امروزه خرید اوراق قرضه از روش‌های رایج سرمایه‌گذاری است و افرادی در زمینه کسب و کار و سرمایه گذاری موفق می‌شوند که به خوبی از دارایی‌شان محافظت کنند. از روش‌های رایج محافظت از دارایی می‌توان به نگهداری پول نقد، خرید ملک، دلار و طلا و خرید اوراق بهادار اشاره کرد. اوراق بهادار خود به تنهایی انواع متفاوتی دارد و اوراق قرضه یکی از مهم ترین آنها است .
فهرست مطالب
در این مقاله از گروه نرم افزاری محک نگاهی به نحوه کار اوراق‌قرضه و انواع مختلف آن می‌پردازیم. همچنین به نکات مهم درباره خرید اوراق قرضه و مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه خواهیم پرداخت.
تعریف اوراق قرضه
در پاسخ به این سؤال که اوراق‌قرصه چیست باید گفت: اوراق قرضه (Bond) نوعی از سرمایه گذاری است که فرد سرمایه گذار به یک شخص یا شرکت پول قرض می‌دهد و در مقابل، فرد یا شرکت قرض گیرنده طبق قراردادی متعهد می‌شود که وجه مورد نظر را در بازه زمانی مشخص همراه با سود دوره‌ای ثابت آن بازپرداخت نماید. به عبارت دیگر اوراق قرضه نوع خاصی از اوراق بهادار خواهد بود که شرکت صادر کننده آن موظف است، طبق قرارداد، در بازه زمانی مشخص مبلغ معینی را به دارنده اوراق پرداخت کند.
هدف از انتشار اوراق قرضه یا اوراق با درآمد ثابت، تأمین مالی پروژه‌ها و فعالیت‌های دولتی و شهری مانند شهرداری است و شرکت صادر کننده اوراق بهادار باید اصل پول خریدار را همراه با بهره آن به او بازگرداند.
نکته قابل توجه آن است شرکتی که انتشار اوراق‌قرصه را بر عهده دارد، لزوماً برای تأمین نیاز مالی خود این کار را انجام نمی‌دهد، بلکه ممکن است به عنوان بانی اقدام به انتشار اوراق قرضه برای شرکت دیگری کند.
از انواع اوراق بهادار چه می دانید؟
تا به اینجا دریافتیم که اوراق‌قرضه یکی از انواع پرکاربرد اوراق بهادار می‌باشد. اما اصلاً اوراق بهادار چیست و به چند نوع تقسیم می‌شود؟ اصولاً به برگه‌هایی که ارزش یا پشتوانه مالی دارند و می‌توان آنها را به‌غیر انتقال داد، اوراق بهادار گفته می‌شود. این اوراق از طرف دولت تضمین شده هستند و به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
- اوراق صاحبان سهام:
اصولاً هر شرکتی که مورد پذیرش بازار بورس ایران قرار می‌گیرد، توسط این سازمان ارزش گذاری می‌شود و میزان ارزش آن شرکت به واحد سهام تبدیل می‌شود.
هر برگه سهام اوراق بهادار خود به تنهایی داری ارزش اسمی در بازار بورس می‌باشد و هر شرکتی پس از تقسیم ارزشش به برگه‌های اوراق سهام، درصدی از این اوراق را برای خرید و فروش به بازار سرمایه روانه می‌کند. حال قیمت این برگه‌ها را عرضه و تقاضا سهام داران مشخص می‌کند. دارندگان برگه‌های اوراق صاحبان سهام علاوه بر دریافت سود حاصل از افزایش قیمت‌ها، در سود حاصل از هر سال مالی شرکت‌ها هم سهیم هستند . سهام شرکت‌ها از این نوع اوراق هستند.
- اوراق ابزارهای مشتقه:
این نوع از اوراق برخلاف اوراق صاحبان سهام، دارای ارزش مالی نیستند و ارزش آنها را کالاهای فیزیکی تعیین می‌کند. برای مثال اوراق مشتقه طلا به پشتوانه طلا صادر می‌شود و قیمت این اوراق بر اساس نوسانات طلا متغیر است. قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در زیر دسته اوراق ابزارهای مشتقه قرار می‌گیرند.
