حسابداری لیزینگ فرایندی است که طی آن یک شرکت تأثیرات مالی مربوط به فعالیت‌های لیزینگ خود را در گزارش‌های حسابداری خود ثبت می‌کند و از این طریق تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر صورت‌های مالی شرکت می‌گذارد. در این مقاله از وب‌سایت محک به بررسی حسابداری لیزینگ، انواع روش‌های لیزینگ و سایر نکات مهم مربوط به آن خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
لیزینگ چیست؟
در طی سال‌های اخیر شاهد تغییرات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف از جمله تولید، عرضه و تقاضا بوده‌ایم. این تغییرات سبب شده‌اند تا فعالان اقتصادی در کشورهای مختلف هنگام تأسیس شرکت‌های جدید، به منظور پیشبرد اهداف خود در زمینه‌های مختلف، برنامه‌های ضروری و مهم را در اولویت قرار دهند که این برنامه‌ها می‌توانند به عنوان یک ابزاری باشند که در جهت رشد صنایع و اقتصاد آن‌ها کاربرد دارد. لیزینگ نوع خاصی از عملیات مالی است که به عنوان اجاره اعتباری نیز شناخته می‌شود و امکان استفاده از یک دارایی ثابت را بدون ایجاد مالکیت در آن ممکن می‌کند.
در واقع میتوان گفت که لیزینگ یک نوع فعالیت تخصصی مبتنی بر روش اجاره‌ای می‌باشد که در آن بین دو شخص حقیقی یا حقوقی قراردادی به منظور اجاره، خرید یا فروش منعقد می‌شود. بر اساس آن موجر کالای مورد نظر مستأجر را از فروشنده یا تولیدکننده تأمین نموده و برای مدت معینی که در قرارداد مشخص شده در اختیار مستأجر قرار می‌دهد. همچنین مستأجر می‌تواند در پایان مدت قرارداد، مورد اجاره را تملّک کرده یا به موجر مسترد نماید. همچنین میتوان گفت که در عمل لیزینگ، حق مالکیت مورد اجاره به شخص موجر و حق استفاده از آن به مستأجر داده می‌شود و بر این اساس زمانی که قرارداد منعقد می‌شود باید مواردی چون مدت قرارداد، میزان اجاره بها، چگونگی تعیین و محاسبه اصل و فرع قیمت باقی مانده و… در آن گنجانده شود.
شرکت لیزینگ چگونه کار می کند؟
به طور کلی لیزینگ توافقی مبتنی بر قرارداد است که در آن شرکت لیزینگ حق استفاده از تجهیزات تحت مالکیت خود را برای مدت زمان معین، با دریافت مبلغی تحت عنوان اجاره به شخص یا شرکت دیگری واگذار می‌کند. اجاره نامه‌ها قراردادهای قانونی و لازم‌الاجرا هستند که وظایف هر یک از طرفین را برای ایجاد و حفظ توافق تعیین کرده و توسط هر یک قابل اجرا می‌باشند. لیزینگ در کسب‌وکاری که انتظار می‌رود در مدت کوتاهی رشد کند، انعطاف‌پذیری بیشتری ایجاد کند، زیرا متقاضی موظف نیست که در پایان قرارداد آن را دوباره تمدید کند.
تاریخچه لیزینگ
طبق گزارش‌های به دست آمده سومریان اولین قومی بودن که از عملیات لیزینگ در امور کشاورزی و تهیه ابزارهای دستی استفاده می‌کردند. همچنین در قرون وسطی نیز اجاره کشتی‌های تجاری در معاملات آن زمان رایج بود. با گذر زمان لیزینگ و اجاره اعتباری اموال و دارایی‌ها در زمینه‌های مختلفی از جمله املاک و مستغلات، تجهیزات و… در زندگی مردم رسوخ کرد. در سال 1960 مفهوم لیزینگ و اجاره بها گسترش پیدا کرد و در همین زمان اجاره واگن‌های باربری راه آهن از انگلستان آغاز شد.
