ساعات کاری مدت زمانی است که کارگر وقت خودرا به کار برای کارفرما اختصاص می‌دهد. در قراردادهای کاری که بین کارگر و کارفرما منعقد می‌گردد، منظور از ساعات کاری زمانی است که کارگر صرف انجام امور محوله میکند. بر همین اساس زمانی که بابت استراحت و ناهار در نظر گرفته می‌شود، جزء ساعات کار نخواهد بود. از طرفی چنانچه کارگر بیشتر از زمان مقرر به کار ادامه دهد، مشمول اضافه کاری خواهد شد. به عبارت دیگر قانون اضافه کاری زمانی را شامل می‌شود که کارگر پس از اتمام ساعات کاری که در قرارداد اولیه مشخص شده است همچنان به کار ادامه دهد. از آنجا که اضافه کاری فشار بیشتری را بر کارگر متحمل میکند، هزینه بیشتری را برای کارفرما رقم خواهد زد. به همین دلیل قانون اضافه کاری آئین نامه‌ای را برای اضافه کاری و شرایط آن اعمال نموده است. متن حاضر به بررسی جزئیات بیشتر در این رابطه پرداخته است.
فهرست مطالب
اضافه کاری چیست؟
بر اساس قانون ساعات کاری زمانی است که کارگر نیرو و وقت خود را در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. ساعات کاری مجاز در قانون به صورت هفتگی و 44 ساعت در هفته اعلام شده است. البته قانون‌گذار ساعات کاری در مشاغل سخت و زیان آور را به 36 ساعت در هفته تقلیل داده است. بر همین اساس زمانی را که کارگر افزون بر این مدت در اختیار کارفرما قرار می‌دهد، وارد اضافه کاری شده است. همچنین کارفرما می‌تواند با توافق با کارگر ساعات کاری او را در روزهای هفته تغییر دهد. به شرطی که بیشتر از 44 ساعت در هفته و بیش از 8 ساعت کار اضافه در روز نشود.
قانون اضافه کاری اجباری چیست؟
آیا اضافه کاری اجباری است؟ طبق ماده 59 قانون اضافه کاری ، ارجاع کار اضافی به کارگر تنها در صورت رضایت او مجاز خواهد بود. بنابراین هرگونه اجبار از سمت کارفرما برای انجام کار اضافه خلاف قانون بوده و در صورت اثبات محکوم به دادن غرامت خواهد شد. اما متاسفانه و بر خلاف قانون اضافه کاری، کارگران همه روزه ساعاتی را به عنوان اضافه کاری مشغول به کار هستند. چرا که درآمد بیشتری را برای کارگران به همراه دارد و در شرایط بد اقتصادی موجود، همه کارگران مایل به انجام کار اضافه هستند. از طرفی برای کارفرما جذب نیروی جدید در کارگاه ، هزینه‌های بیشتری را برای انجام کار واحد، نسبت به کار اضافه کارگران موجود در پی دارد.
از جمله پرداخت حق بیمه، عیدی جداگانه، مالیات و حق سنوات که در مقایسه با آن پرداخت اضافه کاری به کارگران موجود، توجیه اقتصادی بیشتری دارد. به همین دلیل در عمل در بسیاری از کارگاه‌ها، اضافه کاری به عنوان روال طبیعی کارگاه پذیرفته شده است. این در حالی است که قانون‌گذار، برای ساعات کاری سقف تعیین نموده و اضافه کاری را به صورت موقت و در شرایط خاص مجاز اعلام نموده است.
محاسبه مقدار اضافه کار مطابق با قانون اضافه کاری
با توجه به شرایط مختلفی که در مشاغل متفاوت وجود دارد، عدم اطلاع از قانون اضافه کاری ممکن است باعث به وجود آمدن برخی ابهامات شود. اضافه کاری از جمله مسائلی است که به خصوص در شرایط کنونی در بسیاری از کارگاه‌ها به صورت ثابت رواج پیدا کرده است. در حالی که برخی سوالات در محاسبه نرخ آن نیز وجود دارد. در همین راستا در ادامه توضیحاتی در رابطه با اضافه کاری و نحوه محاسبه آن ارائه می‌گردد.
- قانون اضافه کاری در رابطه با روزهای تعطیل: ساعاتی را که کارگر در ایام تعطیل رسمی در اختیار کارفرما قرار می‌دهد، از ابتدا به عنوان اضافه کاری در نظر گرفته می‌شود. همچنین روزهای تعطیل هفته می‌تواند با توافق طرفین، روزی غیر از جمعه تعیین شود. در هر صورت یک روز در هفته باید تعطیل باشد. همچنین حتی در صورت رضایت کارگر نیز، کار مداوم او در روزهای تعطیل و غیرتعطیل غیر قانونی است.