- اوراق بدهی:
موضوع مورد بحث ما یعنی اوراق‌قرضه نیز در دسته اوراق بدهی قرار می‌گیرد. خرید اوراق بدهی به نسبت اوراق سهام طرف‌داران کمتری دارند اما مزایای آن باعث می‌شود که افراد برای سرمایه گذاری مطمئن به سمت این اوراق روانه شوند.
همان‌طور که گفتیم گاهی شرکت‌ها و صنایع مختلف در جهت پیشبرد اهداف خود با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند و سعی می‌کنند این کمبود بودجه را با انتشار اوراق‌قرضه در سازمان بورس جبران کنند. خریداران اوراق‌قرضه علاوه بر کسب بهره و سود از سازمان یا شرکت مربوطه به آنها در جهت ارتقا هم کمک می‌کنند .
بر اساس این اوراق، شرکت صادر کننده اوراق به پشتوانه دولت متعهد می‌شود که اصل سرمایه و میزان سود مشخص در سر رسید را به خریدار بپردازد. مالکین اوراق بهادار بدهی هیچ گونه سهمی در خود شرکت ندارند. اوراق قرضه، اوراق خزانه اسلامی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق صکوک شرکتی، گواهی سپرده و اوراق بهادار وثیقه‌ای ازجمله این اوراق در بازارهای سرمایه هستند.
اوراق قرضه بخریم یا سهام؟
با توجه به دسته بندی اوراق قرضه، دریافتیم تفاوت سرمایه گذاری در اوراق‌قرضه و سرمایه گذاری در اوراق بهادار آن است که شما با خرید سهام عضوی از شرکت خواهید شد و در سود زیان آن شریک هستید. اما در خرید اوراق قرضه، شما فقط از شرکت طلبکار می‌شوید و ریسکی برای شرکت‌ها نخواهید داشت. پس انتشار اوراق قرضه با درآمد ثابت با هدف تأمین مالی شرکت‌ها، انتخاب مناسب‌تری به نسبت خرید و فروش سهام می‌باشد. زیرا دارندگان اوراق قرضه برخلاف سهام‌داران حق دخالت در امور شرکت را ندارند و فقط بستانکار شرکت می‌شوند. شرکت فقط متعهد است در طول مدت وام به دارندگان اوراق قرضه، بهره بپردازد و هرچه اوراق‌قرضه بلندمدت‌تر باشد، میزان این بهره بالاتر خواهد رفت.
انواع اوراق قرضه با درآمد ثابت چیست؟
انواع اوراق‌قرضه که بر پایه بدهی هستند به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
۱– اوراق قرضه دولتی:
اوراق قرضه دولتی، نوعی اوراق قرضه بلند مدت است که توسط دولت انتشار پیدا می‌کند. دولت انتشار اوراق‌قرضه دولتی را با هدف تأمین کسری بودجه یا تأمین سرمایه طرح‌های عمرانی انجام می‌دهد. نرخ بهره و سود دهی این اوراق در طول تمام دوره ثابت است. این به آن معناست که در صورت وجود تورم در کشور، امکان ضرر هم برای دارندگان اوراق قرضه دولتی وجود دارد. ریسک خرید اوراق قرضه دولتی در کشورهای با ثباتی مثل آمریکا کم است و این کشور جزو امن‌ترین کشورها برای خرید اوراق قرضه با درآمد ثابت است.
۲– اوراق قرضه شهرداری:
شهرداری‌ها هنگامی اقدام به صدور اوراق‌قرضه شهرداری می‌کنند که منابع مالی بیشتری از درآمد حاصل از مالیات‌ها نیاز داشته باشند. یکی از ویژگی‌های مثبت انتشار اوراق قرضه شهرداری این است که به سود حاصل از این اوراق مالیات تعلق نمی‌گیرد.