به تدریج و در اوایل قرن بیستم لیزینگ ماشین آلات، تجهیزات، معادن و … در انگلستان و آمریکا گسترش یافت و مقارن با همین زمان‌ها به ژاپن و سایر کشورهای جهان نیز راه پیدا کرد. اما لیزینگ در ایران قدمتی بیش از سه دهه دارد. صنعت لیزینگ در اواسط دهه 1970 و همراه با توسعه اقتصادی کشورهای آسیایی در کشور ما پدیدار شد. به‌طوری‌که اولین شرکت لیزینگی سال 1354 با مشارکت فرانسویان در ایران تأسیس شد. در واقع میتوان فرانسویان را پایه گذار صنعت لیزینگ در ایران دانست. دو سال بعد دومین شرکت لیزینگی نیز با مشارکت فرانسه در ایران به ثبت رسید. با بروز تحولات ناشی انقلاب و تغیر و تحولی که در نظام اقتصادی کشور رخ داد در سال 1362 و با تصویب قانون عملیات لیزینگ مالی در ایران مشروعیت یافت و با گذر زمان به صورت‌های مختلف در بانک‌ها و همچنین صنایعی چون خودروسازی نمود پیدا کرد.
مزایای لیزینگ چیست؟
در این قسمت به مزایای لیزینگ بصورت فهرست وار اشاره میکنیم:
- لیزینگ به عنوان یکی از الگوهای تجاری، از یک سو تأمین کننده نیازهای مالی متقاضیان و از سوی دیگر، فراهم کننده ابزار تولید انبوه در اقتصاد خواهد بود.
- لیزینگ موجب افزایش قدرت خرید و کاهش فشار نقدینگی متقاضیان می‌شود.
- برای شرکت‌ها موجب توسعه بازار و افزایش گردش و فروش کالا می‌شود.
- با تأثیری که بر اقتصاد هر کشور دارد موجب افزایش تقاضا، تولید، اشتغال و تعادل قیمت‌ها می‌شود.
- لیزینگ موجب صرفه جویی در به‌کارگیری منابع مالی می‌شود.
- لیزینگ در مقایسه با سایر روش‌های اجاره از سهولت بیشتری برخوردار است.
- در عملیات لیزینگ امکان جایگزینی دارایی‌ها وجود دارد.
معایب لیزینگ کدام است؟
مسلما در کنار مزایای لیزینگ میتوان به برخی معایب آن هم اشاره ای داشت. یکی از مهم‌ترین معایب لیزینگ مشکل هزینه نمایندگی است. در اجاره نامه، موجر کلیه حقوق را برای مدت زمان مشخصی به مستأجر منتقل می‌کند و یک مسئله خطر اخلاقی ایجاد می‌کند. ازآنجاکه مستأجر که دارایی را کنترل می‌کند، صاحب دارایی نیست، ممکن است مستأجر همان مراقبت را که گویی دارایی خودش است، انجام ندهد. از این تفکیک بین مالکیت دارایی (موجر) و کنترل دارایی (مستأجر) به عنوان هزینه نمایندگی اجاره یاد می‌شود. این یک مفهوم مهم در حسابداری اجاره است.
ویژگی‌های صنعت لیزینگ
امروزه توسعه و کاربردی لیزینگ در اکثر حوزه‌ها موجب شده که شرکت‌های زیادی تمایل به استفاده از آن در عملیات فروش کالا و خدمات خود کنند. در این بخش با برخی از ویژگی‌های مهم لیزینگ آشنا خواهیم شد.
دانش فنی: داشتن تخصص و دانش فنی در هر حوزه‌ای موجب رشد و پویایی آن می‌شود. در این زمینه نیز داشتن دانش و تخصص کافی جزو الزامات می‌باشد و از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا موضوع‌هایی چون مالکیت، اجاره و استرداد از مواردی است که در شرکت‌های لیزینگی مهم می‌باشد و نیاز به دانش، تخصص و تجربه کافی در این زمینه می‌باشد.
