هر انسانی برای پیشبرد امور زندگی و همچنین تامین مایحتاج آن، نیاز به شغل دارد. به همین دلیل انواع قرارداد کاری در طول زمان ایجاد شده و روابط بین کارگر و کارفرما را مدیریت کرده است. شناخت قوانین مختلف کار برای تنظیم نمودن قراردادهای کاری، الزامی است. در واقع انواع قرارداد کاری در راستای صیانت از حقوق طرفین ایجاد شده است.
چرا که کارگر همواره دغدغه دریافت حقوق و مزایای خود را در قبال خدماتی که ارائه می‌دهد داشته و از طرفی کارفرمایان نیز نگران این موضوع هستند، که در قبال پولی که پرداخت می‌کنند، خدمات متناسب را دریافت نمایند. به همین جهت طرفین قبل از شروع موضوع کار اقدام به تنظیم قرارداد می‌کنند. انعقاد قرارداد کاری به منزله پذیرش قطعی شرایط طرفین و ملزم نمودن خود در اجرای مواد آن است. همچنین در مواردی که اختلافی بین کارگر و کارفرما ایجاد شود، قرارداد کار به عنوان مدرک قانونی ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
تعریف قرارداد و انواع قرارداد کاری
قرارداد، تعهدی است که بین دو یا چند نفر شکل گرفته و در آن جزئیات نحوه انجام تعهدات مشخص شده است. انواع قرارداد کاری نیز، معمولا بین دو نفر و برای انجام کاری بسته می‌شود. با توجه به متن قانون کار، قرارداد کاری می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی منعقد گردد. بدون شک قرارداد کاری باید به صورت کتبی منعقد گردد. ضرب المثل معروفی وجود دارد که می‌گوید “جنگ اول، به از صلح آخر” در واقع زمانی که یکی از انواع قرارداد کاری به صورت کتبی تنظیم شده و به امضای طرفین می‌رسد، بسیاری از سوء تفاهمات در ابتدای امر مرتفع خواهد شد.
چرا که جزئیات توافق شفاهی پس از مدتی فراموش شده و همچنین امکان سوءاستفاده را برای هریک از طرفین فراهم می‌کند. ولی در زمانی که انواع قرارداد کاری به شکل کتبی درآمد، دو مزیت بر آن حاصل می‌شود. اول اینکه افراد در زمان امضای اسناد حقوقی حساسیت بیشتری به خرج داده و تمام جزئیات را به دقت مورد بررسی قرار می‌دهند. دوم اینکه پس از تایید و امضای قرارداد کاری توسط طرفین، در صورت تعدی و تخلف هر یک از آن‌ها، مفاد مورد توافق مشخص بوده و قابلیت طرح در مراجع قضایی را دارد.
طبق متن قانون کار “قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌السعی کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام می‌دهد. انواع قرارداد کاری به شرح زیر است:
- قرارداد کاری غیر مستمر: این نوع از قرارداد، به صورت موقت و دارای زمان مشخص منعقد شده و پس از اتمام تاریخ آن طرفین هیچ مسئولیت در قبال یکدیگر ندارند مگر اینکه تمدید شود.
- در هریک از انواع قرارداد کاری، چنانچه تاریخ و مدت معینی برای انجام آن قید نشود دائمی تلقی خواهد شد.
- قرارداد کاری مستمر: این نوع از انواع قرارداد شامل مواردی که کارفرما کارگر را به صورت دائمی استخدام نموده و تعدیل یا اخراج آن جز در مواردی که توسط قانون مجاز اعلام شده باشد میسر نخواهد بود.
- قرارداد کاری معین: این نوع از انواع قرارداد در مواردی که کارفرما و کارگر برای انجام کاری معین توافق نموده‌اند کاربرد دارد و مدت زمان آن بستگی به تاریخی دارد که کار تعریف شده در قرارداد پایان یابد.
- مقاطعه کاری یا پیمانکاری از جمله مواردی است که ذیل قرارداد کاری معین تعریف می‌شود.
متاسفانه پس از گذشت 30 سال از تصویب قانون کار در مجلس شورای اسلامی و تاکید قانون‌گذار مبنی بر ارائه تعریف واحد از مشاغل مستمر و غیر مستمر توسط هیئت دولت، هنوز هم تعریف واحدی برای آن‌ها مشخص نشده است. هرچند علی‌رغم این بلاتکلیفی، هیئت دولت آیین نامه‌ای را در این رابطه تصویب نموده است که با توجه به آن در مشاغلی مانند پروژه‌های عمرانی؛ سقف زمانی برای قراردادهای موقت تعریف شده است. بر اساس این آیین نامه انعقاد قرارداد موقت با کارگرانی که حضور آن‌ها در مشاغل موقت (غیر مستمر) اعم از متناوب یا دوره‌ای، بیش از چهار سال باشد، ممنوع اعلام شده است. . به عبارت دیگر انواع قرارداد کاری کارگرانی که چهار سال و بیشتر در یک پروژه مشغول به کار بوده‌اند، باید به صورت دائم منعقد گردد.
