مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ | مالیات ارزش افزوده شامل چه کسانی می‌شود؟

یکی از مواردی مهمی که هر حسابداری باید نسبت به آن آگاه باشد موضوع مالیات‎‌‌‌هایی است که یک شرکت باید پرداخت کند. چرا که مالیات‌‌ها به شکل مستقیم بر مقدار سود یا زیان یک شرکت تأثیر دارند. یکی از انواع مالیات، مالیات بر ارزش افزوده است که طبق قانون باید از مصرف کننده‌‌های کالا دریافت شود. تولید کننده‌‌ها هم در جایگاه مصرف کننده مواد اولیه، باید بخشی از مالیات را پرداخت کنند. در هر مرحله از چرخه تولید تا مصرف، هر زمان ارزشی به کالا یا خدمات افزوده شود، مقدار مالیات هم اضافه خواهد شد. در ادامه توضیحات دقیق‌تری در مورد مالیات ارزش افزوده، جزئیات و قوانین مربوط به آن ذکر خواهیم کرد.

فهرست مطالب

فایل صوتی مقاله را در زیر میتوانید گوش کنید.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده (value added tax)، مالیات بر مصرف کالاها و خدمات است که در هر مرحله از زنجیره تامین، از تولید اولیه تا محل فروش، اخذ می شود. مقدار مالیات بر ارزش افزوده ای که کاربر می‌پردازند بر اساس بهای تمام شده محصول منهای هزینه‌های محصول است که قبلاً در مرحله قبلی مالیات گرفته شده است.

مالیات بر ارزش افزوده بر اساس مصرف است تا درآمد. برخلاف مالیات بر درآمد تصاعدی که مالیات بیشتری را از افراد ثروتمند دریافت می‌کند، مالیات بر ارزش افزوده برای هر خرید به طور مساوی محاسبه می‌شود.

حامیان مالیات بر ارزش افزوده معتقدند مالیات بر ارزش افزوده درآمدهای دولت را بدون دریافت هزینه بیشتر از مالیات دهندگان ثروتمند افزایش می دهد، همانطور که مالیات بر درآمد این کار را انجام می دهد. همچنین ساده‌تر و استانداردتر از مالیات بر فروش سنتی است و مسائل مربوط به انطباق در آن کمتر است.

منتقدان مالیات بر ارزش افزوده نیز می‌گویند که اساساً این نوع مالیات بار اقتصادی نامناسبی را بر مصرف‌کنندگان کم‌درآمد تحمیل می‌کند و در عین حال بار اداری کسب و کارها را افزایش می‌دهد. با این حال، هم منتقدان و هم حامیان مالیات بر ارزش افزوده عموماً آن را به عنوان جایگزینی برای مالیات بر درآمد می‌دانند. اما این نکته نیز شایان توجه است که در بسیاری از کشورها هم مالیات بر درآمد و هم مالیات بر ارزش افزوده اخذ می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده در ایران

قانون مالیات بر ارزش افزوده که در جلسه مورخ 17 اردیبهشت ماه 1387 کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی طبق اصل 85 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب گردیده و مجلس با اجراء آزمایشی آن به مدت پنج سال در جلسه علنی روز سه‌شنبه مورخ 9 بهمن ماه 1386 موافقت و در تاریخ 2/3/1387 به تأیید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره 16273/95 مورخ 19/3/1387 مجلس شورای اسلامی واصل گردیده است، این قانون با 53 ماده و 47 تبصره برای اجرا ابلاغ شده است.

ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاھا و خدمات عرضه شده با ارزش کالاھا و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین است. مالیات بر ارزش افزوده (VAT) مالیات بر مصرف است هر زمان که ارزشی به هر مرحله از زنجیره تأمین – از تولید تا نقطه فروش- اضافه شود، روی محصول قرار ‌‌می‌گیرد. میزان مالیات بر ارزش افزوده‌ای که کاربر روی هزینه محصول ‌‌می‌پردازد، از هزینه همه مواد به کار رفته در محصول که قبلاً مالیات آن پرداخت شده، کمتر است.

مالیات بر ارزش افزوده در سایر کشورها

بیش از 160 کشور در سراسر جهان از مالیات بر ارزش افزوده استفاده ‌‌می‌کنند و بیشترین میزان در اتحادیه اروپا اعمال می شود. اما خالی از حرف و حدیث نیست. موافقان مالیات بر ارزش افزوده ‌‌می‌گویند که این امر درآمد دولت را بدون اعمال جریمه برای موفقیت یا ثروت، بر خلاف آنچه که مالیات بر درآمد می‎کند، افزایش ‌‌می‌دهد و ساده‌‌تر و استاندارد‌‌تر از یک مالیات بر فروش سنتی است و خلاف کمتری در آن ایجاد می ‎شود.

