آشنایی با انواع مالیات در ایران

مهمترین و پایدارترین منبع مالی دولت‌ها برای اداره کشور، مالیات است. انواع مالیات مانند مالیات بر درآمد و سرمایه بر عموم مردم و فعالان اقتصادی اعمال می‌شود. در ایران نیز ابتدایی‌ترین قوانین مالیات در اواخر قرن دوازدهم در مجلس وقت تصویب شد. این قوانین در طی سال‌های متمادی و تحت تاثیر شرایط سیاسی و اقتصادی کشور چندین مرتبه توسط قانون گذاران اصلاح شده است.

فهرست مطالب

با توجه به رویکرد دولت مبنی بر قطع وابستگی بودجه کشور به منابع نفتی، منابع مالی مالیاتی اهمیت بیشتری پیدا کرده است و مردم عزیز کشورمان را به سمت کسب اطلاعات درباره قوانین مالیاتی سوق داده است. در همین راستا و در جهت ارائه اطلاعات در زمینه انواع مالیات در ایران متن حاضر تهیه گردیده است. هرچند با وجود گستردگی قوانین مالیاتی و تغییرات فراوانی که طی ادوار مختلف به آن اعمال شده است، ارائه جزئیات در رابطه با نحوه محاسبه، مقدار و شیوه‌های اخذ مالیات مقدور نمی‌باشد.

انواع مالیات در ایران

در حالت کلی مالیات در ایران به دو صورت مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیم دسته بندی می‌شود.

• مالیات مستقیم: به مجموعه‌ای از انواع مالیات گفته می‌شود که مستقیما از شخص حقیقی یا حقوقی مالیات دهنده اخذ می‌شود.
• مالیات غیر مستقیم: شامل انواع مالیات است که به صورت غیر مستقیم دریافت می‌شود، مانند مالیات بر ارزش افزوده که مصرف کننده در هنگام خرید آن را پرداخت می‌کند و از حساب تولید کننده کسر می‌گردد.

مالیات‌های مستقیم

• اشخاص مشمول مالیات: کلیه مالکان حقیقی یا حقوقی املاک در ایران، هر شخص حقیقی یا حقوقی ایرانی مقیم در ایران نسبت به درآمدهای خود در داخل کشور یا خارج از آن، هر شخص حقیقی مقیم خارج نسبت به درآمدهایی که داخل ایران کسب می‌کند.

• انواع مالیات بر دارایی: کلیه اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی مکلف هستند نسبت به پرداخت مالیات سالانه املاک خود و افراد تحت تکفل اقدام نمایند. همچنین املاکی که برای تولیدات صنعتی،کشاورزی و دامی مورد استفاده می‌باشند، در مدت بهره برداری معاف هستند.

• خانه‌های خالی: قانون مالیات‌ بر خانه‌های خالی از موضوعات داغ و مهم روزه بوده و در حال اصلاح است. طبق قانون خانه‌های در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها موظف به پرداخت مالیات هستند.

• اراضی بایر: اراضی بایر در محدوده شهرها چنانچه بیش‌تر از شش ماه بایر بمانند مشمول مالیات خواهند شد.

• انواع مالیات بر ارث: تمام اموال متوفی واقع در ایران یا خارج از کشور اعم از منقول، غیر منقول، حقوق مالی و مطالبات قابل وصول پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف مشمول کسر مالیات خواهد بود.

• وجوه بازنشستگی و دیه معاف هستند.

• حق تمبر: کلیه اسناد تجاری قابل انتقال از جمله، چک، برات، سفته، قرارداد سپرده‌گذاری، قرارداد وام، وکالت نامه‌های بانکی، ضمانت نامه‎‌های بانکی، سهام شرکت‌های سهامی و هرگونه قراردادی که بین بانک و مشتریان منعقد می‌گردد.

مالیات سهام یک بار هنگام عرضه کسر می‌گردد. همچنین از هر نقل و انتقال سهام شرکتها در بورس، مالیات مقطوعی به میزان نیم درصد ارزش فروش سهام وصول و از این بابت وجه دیگری به عنوان‌مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام مطالبه نخواهد شد.

• مالیات بر درآمد املاک: این نوع از انواع مالیات بر اجاره بهایی که مالک از ملکی که در اختیار دیگری قرار داده و همچنین به هنگام نقل و انتقال آن‌ها دریافت می‌شود.

• انواع مالیات بر درآمد کشاورزی: معاف از مالیات هستند.

