اصل محافظه کاری در حسابداری چیست؟ + کاربرد آن در حسابداری

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حسابداران ثبت اطلاعات درست و دقیق در صورت های مالی و دفاتر حسابداری شرکت‌ها است. اما مواردی هستند که بیش از یک راه حل وجود دارد و پیش بینی نتایج هر راه کاری دشوار و بعضا نشدنی است. این موضوع حتی باعث سردرگمی سرمایه‌گذاران و سهامداران شرکت‌ها نیز می‌شود، چرا که نمی‌توانند اطلاعات قابل اطمینانی از میزان سود و زیان به دست آورند. در اینجا است که اصل محافظه کاری در حسابداری می‌تواند مشکل‌گشا باشد. در ادامه این مطلب بیشتر در خصوص اصل محافظه کاری یا حسابداری محتاطانه صحبت خواهیم کرد.

فهرست مطالب

اصل محافظه کاری در حسابداری چیست؟

محافظه کاری حسابداری مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های حسابداری است که شرکت‌ها و کسب و کارهای مختلف را ملزم می‌کند تا  قبل از اینکه بتوانند ادعای قانونی برای هر گونه سودی داشته باشند، درجه بالایی از تأییدیه‌ها را فراهم کنند. طبق استانداردهای اصول حسابداری پذیرفته شده همگانی (GAAP)، اصل محافظه کاری که با عنوان “مفهوم احتیاط” نیز شناخته می‌شود، باید هنگام تهیه صورت های مالی شرکت‌ها اعمال شود.

انتظار می‌رود که صورت های مالی شرکت‌ها به طور منصفانه و بدون هیچ گونه اظهار گمراه کننده ارائه شوند، بنابراین حسابداران باید به دقت تمامی موارد را بررسی و تایید نمایند و در هنگام تهیه و حسابرسی صورت های مالی احتیاط کنند. در واقع، مفهوم کلی محافظه کاری در حسابداری این است که آینده مالی یک شرکت را با بدترین سناریوی ممکن در نظر بگیرید؛ یعنی، بدهی‌های نامشخص و غیرقطعی باید به محض کشف و شناسایی، تایید و ثبت شوند. در مقابل، درآمدها تنها زمانی قابل ثبت هستند که از دریافت آن‌ها اطمینان حاصل شود.

اصل محافظه کاری در حسابداری می‌گوید:

سود بالقوه ← اگر در مورد درآمد و سود آتی ابهام وجود داشته باشد، حسابدار باید از شناسایی سود اجتناب کند.

زیان احتمالی ← اگر عدم اطمینان در مورد متحمل شدن زیان وجود داشته باشد، یک حسابدار باید آماده ثبت زیان در امور مالی باشد.

برای شناسایی هر درآمد یا هزینه‌ای در صورت های مالی، باید شواهد روشنی مبنی بر وقوع با مقداری پول قابل اندازه گیری وجود داشته باشد. محافظه کاری در حسابداری به این مهم اشاره دارد که درآمد «بالقوه» و سودهای پیش‌بینی‌شده هنوز قابل شناسایی نیستند. در عوض، فقط درآمد و سود قابل تأیید را می‌توان ثبت کرد (یعنی اطمینان معقولی در تحویل وجود دارد).

با توجه به رویکردها و اصول حسابداری با سود و زیان مورد انتظار آتی این گونه برخورد می‌شود:

سودهای مورد انتظار ← در امور مالی حساب و ثبت نمی‌شوند (مانند افزایش PP&E (املاک، کارخانجات و تجهیزات) یا ارزش موجودی).

زیان‌های مورد انتظار ← در امور مالی به حساب آمده و ثبت می‌شوند (مانند «بدهی بد» یا دریافتنی‌های غیرقابل وصول).

اصل محافظه کاری چگونه کار می‌کند؟

اصول حسابداری پذیرفته شده همگانی (GAAP) بر رعایت تعدادی از قراردادهای حسابداری اصرار دارند تا اطمینان حاصل شود که شرکت‌ها تا حد امکان اطلاعات مالی خود را با دقت گزارش می‌دهند. یکی از این اصول، اصل محافظه‌کاری است که از حسابداران می‌خواهد محتاط باشند و راه‌حل‌هایی را انتخاب کنند که کمترین تأثیر را بر سود شرکت در شرایط عدم اطمینان داشته باشد.