سرعت عمل: از ویژگی‌های دیگر صنعت لیزینگ، داشتن سرعت عمل در اخذ تصمیم مهم و کاربردی است. در واقع، یک شرکت لیزینگی هم‌زمان با در نظر گرفتن ریسک موجود، به تقاضای متقاضیان در کمترین زمان پاسخ می‌دهد. همچنین در شرکت‌های لیزینگی به دلیل حجم بالای فعالیت‌ها و پیچیدگی‌های کار نیاز به نیروهای متخصص و کارآمد احساس می‌شود. به همین دلیل این شرکت‌ها با به‌کارگیری نیروهای متخصص و متمرکز واحدهای مختلف، سرعت عمل و کیفیت کار خود را بالا می‌برند.
انعطاف‌پذیری: یکی از خصوصیات مهم عملیات لیزینگ، انعطاف‌پذیری بالا آن است. درواقع، شرکت‌های لیزینگ بر اساس مکانیزم‌ها و قراردادهایی که دارند، می‌توانند متناسب با شرایط متقاضی عمل کنند.
محدودیت‌های کم: شرکت‌های لیزینگ به دلیل عدم تبعیت از مصوبات بانکی و همچنین با توجه به پوشش ریسک‌های احتمالی، می‌توانند درخواست متقاضیان را از لحاظ میزان اعتبار به نحو مطلوب و با کمترین محدودیت‌ها انجام دهند.
اصطلاحات مهم لیزینگ کدام است؟
اجاره: عبارت است از پرداخت دوره‌ای اقساط به منظور استفاده از دارایی و تجهیزات مطابق با شروط تعیین شده در قرارداد.
موجر: موجر شخص حقیقی یا شخص حقوقی است که دارایی را در اختیار دارد و طبق توافق نامه به مستأجر اجاره می دهد. این دارایی اغلب شامل مواردی مانند مسکن، وسایل نقلیه، تجهیزات، فضای اداری یا یک دارایی نامشهود مانند نام تجاری می‌شود. یک موجر قراردادی را با مستأجر منعقد می‌کند که به مستأجر اجازه می‌دهد در ازای استفاده از دارایی، مبلغی را به عنوان اجاره بها پرداخت کند.
مستأجر: کسی است که حق استفاده از دارایی و تجهیزات را در قبال پرداخت اجاره که در قرارداد لیزینگ مشخص شده است را دارد. مستأجر شخص حقیقی یا شرکت حقوقی است که یک نوع دارایی را از موجر اجاره می‌کند و در ازای پرداخت اجاره بها از دارایی در طول مدت قرارداد استفاده می‌کند. مدت اجاره به نوع دارایی و توافقنامه تنظیم شده با موجر بستگی دارد. اگرچه مستأجر دارای مالکیت موقت دارایی است، اما مالکیت رسمی توسط موجر حفظ می‌شود. به همین دلیل، مستأجر مجاز به انجام تغییرات خاصی در دارایی بدون اجازه از موجر نیست.
قرارداد: یک نوع توافق نامه کتبی بین اجاره دهنده و اجاره کننده است که در آن همه شرایط و مقررات مربوط به حق استفاده از دارایی‌ها و تجهیزات و همچنین نحوه پرداخت اجاره مشخص شده است. مستأجر در طول مدت قرارداد، به طور موقت دارایی را در اختیار دارند، زیرا مالک اصلی دارایی موجر می‌باشد. ممکن است که در پایان قرارداد موجر طی قراردادی جدید، مالکیت دارایی را به مستأجر منتقل کند. در صورت معیوب شدن، وارد آمدن خسارت یا سو استفاده از دارایی در طول مدت قرارداد، موجر می‌تواند در هر زمان قرارداد را فسخ کند.
عرضه کننده: تولید کننده یا فروشنده‌ای که مورد معامله یا اجاره را تحت عنوان قرار داد لیزینگ عرضه می‌کند.