صحت انواع قرارداد کاری و مشخصات آن
طبق ماده 9 قانون کار؛ برای صحت انواع قرارداد کاری، در زمان بستن قرارداد رعایت شرایطی از جمله مشروعیت داشتن مورد قرارداد، معین بودن موضوع قرارداد و عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر الزامی است. البته در این ماده اصل بر صحت انواع قرارداد کاری است، مگر آنکه خلاف آن در مراجع ذی‌صلاح ثابت شود. همچنین انواع قرارداد کاری باید شامل مشخصات زیر باشد:
- نوع کار: حرفه یا کاری که کارگر برای انجام آن استخدام می‌شود، باید مشخص باشد.
- حقوق و مزایا: میزان مزد دریافتی، مزایا و کلیه حقوق کارگر باید در آن مشخص شود.
- ساعت کاری: ساعات رفت و آمد، ساعات کار، اضافه کاری، روزهای تعطیل و شرایط و تعداد مرخصی.
- محل انجام کار
- تاریخ انعقاد قرارداد
- مدت قرارداد( چنانچه نوع کار غیر مستمر یا موقت باشد.)
- موارد دیگری که بواسطه عرف و شرایط خاص شغل‌های مختلف ضروری باشد.
تعلیق در انواع قرارداد کاری
حین انجام عملیات کار موضوع قرارداد، ممکن است شرایطی حاصل شود که انجام تعهدات یکی از طرفین یا هر دو، به صورت موقتی، متوقف شود. برای اینگونه موارد قانون گذار موادی را پیش‌بینی نموده است که توضیحاتی در رابطه با آن ارائه می‌گردد.
- حوادث قهری: رخ دادن حوادثی مانند سیل و زلزله (حوادث قهری) که خارج از کنترل طرفین قرارداد بوده و موجب آسیب دیدن بخشی از کارگاه یا تمام آن شود.
- مرخصی بدون حقوق: انواع قرارداد کاری کارگرانی که برای ادامه تحصیل یا هر دلیل دیگری مرخصی بلند مدت و بدون مزد بگیرند، در طول مدت مرخصی و تا مدت دو سال به حال تعلیق در خواهد آمد.
- توقیف کارگر: در صورتی که کارگر به دلایلی توقیف شده و توقیف وی منجر به صدور حکم محکومیت نشود، در طول مدت توقیف به حالت تعلیق در خواهد آمد.
- خدمت سربازی: چنانچه در طول مدت انواع قرارداد کاری، کارگر مشمول خدمت وظیفه عمومی شود، در طول مدت زمان انجام خدمت سربازی قرارداد کاری به حالت تعلیق در خواهد آمد.
چنانچه به هر یک از دلایل مطرح شده، انواع قرارداد کاری به حال تعلیق درآید، پس از رفع مانع کارفرما موظف است کارگر را مجددا برای کار بپذیرد. در صورتی از پذیرفتن کارگر خودداری کند، این عمل او در حکم اخراج تلقی شده و کارگر می‌تواند نزد مراجع ذی‌صلاح شکایت نماید.
خاتمه انواع قرارداد کاری
قراردادهای کاری منعقد شده به یکی از دلایل تمام می‌شود.
- فوت کارگر
- بازنشستگی کارگر
- از کار افتادگی کلی کارگر
- تمام شدن مدت قرارداد کار و عدم تمدید آن
- تمام شدن موضوع کار در قراردادهایی که برای انجام کاری معین منعقد شده باشد.
- درخواست کارگر مبنی بر استعفاء و ترک محیط کار
برای دریافت حقوق و مستمری پس از فوت، بازنشستگی، تعلیق، از کار افتادگی کلی، بیماری و مسائل حمایتی، قوانین تامین اجتماعی حاکم خواهد بود. همچنین در صورتی که کارگر در انجام امور محوله کوتاهی کند، کارفرما می‌تواند نسبت به فسخ قرارداد اقدام نماید. البته فسخ قرارداد از طرف کارفرما منوط به پرداخت کلیه حقوق و مطالبات کارگر و تایید شورای اسلامی کار خواهد بود.