اصل محافظه کاری در حسابداری برای دستکاری مقادیر پولی یا زمان بندی گزارشگری ارقام مالی نیست، بلکه روشی در حسابداری است که هنگام بروز عدم اطمینان و نیاز به برآورد و ارزیابی، حسابداران را راهنمایی می‌کند و در مواردی که حسابدار پتانسیل سوگیری دارد به رویکردهای مورد استفاده او جهت می‌دهد.

اصل محافظه کاری قوانینی ایجاد می‌کند که هنگام تصمیم گیری بین دو گزینه گزارشگری مالی به کار می‌روند. اگر یک حسابدار هنگام مواجهه با یک چالش حسابداری دو راه حل برای انتخاب داشته باشد، طبق اصل محافظه کاری در حسابداری باید راه حلی را انتخاب کند که اعداد پایین‌تری را حاصل می‌کند.

این رویکرد محتاطانه وضعیت مالی یک شرکت را در بدترین حالت ممکن نشان می‌دهد. دارایی‌ها و درآمدها عمداً با ارقامی که به طور بالقوه کمتر اعلام شده‌اند گزارش می‌شوند. از سوی دیگر، بدهی‌ها و هزینه‌ها بیشتر از آنچه که هستند اظهار می‌شوند. اگر عدم اطمینان در مورد متحمل شدن زیان وجود داشته باشد، حسابداران اجازه دارند، و البته تشویق می‌شوند تا آن را ثبت نموده و تأثیر بالقوه آن را تقویت کنند و بزرگ‌تر نشان دهند. در مقابل، اگر احتمال سودی برای شرکت وجود دارد، به آن‌ها توصیه می‌شود تا زمانی که واقعاً اتفاق نیفتاده یا حاصل نشده، آن را نادیده بگیرند.

ثبت درآمدها طبق حسابداری محتاطانه

اصل محافظه کاری در حسابداری یا حسابداری محتاطانه، به خصوص در هنگام گزارش درآمدها بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کند. اصل محافظه کاری شرکت‌ها را ملزم می‌کند تا درآمدها را در همان دوره‌ای گزارش کنند که هزینه‌های مربوط به آن را متحمل شده‌اند. تمام اطلاعات در یک معامله یا تراکنش باید قابل تحقق باشد تا ثبت شود. اگر معامله‌ای منجر به مبادله وجه نقد یا ادعای یک دارایی نشود، هیچ درآمدی شناسایی نمی‌شود و مقدار پولی که حاصل می‌شود تنها به شرطی در گزارشات مالی اظهار می‌شود که کاملا مشخص باشد و تایید گردد.

مزایای محافظه کاری در حسابداری

مزایای محافظه کاری در حسابداری چیست؟ اظهارکوچک‌تر سود و بزرگ‌تر نشان دادن زیان بدین معنی است که حسابداری محافظه کارانه همیشه درآمد خالص کمتر و منافع مالی آتی کمتر را گزارش می‌کند. ترسیم تصویری تلخ از وضعیت مالی یک شرکت در واقع مزایای متعددی دارد.

این کار قطعا مدیران را تشویق می‌کند تا در تصمیم گیری‌های خود دقت بیشتری به خرج دهند. همچنین به این معنی است که به جای ایجاد نگرانی و ناراحتی‌های ناامیدکننده که محرک های بزرگ قیمت سهام هستند، فضای بیشتری برای شگفتی‌های مثبت خلق می‌کند. همانند همه روش‌های استاندارد، این قوانین نیز مقایسه نتایج مالی در صنایع و دوره‌های زمانی مختلف را برای سرمایه‌گذاران آسان‌تر می‌کنند.

معایب محافظه کاری در حسابداری

از بعد منفی، قوانین GAAP، مانند محافظه کاری در حسابداری، اغلب می‌توانند قابل تفسیر و تاویل باشند. این بدان معناست که برخی از شرکت‌ها همیشه راه‌هایی برای دستکاری اطلاعات مالی به نفع خود پیدا می‌کنند.