حسابداری لیزینگ چگونه است؟
برای درک هر موضوع و مبحثی نیاز است که در ابتدا یک تعریف کلی از آن را بدانیم. حسابداری لیزینگ نیز از این قاعده مستثنی نیست. حسابداری اهمیت زیادی در دنیای امروزه پیدا کرده است و یکی از علوم مهم و کاربردی می‌باشد که مدیریت و کنترل تمام فرایندهای مربوط به امور مالی سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب و کارها را بر عهده دارد. در واقع حسابداری سیستمی است که در آن به جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات، ثبت و خلاصه کردن و درنهایت تهیه گزارش‌های مالی به صورت‌های مختلف می‌پردازند. در شرکت‌های مختلف از جمله شرکت‌های لیزینگی اطلاعات حاصل از حسابداری در اختیار مدیران قرار می‌گیرد و آن‌ها از این اطلاعات به منظور برنامه ریزی و اتخاذ تصمیم‌های مهم استفاده می‌کنند.
شرکت‌های لیزینگ با توجه به نوع فعالیتی که انجام می‌دهند علاوه بر گزارش‌های معمول حسابداری به اطلاعات مهم دیگری نیاز دارند که به وسیله حسابداری لیزینگ جمع آوری می‌شود. در واقع حسابداری لیزینگ فرایندی است که طی آن یک سازمان تأثیرات مالی فعالیت‌های لیزینگ خود را در محاسبات و گزارش‌های حسابداری خود ثبت می‌کند. حسابداری لیزینگ در برگیرنده تمام اطلاعات مالی مربوط به قرارداد مالی بین موجر و مستأجر از قبیل اجاره بها، سود و زیان، استهلاک دارایی و… است. این نوع حسابداری کمک زیادی به اشخاص و شرکت‌هایی که در زمینه لیزینگ فعالیت دارند می‌کند. از ابتدای عقد قرارداد لیزینگ تا پایان قرارداد، تمام اطلاعات مالی مربوط به قرارداد، تأثیر مالی قرارداد بر شرکت و سایر اطلاعات مهم دیگر به وسیله حسابداری لیزینگ جمع آوری، طبقه بندی و تحلیل شده و در نهایت در نرم‌افزار حسابداری و دفاتر مربوطه ثبت می‌شود. همچنین حسابداری لیزینگ با بررسی میزان خسارت وارد شده به دارایی و استهلاک آن، میزان سود یا زیان شرکت را از این معامله محاسبه می‌کند.
انواع لیزینگ در حسابداری شرکت‌ها
با توجه به نوع قراردادهایی که در حسابداری لیزینگ شرکت‌ها به منظور اجاره، خرید یا فروش دارایی‌ها و تجهیزات وجود دارد و همچنین به دلیل تفاوت در روش‌ها و تنوع در نحوه اجرای قراردادها، انواع مختلفی از لیزینگ به وجود آمده است. به طور کلی حسابداری لیزینگ در شرکت‌ها طبق استاندارد حسابداری شماره 21 به دو نوع لیزینگ عملیاتی و لیزینگ سرمایه‌ای (اجاره‌ای) تقسیم می‌شود.
لیزینگ عملیاتی
لیزینگ عملیاتی ساده‌ترین روش لیزینگ در حسابداری شرکت‌ها است. در این روش موجر مورد دارایی را بعد از پایان مدت قرار داد پس می‌گیرد. همچنین اجاره کننده، دارایی و تجهیزات را تنها به دلیل استفاده از آن اجاره می‌کند و هدفی از اینکه که در آینده مالک آن شود را ندارد. در لیزینگ عملیاتی مدت زمان قرارداد کوتاه‌تر از عمر مفید دارایی است و این امکان وجود دارد که دارایی به دفعات به اشخاص مختلف اجاره داده شود. در پایان قرارداد، اجاره کننده می‌تواند قرارداد را تمدید یا فسخ کند. در لیزینگ عملیاتی هزینه‌های نگهداری، تعمیر، بیمه و… توسط اجاره دهنده پرداخت خواهد شد که قسمتی از آن می‌تواند در اجاره بها گنجانده شود. به طور کلی لیزینگ عملیاتی توسط شرکت‌هایی به کار می‌رود که در زمینه معامله گروه خاصی از دارایی‌ها تخصص پیدا کرده باشند. بر اساس حسابداری لیزینگ، مورد اجاره در ترازنامه شرکت اجاره دهنده، به صورت دارایی باقی می‌ماند. همچنین اجاره‌های دریافت شده به عنوان درآمد ثبت می‌شود.
