حسابداری ارزهای دیجیتال

چکیده

حسابداری ارزهای دیجیتال مفهومی نوظهور در حوزه ثبت و گزارشگری مالی محسوب می‌شود. هر روز که می‌گذرد، کریپتوکارنسی‌هایی مثل بیت‌کوین، اتریوم، لایت‌کوین و … نقش مهم‌تری در عرصه اقتصاد ایفا می‌کنند و با توجه به رواج فرایند ماینینگ و همین‌طور استفاده روزافزون از ارزهای دیجیتال در معاملات، نیاز به تعریف یک سیستم حسابداری منسجم برای آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. با وجود جایگاه متفاوت رمز ارزها در سیستم مالی قانونی کشورهای مختلف، می‌توانیم با اطمینان آن‌ها را نوعی دارایی نامشهود بدانیم که مالکیت آن‌ها بعضاً می‌تواند مشمول پرداخت مالیات شود.

فهرست مطالب

مسائل و مشکلات زیادی وجود دارند که حسابداران مجبور هستند با آن‌ها دست و پنجه نرم کنند و زمانی قضیه پیچیده‌تر می‌شود که استاندارد مشخصی برای یک موضوع تعریف نشده باشد. از نمونه‌های بارز این مسئله حسابداری رمز ارزها یا ارزهای دیجیتال است. از آنجایی که در حال حاضر هیچ استاندارد مشخصی برای حسابداری ارزهای دیجیتال تعریف نشده است، حسابداران چاره‌ای ندارند جز اینکه به استانداردهای موجود مراجعه کنند. در ادامه این مطلب به بررسی اصول حسابداری ارزهای دیجیتال تحت استانداردهای موجود می‌پردازیم.

حسابداری ارزهای دیجیتال چه اهمیتی دارد؟

همان طور که مستحضر هستید، این روزها دارایی‌های دیجیتال و به خصوص رمزارزها موردتوجه مصرف کنندگان، شرکت‌ها و دولت‌ها قرار دارند. از طرفی مصرف کنندگان سعی می‌کنند ارزهای دیجیتال را به سبد سرمایه گذاری شخصی خود اضافه کنند. فرایندهای اصلی پرداخت، پرداخت دارایی‌های دیجیتالی را در مقیاس وسیع تسهیل می‌کنند و شرکت‌های خصوصی و دولتی در حال کاوش و یافتن راه‌هایی برای افزایش سرمایه و سرمایه‌گذاری دارایی‌های دیجیتال خود هستند. از همین‌رو، دارایی های رمزنگاری شده آن‌ها به طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا می‌کند.

در سه ماهه اول سال 2021، شرکت تسلا بیت کوین به ارزش 1.5 میلیارد دلار را به ترازنامه شرکت اضافه کرد. در سه ماهه دوم سال 2021، شرکت مایکرو استراتژی که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کند، حدود 500 میلیون دلار از دارایی‌های مازاد بیت کوین خود را به ترازنامه شرکت افزود.

با این حال، هنوز در گزارشات مالی شفافیت کافی در مورد این گونه دارایی‌ها دیده نمی‌شود.

حسابداری ارزهای دیجیتال را می‌توانیم عبارتی بدانیم که اگر تا چند سال قبل آن را مطرح می‌کردیم، نه‌تنها کسی معنا و مفهومی برایش متصور نبود بلکه حتی ممکن بود سلامت عقلی خودمان هم زیر سؤال برود!

اما حالا باید بپذیریم که در جهان سایبری جدیدی زندگی می‌کنیم که ارزهای مجازی، نقش بسیار مهمی در آن ایفا می‌کنند و بازار خرید و فروش آن‌ها، داغِ داغ است و حتی بسیاری از معاملات در سراسر دنیا با استفاده از همین ارزها انجام می‌شوند. پیدایش Cryptocurrency در کنار همه مزایا، پلتفرم‌های حسابداری را با چالش جدیدی روبرو کرده و سؤالاتی را پیرامون حسابداری ارزهای دیجیتال مطرح کرده است. مثلاً اینکه در حسابداری با این ارزها باید چگونه رفتار کرد و حسابداری آن‌ها به چه شکلی انجام می‌شود؟

آشنایی با ماهیت ارز دیجیتال

برای آشنایی بیشتر با حسابداری ارزهای دیجیتال، ابتدا باید از مفهوم Cryptocurrency درک درستی داشته باشیم و آن را بهتر بشناسیم. با استناد به Techopedia، این مفهوم را به‌صورت زیر تعریف می‌کنیم:

Cryptocurrency نوعی ارز دیجیتال مبتنی بر رمزنگاری است. رمزنگاری، امنیت این ارزها را بسیار بالا بُرده و انجام جعل و تقلب در آن‌ها را به کار بسیار سختی تبدیل می‌کند.