منتقدان ادعا ‌‌می‌کنند که مالیات بر ارزش افزوده در واقع یک مالیات کاهنده است که فشار اقتصادی بیشتری را بر روی مودیان مالیاتی کم درآمد وارد می‎کند و همچنین بارهای دیوانسالاری و بروکراسی اداری را بر دوش مشاغل می‏گذارد. مالیات بر ارزش افزوده بیشتر مبتنی بر مصرف مالیات دهندگان است تا درآمد آن ها. برخلاف مالیات بر درآمد، که مالیات‌‌های بیشتری را از افراد با در آمد بیشتر می‎گیرد، مالیات بر ارزش افزوده برای هر خرید به یک اندازه برای افراد کم درآمد و ثروتمند اعمال ‌‌می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده در ایران چگونه وصول می‎شود؟

مالیات بر ارزش افزوده در هر مرحله از فرآیند تولید-توزیع-فروش یک کالا به حاشیه ناخالص فروش تعلق ‌‌می‌گیرد. این مالیات بر خلاف مالیات فروش که در هر مرحله ارزیابی ‌‌می‌شود و جمع آوری ‌‌می‌شود، فقط در پایان زنجیره تأمین توسط مصرف کننده ارزیابی و پرداخت ‌‌می‌شود.

با توجه به مفاد مواد (19) ، (20) و (40) قانون مالیات بر ارزش افزوده ، مودیان مالیاتی که موظف و متعهد به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند موظفند برای هرگونه کالا یا ارائه خدمات مطابق با دستورالعمل‌‌هایی که قبلاً توسط سازمان امور مالیاتی ایران اعلام شده است، فاکتور صادر کنند و مالیات بر ارزش افزوده و مالیات‌‌های غیر مستقیم را در تاریخ وقوع به موجب ماده (14) قانون مالیات بر ارزش افزوده بر اساس قیمت کالاها و خدمات درج شده در فاکتور را ارسال کرده و مبالغ آن را به حساب های سازمان امور مالیاتی ایران ارسال کنند.

علاوه بر این، کلیه شرکت‌‌های تجاری ملزم به انجام تعهدات مندرج در قانون مالیات بر ارزش افزوده از جمله ثبت نام، پرداخت مالیات بر ارزش افزوده و عوارض مالیات غیر مستقیم به تهیه کنندگان کالا و ارائه دهندگان خدمات در هنگام خرید کالاها و خدمات مشمول مالیات هستند.

ماده شماره 10 درقانون مالیات ارزش افزوده

به استناد ماده (10)، هر سال تقویم هجری شمسی(از ابتدای فروردین تا آخرین روز اسفند ماه همان سال) به چهار دوره مالیاتی تقسیم می‎شود و مالیات دهندگان مالیات برارزش افزوده مکلفند اظهارنامه مالیاتی خود را برای هر یک از دوره (دوره‌‌های سه ماهه) طبق ترتیبات مندرج در ماده (21) قانون مالیات برارزش افزوده ثبت کنند. علاوه بر این، با در نظر گرفتن مهلت تشکیل اظهارنامه مالیاتی (حداکثر 15 روز پس از اتمام هر دوره مالیاتی)، بسته به اینکه که تأمین کالاها یا ارائه خدمات به صورت نقدی یا اعتباری انجام شده است.

اسناد و مدارک مرتبط با خرید و فروش با مالیات ارزش افزوده باید در سیستم حسابداری شرکت به دقت ثبت و نگهداری شود به طوری که مالیات دریافتی یا پرداختی هر واحد تولیدی یا اقتصادی و ارزشی که خلق کرده یا کالا و خدمتی که دریافت کرده حتی برای مدت طولانی‌‌تر از یک سال قابل رسیدگی و پیگیری باشد.

تفاوت مالیات بر فروش با مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده مالیات ثابتی است که از یک کالا اخذ می‌شود. از برخی جهات شبیه مالیات بر فروش است، با این تفاوت که در مالیات بر فروش، کل مبلغ بدهی توسط مصرف کننده در محل فروش به دولت پرداخت می‌شود. اما در مالیات برارزش افزوده، بخش‌هایی از مبلغ مالیات توسط طرف‌های مختلف یک معامله پرداخت می‌شوند.