لیزینگ سرمایه‌ای (مالی)
در لیزینگ سرمایه‌ای شرت اجاره دهنده دارایی به اجاره کننده حق استفاده از منافع دارایی را می‌دهد و در پایان قرار دارد مالکیت آن را طبق قرارداد مشخص شده به او واگذار می‌کند. در لیزینگ سرمایه‌ای مدت زمان قرارداد در برگیرنده مدت زمان زیادی از عمر مفید دارایی است. همچنین قراردادی که در لیزینگ سرمایه‌ای منعقد می‌شود غیر قابل فسخ است و حتی در صورتی که اجاره کننده در خلال قرار داد از دارایی استفاده نکند می‌بایست اجاره بها آن را بپردازد.
در لیزینگ سرمایه‌ای هزینه‌های نگهداری، تعمیر، بیمه و… توسط اجاره کننده پرداخت می‌شود. در واقع این نوع لیزینگ ماهیت فروش دارد و طبق اصول و قوانین حسابداری لیزینگ اجاره کننده، اجاره‌های دریافتی را در ترازنامه خود ثبت می‌کند و اجاره کننده، دارایی مربوط را به عنوان دارایی و بدهی ثبت می‌کند. لیزینگ سرمایه‌ای یکی از پیشرفته‌ترین و پرکاربردترین نوع لیزینگ در جهان می‌باشد که به شیوه‌های مختلف در سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ استفاده می‌شود. به طور کلی لیزینگ سرمایه‌ای به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
لیزینگ اجاره اعتباری
در این نوع لیزینگ، بین شرکت لیزینگی و شرکت تولید کننده قراردادی بسته می‌شود که طبق آن تولید کننده بخش از کالاهای تولیدی خود را به شرکت لیزینگی واگذار می‌کند تا از این طریق میزان فروش خو را افزایش دهد. از طرفی شرکت لیزینگی هم کالاهای تولیدی را بر اساس قرار دادهایی مشخص به متقاضیان واگذار می‌کند.
لیزینگ اهرمی
از لیزینگ اهرمی به منظور اجاره کالاهای بسیار گران مانند کشتی، هواپیما، تأسیسات نفتی و.. استفاده می‌شود. در این روش شرکت لیزینگی منابع مالی مورد نیاز برای لیزینگ اهرمی را از طریق تسهیلات بانکی تأمین می‌کند و از سویی دیگر با استفاده از این منابع اقلام مورد تقاضا را در چارچوب قراردادهای ویژه به متقاضیان واگذار می‌کند.
لیزینگ خرید و اجاره مجدد
در این روش متقاضی به منظور تأمین نقدینگی، ماشین آلات و تجهیزات خود را به شرکت لیزینگ می‌فروشد و مجدد همان تجهیزات را در قالب قرارداد لیزینگ، اجاره می‌کند. بر همین اساس ضمن تأمین نقدینگی، در پایان قرار داد مالکیت تجهیزات دوباره به متقاضی تعلق خواهد یافت.
لیزینگ خودرو چیست؟
یکی از متداول‌ترین روش‌های لیزینگ، لیزینگ خودرو است. در روش لیزینگ خودرو یا فروش اقساطی خودرو، خریدار مبلغ مورد معامله را طبق قرارداد منعقد شده و به صورت اقساط به شرکت لیزینگ پرداخت می‌کند. در طول مدت پرداخت سند خودرو در رهن باقی مانده و بعد از پایان قرارداد و درصورت انجام تعهدات از سوی خریدار سند خودرو به نام وی زده خواهد شد.