یکی دیگر از مسائل محافظه کاری در حسابداری، پتانسیل تغییر درآمد است. اگر معامله یا تراکنشی الزامات گزارشگری را نداشته باشد، باید در دوره بعدی گزارش شود. این امر باعث می‌شود که  اطلاعات مالی در دوره فعلی کم‌تر از مقدار واقعی اظهار شده و در دوره‌های آتی بیش از مقدار واقعی در گزارشات اظهار شوند و این امر ردیابی عملیات تجاری درون سازمانی را برای شرکت‌ها دشوار می‌کند.

کاربردهای اصل محافظه کاری حسابداری

از اصل محافظه کاری حسابداری می‌توان برای ارزیابی موجودی‌ها استفاده کرد. هنگام تعیین ارزش گزارشگری برای موجودی، اصل محافظه کاری بهای کمتر از بهای تمام شده تاریخی را الزامی می‌کند یا هزینه جایگزین را به عنوان ارزش پولی تایید می‌نماید.

در برآوردهایی مانند مطالبات حساب‌های غیرقابل وصول و ضرر و زیان‌های جانی نیز از اصل محافظه کاری استفاده می‌شود. اگر شرکتی انتظار داشته باشد که در یک دعوی قضایی در یک پرونده مالی برنده شود، تا زمانی که تمام اصول شناسایی درآمد را رعایت نکند، نمی‌تواند سودی گزارش کند.

تأثیر اصل محافظه کاری بر صورت های مالی

همان طور که پیش از این نیز گفتیم، اصل محافظه کاری در حسابداری همواره می‌گوید که همیشه باید در هر معامله یا تراکنش مالی، محتاطانه‌ترین حالت ممکن در نظر گرفته شود. این کار با ثبت حداقل سود، با بیان زیان‌ها یا هزینه‌های نامشخص و عدم ذکر سودهای شناسایی نشده یا برآورد شده انجام می‌شود. اصل محافظه کاری بیانگر این است که همیشه باید یک برآورد محافظه کارانه‌تر را دنبال کرد.

هنگام تخمین و ارزیابی حساب‌های مشکوک، خسارات و تلفات جانی، یا سایر رویدادهای ناشناخته آینده، همیشه باید محافظه‌کارانه و محتاطانه عمل کرد. از طرف دیگر، می‌توان گفت که یک حسابدار باید بیشترین هزینه و کمترین درآمد را در صورت های مالی ثبت کند. وقتی از اصل محافظه کاری در حسابداری پیروی ‌شود، مقدار دارایی کمتری در ترازنامه و سود خالص کمتری در صورت سود و زیان ثبت می‌شود. بنابراین، رعایت این اصل منجر به ثبت سود کمتر در صورت‌های مالی می‌شود.

چرا از اصل محافظه کاری در حسابداری پیروی کنیم؟

چرا هنگام ثبت سود و زیان یک واحد تجاری از اصل محافظه کاری استفاده می‌کنیم؟ باید در نظر داشته باشیم که اصل محافظه کاری به معنای پایین آوردن درآمدهای ثبت شده تا حد امکان نیست. این اصل زمانی که یک حسابدار مجبور است با نتایج محتمل یک معامله برخورد کند کمک می‌کند تا تصمیم گیری نماید.

هنگامی که کاربران یا سرمایه گذاران علاقه مند در حال بررسی صورت های مالی شرکت هستند، باید این اطمینان را کسب کنند که سود کسب و کار موردنظر آن‌ها بیش از حد برآورد نشده است. اگر بیش از حد برآورد شود، برای سهامداران شرکت گمراه کننده خواهد بود. وقتی افرادی مانند کارشناسان مالیاتی یا یک سرمایه گذار یا شریک تجاری بالقوه از اصل محافظه کاری در حسابداری پیروی می‌کنند، تصویر شفاف‌تر و واقعی‌تری از وضعیت مالی شرکت و مسیر آینده شرکت به دست می‌آورند.

دو وجه مهم اصل محافظه کاری در حسابداری عبارتند از: شناسایی درآمد تنها در صورت قطعی بودن، و شناسایی منطقی هزینه‌ها در اسرع وقت.

چرا به اصل محافظه کاری حسابداری “مفهوم احتیاط” می‌گویند؟

همان طور که در ابتدای این مقاله اشاره کردیم، مفهوم محافظه کاری به مفهوم احتیاط نیز معروف است.

