چکیده
تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد، بسیار عمیق‌تر و شدیدتر از آنچه بود که در ابتدا تصور می‌شد. شیوع ویروس کووید- 19، کسب‌وکارهای زیادی را نابود ساخت و خسارات سنگینی بر همه بخش‌های تجارت و صنعت تحمیل کرد. بسیاری از کسب‌وکارها برای اینکه بتوانند در صحنه باقی بمانند تغییرات زیادی را در مدل و الگوهای تجاری‌شان ایجاد کردند و حتی بعضی از آن‌ها توانستند تهدید را به فرصت تبدیل کنند. با وجود اینکه نمی‌توانیم درباره اینکه کسب‌وکارها در دوران پسا کرونا چه تغییری می‌کنند، قاطعانه نظر دهیم اما دستکم می‌توانیم برخی روندهای جدید را پیش‌بینی کنیم. با استناد به شواهد، احتمالاً باید برای زندگی در عصر جدیدی آماده باشیم که مشاغل در آن نسبت به قبل، تفاوت‌های زیادی خواهند داشت.
فهرست مطالب
مقدمه
تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد، باورکردنی نیست! حتی فیلم‌های آخرالزمانی و علمی- تخیلی هالیوودی نیز چنین سناریوی وحشتناکی را برای جهان پیش‌بینی نمی‌کردند. آنچه از بازارهای فروش حیوانات زنده در ووهان آغاز شد، جهان را زیرورو کرد و از مشاغل و سیستم‌های مالی اقتصادی تا عادات زندگی روزمره انسان‌ها را در کل کره خاکی تحت تأثیر قرار داد.
این روزها یک سؤال بزرگ، ذهن اقتصاددانان و صاحب‌نظران تجاری را به خود مشغول کرده است: آیا اقتصاد و تجارت باز هم به حالت عادی بازمی‌گردند و ما می‌توانیم به‌طورمعمول در محل کارمان حاضر شویم؟
کرونا و ایجاد بحرانی بی‌سابقه در تجارت و اقتصاد
تأثیر کرونا بر مشاغل، باعث قرمز شدن ترازنامه‌های مالی شرکت‌های مختلف شد و با توجه به اینکه درمان خاصی برای بیماری پیدا نشده، شاید آنچه در سال 2020 گذشت، بدترین حالت ماجرا نباشد. هرچند که تولید و عرضه واکسن کرونا را باید به فال نیک گرفت و بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده هستند که اوضاع در سال 2021 به‌تدریج بهتر خواهد شد که طبیعتاً امیدواریم همین‌طور باشد!
هرچند آمار و ارقام، نشان‌دهنده وقوع یک رکود اقتصادی دیگر مشابه با رکود بزرگ دهه 1930 میلادی هستند اما همه کارشناسان و صاحب‌نظران، با وجود اینکه درک درستی از چیستی و ماهیت آنچه رخ داده ندارند، این رکود را پدیده‌ای کاملاً متفاوت می‌دانند.
رکود بزرگ و بحران‌های اقتصادی مشابه در اثر شوک‌های درون‌زای صنعت مالی و عواملی مثل افزایش لجام‌گسیخته نسبت‌های بدهی، اشتیاق غیرعادی در بازارها و سیاست‌های پولی نسنجیده به وجود آمدند. حل این مشکلات و پاک‌سازی سیستم اقتصادی از آن‌ها سال‌ها طول کشید و صدالبته که طی این مدت، ضرر و زیان‌های سنگینی به بار آمد. اما تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد، حکایت دیگری دارد.
رکود اقتصادی کووید 19 یا هر نام دیگری که مورخان در آینده برای تشریح پیامدهای این بیماری برای اقتصاد و تجارت از آن استفاده می‌کنند، پدیده‌ای به‌کلی متفاوت است. این رکود مانند رکود حاصل از اپیدمی‌های قبلی، جنگ‌ها، بلایای طبیعی و … به‌واسطه عوامل خارجی ایجاد شده است. عواملی که به‌طور ذاتی ارتباطی با سیستم‌های مالی و اقتصادی نداشته و اساساً ماهیت متفاوتی دارند. بااین‌حال، پاندمی کرونا حتی در بین عوامل خارجی نیز یک پدیده کاملاً منحصربه‌فرد است. بحران‌ها و رکودهای اقتصادی، صرفاً از جنبه‌های عرضه و تقاضا و همین‌طور بیکاری روی کسب‌وکارها تأثیر می‌گذارند اما وجه تمایز تأثیر کرونا بر مشاغل، فلج کردن آن‌ها و ممانعت از فعالیت عادی کسب‌وکارها در همه جای دنیاست. حالا ما با پدیده‌ای به نام مشاغل کرونایی سروکار داریم!