تشریح و درک دقیق مفهوم ارزهای دیجیتال، به دانش تخصصی چند زمینه‌ای و عمیقی نیاز دارد که پرداختن به آن در مجال محدود این گفتار امکان‌پذیر نیست. بااین‌حال، همین ‌که یک درک کلی از ارزهای دیجیتال داشته باشیم و ویژگی‌ها، مزایا و انواع آن‌ها را بشناسیم، کفایت می‌کند.

احتمالاً نام بیت‌کوین را زیاد شنیده‌اید. ارزشمندترین و معروف‌ترین ارز دیجیتال که این روزها قیمتش به معنای واقعی کلمه سر به فلک کشیده است! اما باید بدانیم که کریپتوکارنسی‌ها به بیت‌کوین محدود نیستند. ده‌ها ارز دیجیتال دیگر وجود دارند که شاید حتی نامشان را هم نشنیده باشید. لایت‌کوین، اتریوم، دوج کوین، بیت‌کوین کش و بیت‌کوین بلک تنها چند نمونه از ارزهای دیجیتال هستند. بااین‌حال، بیت‌کوین، رایج‌ترین ارز دیجیتال جهان در حال حاضر است و به همین دلیل وقتی موضوع حسابداری ارزهای دیجیتال مطرح می‌شود، معمولاً این بیت‌کوین است که در کانون توجهات قرار می‌گیرد.

 ارز دیجیتال، وسیله‌ای برای مبادله است که به‌صورت الکترونیکی در بلاکچین ایجاد و ذخیره می‌شود. علاوه بر انجام معاملات، بسیاری از مردم به‌واسطه این نوع ارز کسب درآمد می‌کنند و همین امر، دلیل اصلی مطرح شدن موضوع حسابداری ارزهای دیجیتال است. این کسب درآمد می‌تواند از طریق فعالیت برای خرید و فروش یا از طریق استخراج مستقیم (ماین کردن) آن باشد. برای این منبع پولی، باید سازوکار ثبت مشخصی ایجاد شود و بسیاری از افراد حتی شاید ملزم شوند که بابت مالکیت آن، مالیات پرداخت کنند.

بااین‌حال، حسابداری ارزهای دیجیتال، مفهومی واقعاً پیچیده است و پرداختن به آن، به دانش و رویکرد مالی جدیدی نیاز دارد. ورود به دنیای کریپتوکارنسی‌ها ما را با مفاهیم دیگری مثل زنجیره بلوکی یا همان بلاکچین، کیف پول دیجیتال (والت)، تأیید رمزنگاری و اساساً یک زبان مالی جدید روبرو می‌کند. در این میان، عدم وجود قوانین و مقررات کافی واضح، باعث می‌شود که اوضاع، پیچیده‌تر شود.

ارز دیجیتال، پول نیست!

گاهی بسته به موافقت فروشندگان می‌توانیم از ارزهای دیجیتال برای خرید برخی کالاها و خدمات استفاده کنیم؛ اما وقتی بحث حسابداری ارزهای دیجیتال مطرح می‌شود، این ارزها را بنا به دلایل زیر نمی‌توانیم پول بدانیم:

• ارزهای دیجیتال به اندازه واحدهای پولی رسمی مثل دلار، یورو، روپیه، ین و سایر ارزها مقبول و پرکاربرد نیستند.
• از ارزهای دیجیتال به‌عنوان یک واحد پولی در قیمت‌گذاری کالاها یا خدمات استفاده نمی‌شود زیرا این کار بر مبنای ارزهای عادی صورت می‌گیرد. ارزهایی که قیمت خودِ کریپتوکارنسی‌ها از آن‌ها مشتق می‌شود.
• این ارزها به‌عنوان مبنای اندازه‌گیری در گزارش‌های مالی مورد استفاده و استناد قرار نمی‌گیرند.

می‌بینیم که ویژگی‌های ارز دیجیتال از هیچ جنبه‌ای با تعریف پول در استاندارد بین‌المللی حسابداری (IAS 32) همخوانی ندارد. علاوه بر این، در اینجا اساساً هیچ قرارداد و طرف مقابلی وجود ندارد و از واحد پول رسمی و قانونی هم خبری نیست. همه چیز به کار با برنامه‌ای خلاصه می‌شود که کاربران به آن اعتماد می‌کنند.

