امروزه عدالت مالیاتی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های یک نظام مالیاتی مطلوب و کارآمد شناخته می‌شود. مفاهیم و اصول متعددی برای عدالت مالیاتی ارائه شده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها برابری عمودی است. بر اساس اصل برابری عمودی، کسانی که درآمد بیشتری کسب می‌کنند باید مالیات بیشتری بپردازند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی مفهوم برابری عمودی خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
عدالت مالیاتی چیست؟
در اقتصاد هر کشور، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل سیاست‌های مالی، نظام مالیاتی است. نظام مالیاتی به عنوان یک ابزار مطلوب و کارآمد لازمه یک اقتصاد قدرتمند است. امروزه کشوری می‌تواند در عرصه‌های مختلف رشد کند که نظام مالیاتی عادلانه‌ای داشته باشد و عدالت مالیاتی اصل اساسی آن باشد. عدالت مالیاتی بیانگر وجود توازن و تعادل در اقتصاد یک جامعه است که منجر به رشد و شکوفایی آن در ابعاد مختلف می‌شود.
با همه این تفاسیر برای عدالت مالیاتی، تعریف کاملاً مشخص و پذیرفته شده‌ای وجود ندارد چرا که هر نظام اقتصادی متناسب با جهان‌بینی قانون‌گذاران خود، این مفهوم را تعریف می‌کند. اما با استنباط شخصی از این مفهوم، می‌توان گفت که نظام مالیاتی عادلانه نظامی است که در آن اخذ مالیات، نرخ مالیات، نوع مالیات و محل مصرف آن بر اساس معیارهای عادلانه صورت می‌گیرد.
اصول اساسی عدالت مالیاتی چیست؟
عدالت مالیاتی در برگیرنده اصول مالیاتی مهمی است. آشنایی با این اصول در درک صحیح مفهوم عدالت مالیاتی کمک می‌کند. در ادامه با برخی از این اصول آشنا می‌شویم.
- نرخ مالیات باید به گونه‌ای تعیین شود که همه افراد به خصوص دهک بالا جامعه به صورت عادلانه مالیات خود را پرداخت کنند. از این رو ثروتمندانی که با استفاده از منافع ملی درآمد بیشتری کسب کرده‌اند می‌بایست مالیات بیشتری بپردازند.
- قوانین مالیاتی و نرخ‌های مالیاتی نباید همواره در حال تغییر باشد. البته ممکن است در برخی مواقع شرایط اقتصادی اجتماعی ایجاب کند، مالیات‌ها افزایش و یا کاهش یابند اما این تغییرات نباید به صورت مداوم باشد و مانع برنامه‌ریزی مدیران کسب و کارها و سرمایه‌گذاران شود.
- در تعیین نرخ‌های مالیاتی و دریافت مالیات، می‌بایست شرایطی فراهم شود که مؤدی به سهولت بتواند وضعیت مالیات خود را روشن نماید و با تکمیل اظهارنامه، مالیات خود را پرداخت کند.
- مسئولان مالیاتی در سطوح مختلف، باید با توجه اصل برائت، صحت اطلاعات ارائه شده را بپذیرند، مگر این که شواهد و دلایل محکمی مبنی بر نادرست بودن اطلاعات وجود داشته باشد که آن‌ها را مجبور به بررسی مجدد کند.
- مراحل مربوط به دریافت مالیات از مؤدی نباید طولانی و پرهزینه باشد به طوری که میزان هزینه دریافتی از میزان مالیات بیشتر شود.
- درآمدهای مالیاتی اخذ شده از مالیات دهندگان می‌بایست در جهت سرمایه گذاری‌های با ارزش و منافع شهروندان به منظور ثبات اقتصادی صرف شود.
- یک نظام مالیاتی عادلانه باید به ایجاد عدالت در جامعه و کاهش نابرابری‌های مالیاتی که به واسطه معافیت‌های مالیاتی ثروتمندان ایجاد شده است، کمک کند.
- اصلاح قوانین مالیاتی جامعه در راستای برقراری عدالت مالیاتی باید سبب بهره‌مندی و منفعت بیشتر خانواده‌های کم‌درآمد جامعه شود.
عدالت در یک سیستم مالیاتی نشان‌دهنده این است که آیا مالیات در یک جامعه به صورت عادلانه برقرار است یا خیر. عدالت مالیاتی دربرگیرنده مفاهیم مالیاتی مهمی است که بر اساس معیارهای مشخص به شیوه‌های متفاوتی تفسیر می‌شوند. از نظر کارشناسان این حوزه، دو تعبیر برابری عمودی و برابری افقی برای این مفهوم وجود دارد. در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.
برابری عمودی چیست؟
برابری عمودی (Vertical Equity) یکی از تئوری‌های مهم مالیاتی است که مفهوم یکسانی با اصل توان پرداخت مالیاتی دارد. برابری عمودی بیان می‌کند کسانی که درآمد بیشتری دارند باید مالیات بیشتری بپردازند. در واقع برای تحقق برابری عمودی، باید نرخ مالیات برای افراد با درآمدهای مختلف یکسان نباشد و با افزایش درآمد آن‌ها تصاعدی شود.