سقوط بازار بورس، اغلب با رویدادهای مهم برون‌زا همراه است و هر رکود اقتصادی معمولاً بعد از پایان یک بحران ایجاد می‌شود. وقتی هم فاجعه‌ای مثل جنگ رخ می‌دهد، مخارج و فعالیت‌های مرتبط با آن، پس از مدتی بازار را زنده می‌کند و آن را تدریجاً به حالت عادی بازمی‌گرداند. اما شرایطی که به‌واسطه تأثیر کرونا بر مشاغل و متعاقباً اقتصاد ایجاد شده، هیچ شباهتی به موارد این‌چنینی ندارد.
استناد به دانسته‌های قبلی در مواجهه با بحران‌های نامتعارف
وقتی با بحرانی مواجه می‌شویم که بیش‌ازحد بزرگ و نامتعارف است، معمولاً به دانسته‌های ناقص قبلی، پناه برده و به آن‌ها استناد می‌کنیم.
ماجرای کرونا ابعاد مختلفی دارد که بسیاری از آن‌ها مغفول مانده‌اند. تأثیر کرونا بر مشاغل، طوری بوده که حداقل فعلاً نمی‌توان تخمین درستی از عمق فاجعه داشت و در این بین هر کسی از زاویه دید خودش به موضوع نگاه می‌کند. افرادی که درباره رکود گسترده در بخش خدمات صحبت می‌کنند، از زمین‌گیر شدن صنعت لجستیک بی‌خبر هستند. آن‌هایی که به مسائل لجستیک و زنجیره تأمین می‌پردازند، مشکلات تولید را نادیده می‌گیرند و درنهایت، تقریباً هیچ‌کس ایده‌ای در این باره ندارد که این بیماری، چه تأثیری بر رفتار مصرف‌کننده می‌گذارد؟ کلاف مشاغل کرونایی، بسیار سردرگم است!
خبری از ریکاوری‌های متعارف نیست!
در ماه مارس، بسیاری از نشریات معتبر دنیا مثل هاروارد، با اطمینان زیادی خبر از ریکاوری سریع و V شکل اقتصاد می‌دادند اما حالا می‌بینیم که شرایط مبهم‌تر از آن است که بتوانیم پیش‌بینی مشخصی درباره آینده داشته باشیم. پیش‌بینی نشریات دیگر مثل بلومبرگ نیز با آنچه در واقعیت رخ داد، همخوانی چندانی ندارد. ریکاوری سیستم‌های تجاری و اقتصادی، معمولاً مطابق با یک الگوی کم‌وبیش ثابت انجام می‌شود اما تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد، همه الگوها را بر هم زده است. هیچ‌کس دید واضحی از ادامه مسیر ندارد و به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از دانسته‌ها، تجارب و بینش‌های قبلی، کمکی به عبور از بحران فعلی نمی‌کنند.
بخشی از تأثیر کرونا بر مشاغل، ناشی از عدم اطمینان است. عدم اطمینان موجود، کسب‌وکارهای مختلف را سرگردان کرده و هیچ تضمین و قطعیتی وجود ندارد که گام نهادن در مسیرهای تجاری جدیدی که به‌واسطه پاندمی ایجاد شده‌اند به موفقیت بینجامد. از سوی دیگر، تعلل در همگامی با روندهای جدید نیز ممکن است در دوران پسا کرونا به قیمت نابودی بسیاری از کسب‌وکارها تمام شود. حتی اگر واکسیناسیون هم بتواند زندگی مردم را به حالت عادی بازگرداند و آن‌ها دوباره بتوانند مثل قبل خرید کنند، هیچ‌کس درباره تأثیر کرونا بر مشاغل و اینکه اقتصاد و بازارهای جهانی چگونه می‌توانند به همان سطح قبل از دوران همه‌گیری بازگردند، توضیح روشنی ارائه نداده است.
تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد؛ باید با گذشته خداحافظی کنیم!
جهان هر طور که از بحران کرونا عبور کند و اقتصاد جهانی بعد از همه‌گیری کرونا، هر طور که باشد، به نظر می‌رسد خیلی چیزها با گذشته فرق کنند. درواقع هر بحران اقتصادی بزرگ، نقطه عطفی در تاریخ است که قبل و بعد آن با هم تفاوت دارند و این تفاوت درباره بحران کرونا، احتمالاً چشمگیرتر است. کرونا یک بحران تمام‌عیار است که اقتصاد و تجارت، تنها دو جنبه از جنبه‌های متعدد آن هستند.