- نرخ اضافه کاری: نکته‌ای که در رابطه با محاسبه نرخ اضافه کاری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که قانون اضافه کاری، محاسبه نرخ آن را برای هر کارگر جداگانه و با توجه به مزدی که می‌گیرد انجام می‌دهد. قانون اضافه کاری، نرخ ساعاتی را که کارگر اضافه بر ساعات عادی در اختیار کارفرما قرار می‌دهد اینگونه تعیین میکند:
- تقسیم مزد ماه کامل بر سی روز و محاسبه مزد کارگر برای یک روز
- مزد به دست آمده برای یک روز تقسیم بر هفت ساعت و بیست دقیقه و محاسبه مزد کارگر در یک ساعت
- در نهایت رقم به دست آمده مزد برای هر ساعت با فوق‌العاده‌ای که در قانون اضافه کاری مطرح است جمع شده و نرخ اضافه کاری برای هر ساعت با توجه به مزد دریافتی کارگر محاسبه می‌شود.
- منظور از فوق‌العاده اضافه کاری، افزایش مبلغی است که طبق قانون اضافه کاری برای هر ساعت کار اضافه در نظر گرفته شده و شامل 40 درصد افزایش نرخ هر ساعت کار عادی می‌باشد.
- حداقل ساعات کار: حداقل ساعات کار روزانه به صورت هفتگی و 44 ساعت در هفته تعیین شده است. بنابراین و بر طبق قانون اضافه کاری، مازاد بر 44 ساعت در هفته اضافه کاری می‌باشد. به عبارت دیگر ممکن است کارگر در یک روز بیش از هفت ساعت و بیست دقیقه و در روز دیگر کمتر از آن به کار مشغول شود، ملاک محاسبه ساعات اضافه کاری، هفتگی است. البته این ساعات به صورت مفید بوده و شامل وقت ناهار و استراحت نمی‌شود.
- حداکثر ساعات اضافه کاری: قانون اضافه کاری، روزانه حداکثر چهار ساعت را برای کار اضافه مجاز دانسته است. طبق این قانون فعالیت روزانه کارگر در هر شرایطی نباید از 16 ساعت در روز تجاوز کند. البته موارد استثنا در قانون پیش‌بینی شده است.
- منظور از موارد مستثنی شده در قانون اضافه کاری، شرایطی است که اقدامات سریع برای جلوگیری از برخی حوادث لازم است. یا احیای کارگاه در دستور کار قرار دارد.
- ممنوعیت اضافه کاری: با توجه به حساس بودن و یا سختی زیاد برخی مشاغل، کار اضافه برای کارگران آنها بر طبق قانون اضافه کاری ممنوع اعلام شده است. طبق این قانون، اضافه کاری در همه مشاغل از جمله مشاغلی که سخت و زیان آور هستند و یا کارهای شبانه و خطرناک مجاز نیست. این محدودیت‌ها از آن جهت است که کار اضافه در آنها سلامت کارگران را تهدید میکند.
قانون اضافه کاری برای مشاغل شیفتی
گسترش صنایع مختلف باعث شده تا مدل‌های مختلفی از ساعات کاری کارگران نیز ایجاد گردد. همچنین برخی مشاغل به دلیل ماهیتی که دارند باید به صورت مستمر ادامه پیدا کنند. بر همین اساس قانون اضافه کاری، کار نوبتی یا شیفتی را هم مورد بررسی قرار داده است. با توجه به ماده 55 این قانون “کار نوبتی عبارت است از کاری که در طول ماه گردش دارد به نحوی که نوبت‌های آن در صبح یا عصر یا شب واقع می‌شود.” و شرایط محاسبه نرخ اضافه کاری در آنها به شرح زیر است:
- برای کارگرانی که نوبت کار آنها در طول ماه در صبح و عصر گردش میکند، مبلغ 10 درصد؛
- در صورتی که نوبت کار در صبح و عصر و شب گردش کند، مبلغ 15 درصد؛
- همچنین برای کارگرانی که شیفت آنها در صبح و شب و یا عصر و شب واقع شود، مبلغ 22/5 درصد؛
این مبالغ به عنوان حق شیفت به کارگران تعلق می‌گیرد.
در کارهای نوبتی به دلیل شرایط متفاوتی که دارند، ممکن است ساعات کاری از 8 در روز بیشتر شود. به همین دلیل ملاک محاسبه ماهانه است و جمع ساعات کار در ماه نباید از 176 ساعت افزایش پیدا کند.
منابع:
- قانون کار مصوب 29/08/1369 – مجلس شورای اسلامی
- آئین نامه شرایط کار مصوب 17/11/1390- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