• مالیات بر درآمد حقوق: حقوقی که افراد در قبال کار از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی دریافت می‌کنند، مشمول کسر مالیات خواهد شد.

• درآمدهای غیر نقدی و مزایا مانند ماشین و منزل مسکونی نیز شامل مالیات می‌شود.

•  انواع مالیات بر درآمد مشاغل: درآمدهایی که شخص حقیقی به عنوان مشاغل آزاد کسب می‌کند.

• مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: منظور از اشخاص حقوقی شرکت‌هایی هستند که در ایران ثبت شده و یا در ایران فعالیت انتفاعی دارند.

نوع دیگری از تقسیم بندی انواع مالیات

تقسیم بندی انواع مالیات را می‌توان به این گونه نیز انجام داد:

1- مالیات بر آنچه به دست می آورید

2- مالیات بر آنچه خریداری می کنید

3- و مالیات بر آنچه مالکیت آن را دارید.

هر کدام از این 3 دسته اصلی 4 زیرمجموعه دیگر دارند، به عبارتی 12 نوع مالیات عبارتند از:

دسته اول یعنی آنچه به دست می‌آورید: مالیات بر درآمد افراد، مالیات بر درآمد شرکت ها، مالیات بر حقوق و دستمزد، و مالیات بر عایدی سرمایه.

دسته دوم یعنی آنچه می‌خرید: مالیات بر فروش، مالیات بر درآمد ناخالص، مالیات بر ارزش افزوده، و مالیات غیر مستقیم.

و دسته سوم یعنی مالکیت: مالیات بر دارایی، مالیات بر دارایی شخصی ملموس، مالیات بر دارایی و ارث، و مالیات بر ثروت.

انواع مالیات شرکت ها

شکل کسب و کار شما تعیین می‌کند که چه مالیات‌هایی باید بپردازید و چگونه آن‌ها را پرداخت می‌کنید. پنج نوع کلی مالیات شرکت ها عبارتند از:

مالیات بر درآمد: طبق ماده 1 قانون مالیات های مستقیم، هر شخص حقوقی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران و خارج از ایران حاصل می‌کند مشمول چرداخت مالیات است. شرکت ها به عنوان شخصیت حقوقی موظف به محاسبه مجموع درآمد هستند و بعد از کسر معافیت‌ها باید مالیات مربوطه را بپردازند.

مالیات اموال و املاک: این مالیات به میزان نیم در هزار نسبت به ارزش اسمی سهام تعیین شده است. مالیات اموال و املاک باید در زمان تأسیس شرکت یا هنگام افزایش سرمایه محاسبه و پرداخت شود.

مالیات عملکرد شرکت: مالیات بر عملکرد یکی از مالیات‌­­های مستقیم است که مطابق قوانین سازمان امور مالیاتی همه شرکت ها و مؤسسات حسابداری یا بازرگانی، ملزم به پرداخت آن هستند. شیوه پرداخت این نوع مالیات به این گونه است که شرکت ها پس از ثبت درآمد و هزینه های شرکت در طول سال مالی، میزان سود و زیان شرکت را مشخص می­‌کنند. سازمان امور مالیاتی با بررسی اظهارنامه مالیاتی تا یک سال پس از دریافت اظهارنامه، مالیات پرداختی را محاسبه می­‌کند.

مالیات بر حقوق کارکنان: این نوع مالیات را کارفرما، به عنوان واسط از حقوق کارکنان کسر کرده و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند.

مالیات بر ارزش افزوده: این نوع مالیات یک مالیات غیرمستقیم است و پرداخت نهایی آن بر عهده مصرف کننده است. این نوع مالیات از تفاوت بین ارزش کالا و خدمات خریداری یا حاصل شده در یک دوره مشخص به دست می آید. پرداخت مالیات بر ارش افزوده به صورت مرحله به مرحله است، یعنی از مرحله شروع تولید یک محصول تا زمانی که به دست مشتری می‌­رسد، در هر مرحله مالیات را باید پرداخت نمود.

انواع معافیت‌های مالیاتی

معافیت مالیاتی واحدهای تولیدی و صنعتی

واحدهای تولیدی و صنعتی تا یک سال از پرداخت انواع مالیات معاف هستند. در صورتی که بیش از 75 درصد از مواد اولیه آن‌ها غیر وارداتی باشد این معافیت تا دو سال قابل تمدید خواهد بود. در صورتی که محصول واحد تولیدی از نوع کالاهای سرمایه‌ای باشد مدت شش سال چنانچه از نوع کالاهای واسطه‌ای باشد مدت سه سال. در صورت اشتغال کارگر در واحد تولیدی به تعداد 20 نفر یا بیشتر مدت یک سال.  در صورت واقع شدن محل واحد تولیدی در نقاط نیمه محروم مدت دو سال و در نقاط محروم مدت چهار سال است.