حسابداری لیزینگ از دیدگاه متقاضی
در طول مدت قرارداد لیزینگ، متقاضی اجاره بها را به عنوان هزینه (بدهی) حساب می‌کند و در صورتی که قرارداد لیزینگ از نوع لیزینگ عملیاتی باشد، آن را به عنوان مبلغ قابل‌پرداخت در نظر می‌گیرد. اما اگر قرارداد لیزینگ از نوع سرمایه‌ای باشد، شرکت لیزینگ اجاره‌های دریافتی را در ترازنامه خود ثبت می‌کند و متقاضی، دارایی مربوط را به عنوان دارایی و بدهی ثبت می‌کند. در حسابداری لیزینگی از سمت دیدگاه متقاضی می‌بایست به نکات مهمی از قبیل اصلاحات دارایی توجه شود. اگر بر روی دارایی اصلاحاتی انجام شود می‌بایست در طول مدت قرارداد، از مقدار اجاره پرداختی کاسته شود. در صورتی که شرکت لیزینگی مبلغی را به منظور تعمیر و اصلاحات به متقاضی پرداخت کند، این مبلغ به عنوان کاهش در میزان اجاره بها در نظر گرفته می‌شود و در طول مدت قرارداد از مجموع اجاره‌ها کاسته خواهد شد.
حسابداری لیزینگ از دیدگاه اجاره دهنده
همان‌طور که گفته شد در لیزینگ عملیاتی مالکیت دارایی در اختیار شرکت لیزینگ باقی می‌ماند و در ترازنامه مالی شرکت به عنوان دارایی ثبت می‌شود. همچنین سود اجاره، به عنوان بدهی به ثبت می‌رسد. اما در لیزینگ سرمایه‌ای، شرکت لیزینگ مبلغ اجاره‌ها را در قسمت بدهی‌ها ثبت کرده و هرگونه دارایی متعلق به خود را در قسمت بستانکاری‌ها ثبت می‌کند. همچنین هنگام پرداخت نقدی سرمایه، آن را در قسمت بدهی‌ها ثبت کرده و مبالغ قابل دریافت و درآمدهای دریافت‌نشده را در قسمت بستانکار ثبت می‌کند.
سخن پایانی
لیزینگ شیوه‌ای جایگزین برای خرید یا فروش دارایی و تجهیزت است. شخص متقاضی به منظور استفاده از یک دارایی مشخص مبلغی را به اجاره دهنده (شرکت لیزینگ) پرداخت می‌کند و اجاره دهنده حق استفاده از آن دارایی را به او واگذار می‌کند. لیزینگ نسبت به خرید دارایی نیاز به سرمایه‌ی کمتری دارد، به همین منظور اگر متقاضی محدودیت‌هایی در زمینه سرمایه‌ی نقدی خود دارد، می‌تواند با استفاده از قراردادهای لیزینگ، با سرعت بیشتری کسب و کار خود را توسعه دهد. به منظور ارائه‌ی گزارش‌های دقیق و کاربردی از صورت وضعیت‌های سود و زیان و ترازنامه شرکت، آگاهی از مفاهیم حسابداری در هر شرکت لیزینگی لازم است. در حسابداری لیزینگ شرکت‌ها، قراردادهای لیزینگ در طول فرایند حسابرسی، تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر صورت‌های مالی شرکت می‌گذارد. در این مقاله در مورد لیزینگ، تاریخچه، مزایا و معایب لیزینگ و همچنین حسابداری لیزینگ توضیحاتی ارائه شد. در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در مورد حسابداری لیزینگ می‌توانید با کارشناسان و مشاورین گروه نرم‌افزاری محک تماس حاصل کرده و اطلاعات تکمیلی را در این خصوص دریافت کنید.