ارزش افزوده در حسابداری

ثبت مالیات بر ارزش افزوده بر عهده حسابداران است و مراحل مختلفی را شامل می‌شود. به طور کلی، حسابداران موظف هستند برای حسابداری مالیات بر ارزش افزوده دو سرفصل متفاوت را تهیه کنند: مالیات برارزش افزوده خرید و مالیات بر ارزش افزوده فروش.

در وهله اول، حسابدار باید گزارشات خرید و فروش در یک دوره زمانی مشخص تهیه نموده و مالیات آن‌ها را محاسبه کند. سپس مالیات بر ارزش افزوده مبالغ پرداختی را از مالیات برارزش افزوده مبالغ دریافتی کسر کند. اگر رقم به دست آمده مثبت باشد یعنی اینکه میزان دریافتی کسب و کار از میزان پرداخت مالیات بیشتر است. در چنین شرایطی یک کسب و کار موظف است اختلاف بین این دو حساب را محاسبه کرده و آن را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز نماید.

از طرف دیگر، اگر بعد از کسر مالیات برارزش افزوده پرداختی از دریافتی مقدار به دست آمده منفی باشد یعنی میزان پرداخت مالیات یک کسب و کار از دریافت آن بیشتر است. در این حالت، کسب و کار شما از اداره دارایی طلبکار می‌شود. در اینجا حسابدار باید سرفصل‌های خاصی را تهیه و به اداره دارایی تحویل دهد.

در مرحله بعدی، حسابداران باید اطلاعات به دست آمده را در دفاتر حسابداری شرکت ثبت کنند.

مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه می‎‌‌‌شود؟

فرض کنید “زنجبیلی” نوعی آب نبات گران قیمت باشد که در کشور “شیرین ‎وطن” تولید و فروخته ‌‌می‌شود. شیرین ‎وطن 10٪ مالیات بر ارزش افزوده بر روی کالاها وضع ‌‌می‌کند.

تولیدکننده زنجبیلی مواد اولیه را با قیمت 2.00 دلار خریداری ‌‌می‌کند، به علاوه مالیات بر ارزش افزوده 0.20 دلار – قابل پرداخت به دولت شیرین ‎وطن  – جمعاً ‌‌می‌شود 2.20 دلار.

سپس سازنده زنجبیلی را با قیمت 5.00 دلار، به علاوه 50 سنت برای مالیات ارزش افزوده، در مجموع 5.50 دلار به خرده فروش ‌‌می‌فروشد. در این مقطع، تولید کننده تنها 30 سنت مالیات به دولت شیرین‎وطن پرداخت ‌‌می‌کند، که کل مالیات بر ارزش افزوده در این مرحله است، منفی مالیات بر ارزش افزوده مرحله قبلی که توسط تأمین کننده مواد اولیه تقبل ‌‌می‌شود. توجه داشته باشید که 30 سنت نیز برابر با 10٪ از 3.00 دلار حاشیه سود تولیدکننده است.

سرانجام، خرده فروش زنجبیلی را به قیمت 10 دلار به همراه مالیات بر ارزش افزوده 1 دلار در مجموع 11 دلار به مصرف کنندگان ‌‌می‌فروشد. این خرده فروش 50 سنت به شیرین‎وطن پرداخت ‌‌می‌کند، که این مقدار کل مالیات بر ارزش افزوده در این مرحله (1 دلار) است، منهای مالیات بر ارزش افزوده 50 درصدی قبلی که توسط تولید کننده پرداخت ‌‌می‌شود.

50 سنت همچنین نشان دهنده 10٪ از سود خرده فروشان از فروش زنجبیلی است. همین طور که از این مثال هم مشخص است واحدهای تولیدی و بنگاه‌های اقتصادی که کالایی تولید ‌‌می‌کنند هم باید برای مواد مصرفی خود مالیات پرداخت کنند و هم بابت کالای تولیدی و ارزشی که خلق کرده‌اند مبالغی را دریافت ‌‌می‌کنند که این امور حسابداری را کمی پیچیده ‌‌می‌کند.

مالیات بر ارزش افزوده بر چه کالاهایی وضع ‌‌می‌شود

تقریباً مالیات ارزش افزوده از همه کالاها بجز مواد خوراکی و کشاورزی که فرآوری نشده باشند اخذ ‌‌می‌شود. در برخی موارد کشورها خدمات درمانی و ایمنی مانند اورژانس یا آتش‌نشانی را از مالیات ارزش افزوده معاف اعلام ‌‌می‌کنند. در مورد کشورهای اروپایی و غربی باید گفت اکثر کشورهای اروپایی و غربی بجز امریکا از قوانین مالیات ارزش افزوده پیروی ‌‌می‌کنند. در ایران هم کالاهای کشاورزی و خوراکی فرآوری نشده مانند برنج از این مالیات معاف است.