قرارداد کاری چه مواردی را شامل می‌شود؟
قرارداد کار توافقی است که روابط کاری یک شرکت و یک کارمند را پوشش می‌دهد و به هر دو طرف اجازه می‌دهد به وضوح تعهدات و شرایط استخدام خود را درک کنند. به طور خاص، قرارداد کاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
حقوق یا دستمزد: قراردادها حقوق، دستمزد یا پورسانت مورد توافق را مشخص می‌کنند.
برنامه زمانبندی: در برخی موارد، قرارداد کاری شامل روزها و ساعاتی است که انتظار می‌رود کارمند کار کند.
مدت زمان استخدام: قرارداد کار مدت زمانی را که کارمند برای کار در شرکت با آن موافقت می‌کند مشخص می‌نماید. در برخی موارد، ممکن است یک دوره زمانی مداوم باشد. در موارد دیگر، ممکن است توافقی باشد که برای مدت زمان مشخصی تنظیم شده باشد. گاهی اوقات نیز حداقل مدت زمان با امکان تمدید آن دوره تعیین می شود.
مسئولیت‌های عمومی: قراردادها می‌توانند وظایف و کارهای مختلفی را که از یک کارمند انتظار می‌رود در حین کار انجام دهد، فهرست کند.
محرمانه بودن: اگرچه ممکن است مجبور به امضای یک قرارداد جداگانه با محوریت عدم افشای اطلاعات باشید، اما برخی از قراردادها شامل بند یا بندهایی در مورد محرمانه بودن اطلاعات شرکت هستند.
راه های ارتباطی: اگر نقش یک کارمند شامل مدیریت رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها یا ایمیل باشد، ممکن است در قرارداد بیان شود که شرکت مالکیت و کنترل تمام راه های ارتباطی را حفظ می‌کند.
مزایا: یک قرارداد کاری باید تمام مزایای وعده داده شده را مشخص کند، از جمله (اما نه محدود به): بیمه درمانی، زمان تعطیلات، میزان کارانه و درصد کمیسیون و هر امتیاز دیگری که بخشی از کار است.
رقابت آینده: گاهی اوقات، یک قرارداد شامل یک توافق غیررقابتی یا بند غیررقابتی (NCC) می‌شود. این بند توافقنامه‌ای است که بیان می‌کند با خروج از شرکت، کارمند وارد مشاغلی نمی‌شود که او را در رقابت با شرکت کنونی قرار دهد. معمولا، یک کارمند باید یک NCC جداگانه امضا کند، اما ممکن است در قرارداد کاری نیز گنجانده شود.
سایر شرایط احتمالی قرارداد می‌تواند شامل قرارداد مالکیت (که بیان می‌کند کارفرما مالک مواد مرتبط با کار است که توسط کارمند تولید می‌شود) و همچنین اطلاعاتی در مورد حل و فصل اختلافات در محل کار باشد. این قرارداد ممکن است حتی در جایی که کارمند می‌تواند پس از ترک شرکت کار کند، به عنوان راهی برای محدود کردن رقابت بین شرکت های مرتبط، قابل استناد باشد.
مزایای عقد قرارداد کاری
قرارداد کاری وظایف و مزایای شغلی را به وضوح تعریف می‌کند: بعدها جای مناقشه و اختلافی در خصوص اینکه چه مسئولیت هایی در کار گنجانده شده است، یا حقوق یا مزایا چقدر است باقی نمی‌ماند زیرا در قرارداد مشخص شده است.
قرارداد کاری از همه طرفین محافظت می‌کند: هم کارفرما و هم کارمند تحت پوشش قرارداد هستند.
ثبات را فراهم می‌کند: با وجود یک قرارداد، هم کارمند و هم شرکت می‌دانند که برای آینده قابل پیش بینی چه انتظاری داشته باشند.
معایب قرارداد کاری
قرارداد کاری می‌تواند انعطاف پذیری را محدود کند: هنگامی که کارمند طبق قرارداد استخدام می‌شود، نمی‌تواند هر زمان که خواست شرکت را ترک کند و کارفرما نیز نمی‌تواند اگر ناگهان تصمیم بگیرد که دیگر به یک کارمند نیاز ندارد، او را رها کند.
از لحاظ قانونی الزام‌آور است: نقض مفاد قرارداد عواقب قانونی دارد.
فقط از طریق مذاکره مجدد قابل تغییر است: هر دو طرف باید با هرگونه تغییر در توافق اولیه موافقت کنند.
منابع:
- قانون کار مصوب 29/08/1369 – مجلس شورای اسلامی
- خبر شماره 98112216119 تاریخ 22/11/98- ایسنا