هدف از انتشار اوراق قرضه شهرداری تأمین منابع مالی برای اجرایی کردن پروژه‌ها و عملیات‌هاست. اوراق‌قرضه شهرداری شامل پروژه‌های زیر می‌شود:
- هزینه‌های ساخت مدرسه
- هزینه‌های ساخت فرودگاه
- هزینه‌های ساخت نیروگاه
- هزینه‌های ساخت بیمارستان
- هزینه‌های ساخت خیابان
- هزینه‌های ساخت دفاتر اداری
- هزینه‌های ساخت پل و غیره
۳- اوراق قرضه شرکتی:
این نوع از اوراق‌قرضه به منظور تأمین مالی و جبران هزینه‌های یک شرکت انتشار پیدا می‌کنند. ریسک خرید این نوع از اوراق قرضه از اوراق‌قرضه دولتی بالاتر می‌باشد اما سود بیشتری را به همراه دارد. در این گونه از اوراق، تنوع و گزینه‌های بیشتری برای خرید وجود دارد اما تمامی آنها مشمول مالیات می‌شوند.
تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت در چیست؟
اوراق مشارکت با اوراق قرضه تفاوت زیادی ندارد. تنها فرق اوراق‌قرضه و مشارکت در آن است که اولاً در کشورهای اسلامی، ماهیت اوراق قرضه مطابق با قوانین بانکداری اسلامی نیست و در ثانی در اوراق‌قرضه برای وام گیرنده محدودیت خاصی وجود ندارد اما اوراق مشارکت باید در طرح‌های مشخص تولیدی، عمرانی و خدماتی به کار گرفته شود.
ویژگی‌های اوراق قرضه چیست؟
برای انجام هر گونه سرمایه گذاری توسط اوراق‌قرضه بهتر است از ویژگی‌های خاص آن اطلاع پیدا کنید:
۱- سند بستانکاری
شخص دارنده اوراق‌قرضه در صورتی می‌تواند بهره حاصل از آن اوراق را دریافت کند که برگه سند بستانکاری را در دست داشته باشد. بر اساس این سند، فرد سرمایه گذار می‌تواند، اصل پول خود را از شرکت مربوطه پس بگیرد. همان‌طور که گفتیم شخص دارنده اوراق‌قرضه دارنده حقی از شرکت نیست و اگر شرکت به سود و زیانی برسد در آن دخیل نخواهد بود.
۲- تاریخ سررسید اوراق قرضه
تاریخ سررسید اوراق قرضه، تاریخ معینی است که شرکت موظف است در آن تاریخ اصل مبلغ اسمی اوراق را به بستانکاران بپردازد. اوراق‌قرضه از نظر مدت زمان تعیین شده برای سررسید، به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- اوراق کوتاه‌مدت: زمان سررسید از یک تا پنج سال است.
- اوراق میان‌مدت: زمان سررسید از پنج تا ده سال است.
- اوراق بلندمدت: اوراق بلندمدت که زمان سررسید آن بیشتر از ده سال است.
۳- ارزش اسمی
به ارزش ریالی معین که برای هر اوراق قرضه‌ای در نظر گرفته می‌شود، ارزش اسمی می‌گویند.
۴- اولویت
اولویت، اصطلاحی است که در زمان ورشکستگی شرکت، تاریخ و زمان دریافت اصل مبلغ برگه را مشخص می‌کند. افرادی که دارنده اوراق‌قرضه هستند نسبت به سهام داران شرکت، اولویت بیشتری دارند و زودتر از بقیه به اصل پول خود خواهند رسید.
۵- وثیقه
به ملک یا ساختمانی که شرکت انتشار دهنده اوراق قرضه، تحت عنوان ضمانت این اوراق تعیین می‌کند وثیقه می‌گویند. وثیقه زمانی به کار می‌آید که یک شرکت کار خود را به تازگی آغاز کرده باشد. معمولاً اگر شرکت معتبر باشد و برند ثبت شده‌ای داشته باشد، نیازی به تعیین وثیقه نیست.
۶- حق رأی
به حق دخالت در برخی از امور شرکت منتشر کننده اوراق‌قرضه، توسط دارندگان آن، حق رأی گفته می‌شود. تنها نوع خاصی از اوراق قرضه حق رأی را به صاحبان خود می‌دهند. در صورت داشتن حق رأی، صاحبان اوراق قرضه می‌توانند در مواردی مثل تجمیع شدن یک شرکت با شرکت‌های دیگر و یا انتشار اوراق‌قرضه رأی دهند. دارنده حق رأی می‌تواند درباره بسیاری از تصمیمات مدیران شرکت‌ها نظر دهد به خصوص وقتی که شرکت در انجام وظایفش کم کاری می‌کند.