هدف از عدالت عمودی مالیاتی این است که به توانایی و عدم توانایی پرداخت مالیات توسط برخی از شهروندان جامعه که وضعیت اقتصادی محروم‌تر از دیگران دارند، توجه شود. برابری عمودی را می‌توان به عنوان توجیهی برای مالیات منصفانه در نظر گرفت زیرا بر اساس آن سازمان‌ها، شرکت‌ها و افرادی که درآمد بالاتری دارند، باید مالیات بیشتری نسبت به افراد کم درآمد بپردازند.
برابری عمودی پذیرفته شده‌ترین تئوری مالیاتی در کشورهای مختلف جهان است چرا که در آن اخذ مالیات با توجه به توانایی پرداخت مالیات دهندگان انجام می‌شود. طرفداران برابری عمودی این باورند که افراد ثروتمندتر از خدمات دولتی بهره بیشتری می‌برند و بنابراین باید مالیات بیشتری به نسبت خدماتی که دریافت می‌کنند پرداخت کنند.
برابری افقی چیست؟
اصل برابری افقی نوعی سیستم مالیاتی است که در آن از همه افراد بدون در نظر گرفتن درآمد کسب شده، درصد یکسانی مالیات اخذ می‌شود. در واقع نرخ مالیات برای تمام دهک‌های جامعه ثابت و به یک میزان مشخص است. اصل برابری افقی در نظام مالیتی به شرایط یکسان افراد مشمول مالیات در یک جامعه اشاره می‌کند.
به همین دلیل جهت دستیابی به این اصل باید شرایط یکسانی فراهم کرد که در آن همه افراد مشمول مالیات برابر شوند. برابری افقی مالیاتی نوعی رفتار برابر با افراد یک جامعه در موقعیت‌های یکسان است، هر چند که این افراد درآمد خود را از راه‌های مختلف کسب کرده باشند.
تفاوت برابری عمودی و برابری افقی
مفاهیم برابری عمودی و برابری افقی هر دو هدفشان دستیابی به عدالت مالیاتی است. با این حال، هر دو این مفاهیم در رویکردهای خود به جهت دستیابی به عدالت بسیار متفاوت هستند. برابری عمودی بر روی نتایج تمرکز دارد و تا زمانی که نتیجه نهایی آن منجر به عدالت در جامعه شود، این امکان فراهم می‌شود که به گونه‌ای متفاوت با افراد رفتار شود. در مقابل، برابری افقی بر الزام رفتار برابر با مردم بدون توجه به شرایط تمرکز دارد.
برابری عمودی با دو اصل توانایی پرداخت مالیات و مالیات تصاعدی مفهومی یکسان دارد. در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم.
اصل توانایی پرداخت مالیات چیست؟
توانایی پرداخت مالیات یک اصل مهم در حسابداری است که بیان می‌کند مالیات می‌بایست بر اساس توانایی مالی مالیات دهندگان وضع شود. در واقع برای اینکه در جامعه عدالت مالیاتی برقرار شود می‌بایست در اخذ مالیات توانایی مالی افراد نیز در نظر گرفته شود.
این اصل به عنوان یک ابزار مهم در کاهش بار مالی برخی از مالیات دهندگان مانند خانواده‌های کم بضاعت شناخته می‌شود و ارتباط نزدیکی با مفهوم برابری عمودی و مالیات تصاعدی دارد.
مالیات تصاعدی چیست؟
مالیات تصاعدی (progressive tax) یک سیستم مالیاتی است که بیان می‌کند هر چقدر میزان درآمد فرد افزایش می‌یابد نرخ مالیات او نیز می‌بایست افزایش یابد. در مالیات تصاعدی از دهک‌های بالاتر جامعه مالیات بیشتری اخذ می‌شود به همین دلیل درآمد مالیاتی بیشتری هم نصیب دولت می‌شود. مالیات بر درآمد سرمایه گذاری، مالیات بر سود بانکی و مالیات بر اجاره نمونه‌هایی هستند که بر آن‌ها مالیات تصاعدی اعمال می‌شود.
مالیات تصاعدی شامل گروه‌های مالیاتی مشخصی است که در آن افراد بر اساس میزان درآمدی دارند، مالیات می‌پردازند. هر گروه مالیاتی نرخ مالیات متفاوتی خواهد داشت و گروه‌هایی که درآمد بالاتری دارند مالیات بیشتری پرداخت می‌کنند.
سخن آخر
در این مطلب با مفهوم برابری عمودی و اصول یک نظام مالی عادلانه آشنا شدیم. برای این که در یک جامعه عدالت مالیاتی برقرار شود نیاز است که در آن به مفاهیمی همچون برابری عمودی توجه شود.
منبع: investopedia