معافیت مالیاتی شرکت ها

آن قسمت از سود شرکت‌های تجاری که جهت توسعه تعاونی و اختصاص مسکن به کارکنان‌ فاقد مسکن خود ذخیره شود، از پرداخت انواع مالیات معاف است. فعالیت‌های بهداشتی و درمانی که در روستاها و نقاط محروم انجام می‌شود، مالیات پنجاه درصد از درآمد کسب شده را پرداخت می‌کنند. درآمد ساکنین روستاها، حاصل از صنایع دستی واقع در روستاها از پرداخت مالیات معاف است.

شرکت‌هایی که سهام آنها طبق قانون مربوط از طرف هیأت پذیرش برای معامله در بورس قبول می‌شود، از سال پذیرش تا سالی که از‌فهرست نرخ‌ها در بورس حذف نشده از پرداخت ده‌ درصد مالیات شرکت معاف می‌باشند. بورس‌های تحصیلی، مهریه، نفقه و درآمدهایی که بابت اختراع و اکتشاف کسب می‌شود از انواع مالیات معاف هستند.

معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی

در مواردی که بر اثر حوادث مانند آتش سوزی، سیل و زلزله خسارات سنگینی وارد شود و توسط ارگان‌های دولتی یا خیریه جبران نشود، سازمان امور مالیاتی می‌تواند معافیت‌هایی را در نظر بگیرد. اشخاص حقیقی که انواع مالیات بر درآمد خود را به دلیل فعالیت در خارج از ایران، به کشور مقصد پرداخت نماید به عنوان شخص حقیقی مقیم خارج با آنها برخورد می‌شود.

تشویقات و جرائم انواع مالیات

تمام یا قسمتی از جرایم مقرر در این قانون بنا به درخواست مؤدیان خوش حساب، با توجه به دلایلی که مطرح کنند و به تشخیص سازمان امور مالیاتی قابل بخشش خواهند بود. هر کس به قصد فرار از پرداخت مالیات مدارک خلاف واقعیت برای حسابرسی مالیاتی ارائه دهد. به حبس از سه ماه تا دو سال محکوم خواهد شد. چنانچه مدیر یا ‌مدیران مسئول اشخاص حقوقی اقدام به ارائه اظهارنامه خلاف واقعیت بکنند، تحت تعقیب و اقامه دعوی نزد مراجع قضایی از طرف رئیس سازمان امور مالیاتی قرار خواهند گرفت.

هرگاه مؤدی پس از ابلاغ برگ اجرایی در موعد مقرر مالیات مورد مطالبه را کلاً پرداخت نکند یا اقداماتی در جهت پرداخت آن صورت ندهد، سازمان امور مالیاتی می‌تواند نسبت به توقیف اموال منقول و غیر منقول وی اقدام نماید. توقیف اموالی مانند لباس و لوازم ضروری زندگی، دو سوم حقوق کارمندان، سه چهارم دریافتی بازنشستگان، ابزار آلات و ادوات صنعتی و کشاورزی که برای حداقل معیشت ضروری است و محل سکونت به قدر متعارف ممنوع است.

انواع مالیات غیر مستقیم

مالیات بر ارزش افزوده: در تعریف ارزش افزوده می‌توان گفت اختلاف ارزش ریالی یک محصول با مواد اولیه آن است. به عبارت دیگر طی فرآیند تولید در هر مرحله به ارزش محصول افزوده می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده از مصرف کننده نهایی دریافت می‌شود.

مالیات بر مصرف: شامل کالاهای خاص و پر مصرف مانند سیگار و نوشابه‌های غیر الکلی می‌شود.

مالیات بر واردات: در جهت حمایت از تولیدات داخلی نوعی از مالیات که تعرفه گمرکی نیز نامیده می‌شود، بر واردات اعمال می‌شود و تابع سیاست گذاری‌های مسئولان اقتصادی و سیاسی کشور است.

منابع:

• قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 03/12/1366 – مجلس شورای اسلامی
• قانون اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 31/04/1394 – مجلس شورای اسلامی
• قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 17/02/1387-  مجلس شورای اسلامی
• قانون تنقیح قوانین مالیاتی کشور مصوب 30/01/1396 – مجلس شورای اسلامی