۷- امین دارندگان اوراق قرضه
امین دارندگان اوراق، فردی است که به عنوان واسطه بین شرکت و خریداران اوراق‌قرضه قرار می‌گیرد. فرد امین دارندگان اوراق‌قرضه اجازه نظارت بر کلیه اعمال شرکت را دارد. انتخاب این شخص زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد خریداران اوراق‌قرضه زیاد و فروش اوراق به‌صورت عمومی باشد. در صورت فروش اوراق به صورت اختصاصی فقط شرکت و شخص خریدار اوراق قرضه طرفین قرارداد هستند.
۸- نرخ بهره
نرخ بهره درصد بهره‌ای است که به خریدار تعلق می‌گیرد. در گذشته نرخ بهره باید از همان ابتدا مشخص می‌شد اما امروزه نرخ بهره اوراق‌قرضه متغیر می‌باشد به تولید و درآمد شرکت بستگی دارد. به همین دلیل به اوراق‌قرضه اوراق با نرخ شناور هم گفته می شود.
چه افرادی می‌توانند اوراق قرضه بخرند؟
برای خرید اوراق‌قرضه محدودیت خاصی وجود ندارد و همه افراد می‌توانند با هر میزان بودجه‌ای، به خرید اوراق قرضه فکر کنند. صادر‌کنندگان اوراق قرضه موظف‌اند شرایط انتشار آن را نیز بپذیرند.
شرایط انتشار اوراق قرضه چیست؟
وجود شرایطی برای انتشار اوراق‌قرضه ضروری است که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
۱- انتشار اوراق‌قرضه باید در اساسنامه پیش‌بینی شده یا مجمع عمومی فوق‌العاده به پیشنهاد هیئت‌مدیره، انتشار اوراق را تصویب کند. (ماده ۵۶ ل. ا. ق. ت)
۲- تمام سرمایه ثبت شرکت باید تأیید شده و همچنین دو سال تمام از ثبت شرکت گذشته باشد و دو ترازنامه سهامی عام نیز توسط مجمع عمومی تصویب شده باشد. (ماده ۵۵ ل. ا. ق. ت)
۳- اوراق باید متحدالشکل بوده، مبلغ اسمی اوراق قرضه و نیز قطعات اوراق‌قرضه (در صورت تجزیه باید متساوی باشد) و توسط دونفری که برای امضای سهام تعیین شده امضا شده باشد. (تبصره ماده ۵۶ و ماده ۵۸ ل. ا. ق. ت)
۴- تنها شرکت‌های سهامی عام حق انتشار اوراق‌قرضه را دارند.
۵- اطلاعیه انتشار اوراق قرضه مشتمل بر نکات ماده ۵۸ ل. ا. ق. ت، پس از امضا به انضمام تصمیم‌گیری راجع به فروش اوراق‌قرضه و شرایط آن، به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام می‌گردد. مرجع به هزینه شرکت‌ها آن را در روزنامه رسمی آگهی می‌کند و پس از آن شرکت آن را در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های شرکت در آن منتشر می‌گردد منتشر می‌کند. (ماده ۵۸ و ۵۹ ل. ا. ق. ت)
۶- اوراق‌قرضه باید مشتمل بر نکات ذیل باشد: (ماده ۶ ل. ا. ق. ت)
_ نام شرکت
_ شماره و تاریخ ثبت شرکت
_ مبلغ سرمایه
_ مدت شرکت
_ مبلغ اسمی و شماره ترتیب و تاریخ صدور ورقه قرضه
_ تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه و نیز شرایط بازخرید ورقه قرضه
_ تضمیناتی که احتمالاً برای قرضه در نظر گرفته شده است.
_ در صورت قابلیت تعویض اوراق قرضه با سهام شرایط و ترتیبات که باید برای تعویض رعایت شود با ذکر نام اشخاص یا مؤسساتی که تعهد تعویض اوراق قرضه را کرده‌اند.
_ در صورت قابلیت تبدیل ورقه قرضه بر سهام مهلت و شرایط آن (ماده ۶۰ ل. ا. ق. ت).