چه کسانی باید برای نظام مالیات بر ارزش افزوده ثبت نام کنند؟

در یک کلام تمامی افراد حقیقی و حقوقی شامل این قانون می‌شوند.

لازم به ذکر است کالاها یا خدماتی که از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف باشند شامل این قانون نمی‌شوند. اما کسانی که برای این نوع مالیات واجد شرایط بوده و تشکیل پرونده داده‌اند، باید در سیستم حسابداری خود میزان مالیات دریافتی و پرداختی را به دقت ثبت و اسناد فروش یا مصرف کالاها و خدمات را نگهداری نمایند. برای آگاهی از شرایط و جزئیات بیشتر قوانین مالیات بر ارزش افزوده می‌توانید به وب سایت اینترنتی طرح استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی کشور به آدرسwww.VAT.ir  مراجعه کنید.

مقایسه مالیات بر ارزش افزوده و مالیات فروش

مالیات فروش فقط در انتهای مسیر تولید به مصرف، برای مصرف کننده اعمال می‌شود. مصرف کننده نمی‌تواند درخواست بازپرداخت کند. مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر فروش از این نظر مشابه است که مشاغل می‌توانند از پرداخت مالیات فروش کالاهایی که به فروش می‌رسانند معاف شوند و در نهایت این مصرف کننده است که آن را پرداخت خواهد کرد.

 فواید مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

در ادامه با چند مورد از فواید مالیات بر ارزش افزوده آشنا خواهیم شد.

• یک روش ممکن برای تأمین بزرگ‌ترین کسری دولتی مالیات بر ارزش افزوده (VAT) است که به آن مالیات فروش ملی نیز گفته می‌شود.
• مالیات بر ارزش افزوده بسیار کارآمدتر از سیستم مالیات بر درآمد است و درآمد بیشتری را تولید می‌کند.
• مالیات بر ارزش افزوده همچنین مسئله مالیات از دست رفته در فروش آنلاین را حل می‌کند زیرا تحمیل مالیات بر ارزش افزوده به این معنی است که تمام فروش‌‌ها، حتی فروش آنلاین، مشمول مالیات می‌شوند.
• مالیات بر ارزش افزوده درآمد اضافی برای کاهش کسری بودجه و تأمین بودجه برنامه‌‌های مهم مانند مراقبت‌‌های بهداشتی برای افراد جامعه را فراهم می‌کند.
  مشکلات مالیات بر ارزش افزوده
• مالیات بر ارزش افزوده بسیار برگشت‌پذیر است، فقرا و اقشار کم درآمد جامعه باید هزینه‎های مالیاتی بیشتری پرداخت کنند.
• حذف مالیات‎های دیگر و تغییر سیستم مالیات بر درآمد دشوار و به احتمال زیاد حتی غیر ممکن خواهد بود، بنابراین مالیات بر ارزش افزوده فقط مالیات دیگری علاوه بر مالیات‌‌های موجود خواهد بود.
• محاسبات مالیات بر ارزش افزوده برای مشاغل، که باید در هر مرحله از فرایند تولید، مالیات بر ارزش افزوده را محاسبه کنند، بسیار گران است. این هزینه‌‌ها البته همراه با نرخ مالیات بر ارزش افزوده به مصرف کنندگان منتقل می‌شود.
• اما مالیات بر ارزش افزوده مالیات پنهان است. تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده، هزینه اضافی مالیات در قیمت‌هایی که ما به عنوان مصرف کننده می‌پردازیم تعبیه می‌شود اما این نوع مالیات پول بیشتری برای دولت ایجاد می‌کنند چون این یک مالیات پنهان است و امکان فرار مالیاتی و تخلف از آن کمتر از انواع دیگر است. به همین دلایل می‌توان گفت این یک مالیات بسیار مؤثر است.

چند نکته در خصوص مالیات ارزش افزوده

اطلاع از نکات كاربردي و كليدي در مالیات بر ارزش افزوده همیشه امری ضروری برای واجدان شرایط پرداخت آن بوده است. در ادامه با چند مورد از آن‌ها آشنا می‌شوید.

