۳۹۷ به پایان رسید اما همچنان سازمان امور مالیاتی به محاسبه مالیات به صورت علی‌الراس ادامه می‌دهد. طبق مصوبه مجلس تعیین مالیات به صورت علی‌الراس غیر قانونی می‌باشد. برای همین در صورت محاسبه مالیات به این روش می‌توان به مراجع ذی‌صلاح در این خصوص شکایت کرد. همچنین با توجه به اینکه تشخیص مالیات شرکت، یک نوع تصمیم اداری محسوب می‌شود به همین منظور می‌توان به دیوان عدالت کشور مراجعه و برای ابطال این تصمیم اقدام کرد. برای این کار می‌بایست در دیوان عدالت، دادخواست ابطال تصمیم غیر قانونی سازمان امور مالیاتی را طرح و پیگیری کرد.
مالیات علی الراس؛ خطری در کمین کسب و کارها
یکی از موارد مهم مالیات بر درآمد مشاغل که بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی در سیستم مالیات کشور با آن مواجه می‌شوند، علی الراس شدن مالیات است. هنگامی که کارشناسان سازمان امور مالیاتی تنها به اظهارنامه‌ای که توسط شرکت ثبت شده است بسنده نکنند و خودشان شخصاً به بررسی صحت اظهار نامه یا مدارک و اسناد مالی شرکت بپردازند و سپس برای تعیین مالیات تصمیم بگیرند در این صورت گفته می‌شود مالیات به صورت علی الراس محاسبه می‌شود.
محاسبه مالیات به شیوه علی الراس به دلایل مختلفی انجام می‌شود که مهم‌ترین دلیل آن عدم شفافیت اظهارنامه یا ناقص بود آن است. به همین منظور بسیاری از شرکت‌ها به منظور تهیه اظهارنامه کامل از نرم افزار حسابداری پیشرفته و مشورت مشاور مالیاتی استفاده می‌کنند. یکی از بهترین نرم افزارهای حسابداری که قابلیت‌ها و امکانات ویژه‌ای را اعم از تهیه اظهارنامه مالیاتی، مشاور مالیاتی مدیریت امور مالی و حسابداری در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد. نرم افزار حسابداری محک است.