مزایای اوراق قرضه چیست؟
اوراق‌قرضه، ماهیت امنی دارد و برای سرمایه‌گذارانی که قصد سرمایه‌گذاری در سهام را دارند، نوعی دارایی متنوع به حساب می‌آید. ریسک‌های اوراق‌قرضه در سرمایه‌گذاری (با اینکه ممکن است ناشران اوراق قادر به پرداخت سود یا اصل آن نباشند) به نسبت از سهام کمتر است.
این اوراق شکلی از درآمد ثابت هستند و بهره‌شان با نرخ‌ها و فواصل زمانی منظم و قابل پیش‌بینی پرداخت می‌شود. از همین رو اوراق‌قرضه می‌تواند دارایی محکم برای آن دسته از افرادی باشد که به کسب درآمد منظم علاقه دارند.
معایب خرید اوراق قرضه چیست؟
یکی از اصلی‌ترین معایب خرید اوراق‌قرضه، نرخ بهره پایین آن است. اوراق قرضه از لحاظ تاریخی حدود ۵ درصد بازدهی متوسط سالانه داشته‌اند. این در حالی است که نرخ بهره بازار سهام به طور متوسط ۱۰ درصد بازده دارد.
چگونه اوراق قرضه بخریم؟
امکان خرید اوراق قرضه همانند دیگر اوراق بهادار از طریق اعلان‌های عمومی و پذیره‌نویسی انجام می‌شود. البته نکته قابل توجه آن است که خرید اوراق‌قرضه که نوعی وام با بهره به حساب می‌آید و پرداخت سود آنها قطعی است، در کشور ایران ممنوع می‌باشد. دلیل آن هم این است حتی اگر شرکت یا سازمان منتشر‌کننده اوراق، دچار ضرر و زیان شده باشد، باز هم باید سود از قبل اعلام شده را به خریداران اوراق بدهد. در ادامه بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.
آیا خرید و فروش اوراق قرضه در ایران قانونی است؟
پاسخ این سؤال منفی است. در قوانین جمهوری اسلامی آمده است که سرمایه‌گذاری حلال، سرمایه‌گذاری است که دو طرف معامله در سود و زیان آن با یکدیگر شریک باشند. به این ترتیب خرید اوراق‌قرضه و دریافت سود حاصل از آن از نظر اسلام دچار مشکل است.
از دیگر دلایل ممنوعیت خرید اوراق قرضه نیز می‌توان به موضوع اشاره کرد که برخی از صاحبان کسب و کار و ناشران اوراق قرضه منابع مالی دریافت شده را صرف فعالیت‌های غیر قانونی می‌کنند و امکان شفاف‌سازی فعالیت‌هایشان وجود ندارد.
خرید اوراق مشارکت به جای اوراق قرضه
حال که متوجه ممنوعیت خرید اوراق قرضه در کشور ایران شدید، می‌توانید اوراق مشارکت را جایگزین آن کنید. سیستم خرید و فروش اوراق مشارکت شباهت بسیار زیادی به اوراق قرضه دارد با این تفاوت که منابع مالی حاصل از اوراق‌قرضه صرفاً در پروژه‌های عمرانی، خدماتی، صنعتی، تولیدی خرج می‌شود.
حسابداری معاملات حاصل از اوراق قرضه با نرم افزار حسابداری
تا به اینجا دریافتیم که اوراق‌قرضه از طریق دولت‌ها، شهرداری‌ها و شرکت‌ها صادر شده و سپس برای تأمین مالی بخش‌هایی از آن نهاد‌ها به فروش می‌رسد. افرادی که اوراق‌قرضه منتشر شده را خریداری می‌کنند، پس از پایان تاریخ سررسید آن اوراق، اصل مبلغی که پرداخت کرده بودند را از شرکت صادرکننده دریافت می‌نمایند. همچنین سود یا بهره سالانه آن را نیز به‌صورت دوره‌ای برایشان واریز می‌شود. این اوراق قابل معامله هستند و مبلغ ریالی آنها برای انتشاردهنده و سرمایه‌گذار یکسان است، اما حساب‌هایی که بدهکار و بستانکار می‌شود، با هم تفاوت دارند. شما می‌توانید برای مدیریت بهتر معامله‌های حاصل از خرید و فروش اوراق قرضه از نرم‌افزار حسابداری محک استفاده کنید و به میزان سود خود واقف باشید.
منبع: investopedia