بازگشت مالیات بر ارزش افزوده به تولید کننده

پس از ثبت مالیات بر ارزش افزوده، بسته به مبنایی که برای آن ثبت نام کرده باشید، باید مالیات بر ارزش افزوده را روی فاکتورهای فروش جمع‌آوری‌شده یا وجه نقدی که دریافت می‌کنید اعمال کنید. سپس این مالیات بر ارزش افزوده به صورت دوره‌‌های چند ماهانه محاسبه و پرداخت می‌شود. همچنین در بازه مالیات بر ارزش افزوده جزئیات مالیات بر ارزش افزوده در خریدهای شما در آن دوره ذکر شده است. این مبلغ پس از آن از مالیات بر ارزش افزوده شما در فروش کسر می‌شوند و این امر باعث ایجاد بدهی یا بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شود و تولید کننده صرفاً به اندازه مصرفی که انجام داده (از مواد اولیه یا خدمات و…) مالیات پرداخت می‌کند.

بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده در خریدها فقط می‌تواند بر روی فاکتور معتبر مالیات بر ارزش افزوده انجام شود، بنابراین مهم است که قبل از بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده، هر فاکتور دریافتی را بررسی کنید تا تأیید کنید که معتبر هستند. اگر یک فاکتور معتبر نیست، باید آن را به فروشنده برگردانید و درخواست کنید که به‌جای آن یک فاکتور معتبر جایگزین برای شما صادر کند. همچنین، به عنوان یک شخص حقیقی یا حقوقی که مودی ثبت شده در اداره مالیات برای مالیات بر ارزش افزوده است، بسیار مهم است که شما نیز فاکتورهای معتبر مالیات بر ارزش افزوده صادر کنید. برای اینکه فاکتور معتبر باشد باید به این موارد توجه داشته باشید:

• تاریخ صدور و شماره فاکتور
• نام کامل، آدرس و شماره ثبت مالیات بر ارزش افزوده مشاغل یا شخصی که فاکتور صادر می‌کند
• نام و آدرس كامل شخص دريافت کننده كالا يا خدمات
• تاریخ، کمیت و ماهیت کالاها یا خدمات ارائه شده
• قیمت واحد، مقدار تخفیف، کاهش و در نظر گرفتن منحصر به فرد مالیات بر ارزش افزوده
• نرخ و مقدار مالیات بر ارزش افزوده‌ای که پرداخت می‌شود و سوابق مالیات بر ارزش افزوده ثبت شود

 ثبت سوابق مالیات بر ارزش افزوده

نگهداری سوابق مناسب فقط برای اهداف مالیات بر ارزش افزوده نیست بلکه یک شرط قانونی نیز محسوب می‌شود. یک سیستم حسابداری خوب به شما امکان می‌دهد که در هر زمان تعیین کنید پول خود را چطور خرج کرده‌اید. از چه کسی پول طلب دارید و مهم‌تر از آن چه کسی به شما بدهکار است! از دید ممیز مالیاتی، سوابق مالیات بر ارزش افزوده شما باید به روز نگه داشته شود و به شما امکان دهد بدهی‌‌های مالیات بر ارزش افزوده یا بازپرداخت‌‌های ناشی از آن را به طور دقیق تعیین و تأیید کنید. دفاتر و سوابق نیز باید به صورت اصلی خود برای مدت 6 سال حفظ شوند.

آیا گردشگران خارجی باید مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کنند؟

استثنا در مورد مصرف کنندگانی که مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کنند این است که اگر مصرف کنندگان مقیم کشور نباشند، می‌توانند نسبت به بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده اقدام کنند. البته بسیاری از گردشگران از ادعای این بازپرداخت صرف نظر می‌کنند، با این فرض که پول به اداره درآمد کشور می‌رود.

به‌عنوان‌مثال در ایرلند نرخ مالیات بر ارزش افزوده 23٪ است. اما بازدید کنندگان از کشورهای اتحادیه غیر اروپایی می‌توانند در صورت تسویه بازپرداخت (با رسیدهای دقیق) ظرف مدت 3 ماه، درخواست بازپرداخت این مالیات را بکنند.

نکته آخر

مالیات ارزش افزوده بر خلاف مالیات بر درآمد که از درآمد نهایی اخذ می‌شود، به صورت مرحله به مرحله و در هر نقطه از چرخه تولید تا مصرف که ارزشی به کالا یا خدمات افزوده شود محاسبه و اخذ ‌‌می‌شود به همین علت بار محاسباتی و حسابداری زیادی به دوش اصناف خواهد بود اما از آنجا که امکان تخلف و فرار مالیاتی از آن کمتر است درآمد بیشتری برای دولت ایجاد می‌کند. نکته قابل توجه این است که این نوع مالیات را باید مصرف کننده بپدازد.

منابع

• متن کامل قانون مالیات بر ارزش افزوده
• forbes / investopedia