• همیشه گفته می‌شود که “توقع هیچ سودی را نداشته باشید، اما برای هر ضرری آماده باشید.” این بدان معناست که یک حسابدار باید همیشه محتاط باشد و کم‌ترین ارزش ممکن را برای دارایی‌ها و درآمدها و بالاترین ارزش را برای بدهی‌ها و هزینه‌ها ثبت کند. طبق این مفهوم، درآمدها یا سودها فقط زمانی باید ثبت شوند که با اطمینان منطقی و معقول محقق می‌شوند.
• همیشه باید برای کلیه بدهی‌ها، هزینه‌ها و زیان‌ها (چه قطعی و چه غیرقطعی) آماده و مهیا بود. زیان‌های احتمالی در رابطه با همه موارد احتمالی باید ثبت شوند. بنابراین به جرات می‌توان گفت که مفهوم محافظه کاری به یک نهاد تجاری کمک می‌کند تا در روزهای سخت آینده در امن و امان بماند.

نمونه‌هایی از استفاده از اصل محافظه کاری در حسابداری

مثال 1

فرض کنید که شرکت  XYZ درگیر یک دعوی حقوقی در خصوص ثبت اختراع است و از شرکت ABC  به دلیل نقض حق ثبت اختراع شکایت کرده و انتظار دارد در این پرونده برنده شود یا به یک توافق چشمگیر دست یابد. از آنجایی که هیچ تضمینی برای برنده شدن در این پرونده وجود ندارد، شرکت XYZ  سود خود را در صورت های مالی ثبت نمی‌کند. حال سوال اینجاست که چرا این سودها را در صورت های مالی ثبت نمی‌کند؟

پاسخ این است که شرکت XYZ ممکن است این دعوی را برنده شود، یا ممکن است با وجود رسیدن به یک توافق خوب، مبلغ مورد انتظار خود را به دست نیاورد. از آنجایی که مبلغ حاصل برای طرف برنده این پرونده یا توافق مبلغ قابل توجهی است، ممکن است منجر به پیچیدگی در صورت های مالی و همچنین گمراه کردن سرمایه گذاران، سهامداران، ذینفعان و سایر استفاده کنندگان شود، بنابراین این سود در دفاتر و گزارشات مالی ثبت نمی‌شود.

از طرف دیگر، اگر شرکت ABC این احتمال را بدهد که در این پرونده شکست می‌خورد، باید زیان‌های شرکت خود را در صورت های مالی ثبت کند. این محافظه کارانه‌ترین رویکرد ممکن خواهد بود، زیرا همه استفاده کنندگان حق دارند که بدانند شرکت باید مبلغ زیادی را برای بستن این پرونده در روزهای آتی بپردازد.

مثال 2

فرض کنید یک دارایی، مثلا یک کالا، متعلق به یک واحد تجاری به قیمت 120 هزار تومان خریداری شده است، اما اکنون می‌توانید همان کالا را به قیمت 50 هزار تومان بخرید. در اینجا این شرکت باید فوراً ارزش این دارایی را تا 50 هزار تومان ثبت کند، یعنی هر چه قیمت تمام شده بازار کمتر باشد، آن عدد ثبت می‌شود. اما اگر کالا به قیمت 120 هزار تومان خریداری شده باشد و اکنون 150 هزار تومان شده باشد، باید با همان قیمت 120 هزار تومان در دفاتر شرکت نشان داده شود. سود فقط زمانی ثبت می‌شود که موجودی یا دارایی فروخته شود.

سخن آخر

در این مطلب در مورد اصل محافظه کاری در حسابداری یا حسابداری محتاطانه صحبت کردیم. اصل محافظه کاری مبنای اصلی برای پایین‌تر بودن قیمت یا قاعده بازار است که می‌گوید موجودی کالا باید با کمترین هزینه خرید یا ارزش فعلی بازار ثبت شود. پیروی از این فرآیند منجر به کاهش درآمد مشمول مالیات و کاهش دریافت مالیات می‌شود. اصل محافظه کاری در حسابداری تنها یک دستورالعمل است که یک حسابدار برای حفظ تصویری واضح از وضعیت مالی یک واحد تجاری از آن پیروی می‌کند.

منابع: https://www.wallstreetmojo.com/ – https://www.investopedia.com/