با وجود اینکه پرداختن به جزئیات تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد در این مجال کوتاه مقدور نیست اما این را می‌دانیم که شیوع این بیماری، علاوه بر انسان‌ها، بسیاری از کسب‌وکارها را هم به معنای حقیقی کلمه، سلاخی کرد. البته در این میان کسب‌وکارهایی هم بودند که توانستند از مهلکه جان سالم به در ببرند و حتی تهدید کرونا را برای خودشان به فرصت تبدیل کنند. آنچه این کسب‌وکارها را در صحنه تجارت حفظ کرد، انعطاف‌پذیری آن‌ها بود.
کرونا، مدل‌های تجاری و ساختارهای سازمانی متداول را از هم پاشید و نیاز به انعطاف‌پذیری را بیش‌ازپیش آشکار کرد. این جنبه از تأثیر کرونا بر کسب‌وکار، احتمالاً بسیاری از رویکردها و دیدگاه‌های قدیمی مرتبط با نظریه‌های مدیریت و سازمان را دستخوش تحولات چشمگیر می‌کند.
روند تبدیل کسب‌وکارهای سنتی به کسب‌وکارهای آنلاین، مدتی قبل از بروز همه‌گیری آغاز شده بود اما این روند با شیوع کرونا، شتابی صدچندان گرفت. آنچه در سال 2020 رخ داد، رفتار خرید مصرف‌کنندگان را نیز به شکل قابل‌توجهی تغییر داده و حالا خرید آنلاین به ترجیح غالب بسیاری از مصرف‌کنندگان در سراسر دنیا تبدیل شده است.
در بررسی تأثیر کرونا بر مشاغل، نباید از توسعه کاربرد اتوماسیون و علم رباتیک در فرایندهای تجاری غافل شویم. کرونا، توفیقی اجباری برای سنجش قابلیت اعتماد و کارایی اتوماسیون است و این فناوری در کنار فناوری‌های دیگری مثل هوش مصنوعی، در برخی حوزه‌ها مثل لجستیک و انبارداری، نشان داد که می‌تواند جایگزین خوبی برای نیروی انسانی باشد. هرچند هنوز خیلی زود است که بخواهیم از تسلط ماشین‌ها بر امور و شروع موج گسترده بیکاری، وحشت‌زده شویم!
دورکاری
دورکاری یکی دیگر از پیامدهای تأثیر کرونا بر مشاغل بود که تا قبل از شیوع بیماری، موضوعیت چندانی نداشت اما ناگهان به یکی از روندهای غالب تجاری تبدیل شد. این پدیده در ابتدا چالش‌های زیادی را ایجاد کرد اما کسب‌وکارهای مختلف به‌مرور توانستد از مزایای بالقوه آن بهره‌مند شوند و احتمالاً در ادامه نیز شاهد نقش پررنگ آن در فعالیت‌های تجاری خواهیم بود.
سخن آخر
سؤالات زیادی پیرامون اینکه تجارت و اقتصاد در دوران پسا کرونا چه وضعیتی خواهند داشت، مطرح است که در حال حاضر هیچ پاسخ روشنی برای آن‌ها وجود ندارد. در پیش‌بینی آینده باید احتیاط کرد. هرچند که بررسی تأثیر کرونا بر مشاغل و اقتصاد، می‌تواند سرنخ‌هایی برای ترسیم آینده در اختیارمان قرار دهد اما باز هم نباید از این اصل مهم غافل شویم که هیچ قطعیتی در دنیا وجود ندارد.
کسب‌وکارهای مختلف باید با پیش‌بینی شرایط مختلف، تا آنجا که می‌توانند خود را برای رویارویی با آن‌ها آماده کنند. کرونا بی‌تردید با همه بحران‌های اقتصادی و تجاری که جهان تاکنون دیده، متفاوت بوده اما باز هم می‌توان تا حدی از تجارب ارزشمند قبلی، استفاده کرد. به‌هرحال، گذشته چراغ راه آینده است؛ اما باهوش‌ترین افراد آن‌هایی هستند که برای درک تأثیر کرونا بر مشاغل و انطباق با آن، قبل از بازگشت به گذشته، سناریوهای احتمالی آینده را به‌دقت رصد می‌کنند.