حسابداری ارزهای دیجیتال چطور انجام می‌شود؟

با وجود اینکه ارزهای دیجیتال را نمی‌توانیم معادل با پول بدانیم، اما پرواضح است که این ارزها دارای ارزش چشمگیری هستند و اهمیت فزاینده‌ای در بازارهای جهانی پیدا می‌کنند. این ارزها در استانداردهای IFRIC، در گروه دارایی‌های نامشهود قرار می‌گیرند چون ماهیت آن‌ها با تعریف دارایی نامشهود، همخوانی دارد. این ارزها، قابل‌تفکیک بوده و علی‌رغم اینکه فاقد موجودیت فیزیکی هستند، می‌توانند منشأ ایجاد منافع اقتصادی باشند. بیشتر ارزهای دیجیتال، عمر مفید نامحدود دارند و به همین دلیل، در گزارش آن‌ها، خبری از هزینه استهلاک نیست.

به لحاظ قوانین بین‌المللی، حسابداری ارزهای دیجیتال برای دارندگان و استخراج‌کنندگان این نوع ارزها متفاوت است. دارندگان کریپتوکارنسی‌ها نیز با توجه به هدفشان از در اختیار داشتن آن‌ها باید از دستورالعمل‌های متفاوتی در حسابداری تبعیت کنند.

اگر هدف از نگهداری ارزهای دیجیتال، دادوستد یا تجارت آن‌ها باشد، فروشندگان و کارگزاران بازار کریپتوکارنسی باید از استاندارد بین‌المللی حسابداری 2.3b پیروی کنند. یعنی باید ارزهای دیجیتال را به‌عنوان یک دارایی فعلی منظور نموده و آن را در قالب ارزش منصفانه بازار منهای هزینه فروش برآورد و گزارش کنند.

اگر هدف از نگهداری ارزهای دیجیتال، دلایل دیگری مثل ذخیره سرمایه یا افزایش ارزش آن باشد، پیروی از استاندارد بین‌المللی حسابداری 38 باید در دستور کار قرار گیرد. دارندگان ارزهای دیجیتال در این حالت می‌توانند برای برآورد و گزارش از روش بهای تمام‌شده یا تجدید ارزیابی دارایی استفاده کنند.

حسابداری ارزهای دیجیتال برای استخراج‌کنندگان

اوضاع برای استخراج‌کنندگان کریپتوکارنسی‌ها یا سازمان‌هایی که در ایجاد آن‌ها مشارکت دارند، متفاوت است. متأسفانه IFRIC درباره ماینرها هنوز که در اوایل سال 2021 هستیم، دستورالعملی را صادر نکرده و به همین دلیل، اگر شما هم یک ماینر هستید، باید در حسابداری ارزهای دیجیتال از قوانین فعلی IFRS تبعیت کنید.

برخی به‌اشتباه تصور می‌کنند که استخراج‌کنندگان ارز دیجیتال، کاری شبیه به استخراج مواد از معادن را انجام می‌دهند و به همین سبب باید از استاندارد ششم گزارشگری بین‌المللی (IFRS 6) پیروی کنند. درحالی‌که این‌گونه نیست و اصطلاح استخراج یا ماینینگ در دنیای ارزهای دیجیتال، معنا و سازوکار کاملاً متفاوتی دارد.

الزام به روز رسانی استانداردهای حسابداری

به دلیل عدم شفافیت در گزارشات مالی، در ایالات متحده، بسیاری از حسابداران رسمی (CPAs) و موسسات حسابداری از FASB (هیئت استانداردهای حسابداری مالی) درخواست کرده‌اند تا به این به دغدغه حسابداران رسیدگی کند و صدور استانداردهای به روزشده، متناسب با این نوع دارایی‌های نوظهور را مدنظر قرار دهد.

همچنین احتمال ترک شیوه‌های سنتی حسابداری توسط حسابداران از دیگر دغدغه‌هایی است که میل به شفاف‌تر شدن استانداردها و اصول حسابداری را بیشتر و قوی‌تر می‌کند.

در ژوئن سال 2021، FASB طبق دعوتنامه‌ای از احزاب و گروه‌های علاقمند خواست تا نظرات فنی خود را درباره برنامه پیش رو اعلام کنند.

رمز ارزها در GAAP

به گفته مجله Forbes ، طبق اصول عمومی پذیرفته‌شده حسابداری یا GAAP (استانداردهای حسابداری که در ایالات متحده آمریکا استفاده می‌شود) ارزهای دیجیتال یا رمز ارزها نوعی دارایی نامشهود محسوب می‌شوند که جزو هزینه‌ها ثبت می‌شوند و کاهش بهای دارایی باید ثبت شود. این یعنی اینکه ارزش دارایی دیجیتال می‌تواند به مرور زمان در ترازنامه کاهش یابد. اگر این رمز ارزها به عنوان سرمایه نگهداری شوند و ارزش آن‌ها به شدت افزایش یابد، ممکن است ارزش اقتصادی آن‌ها برای شرکت به طور دقیق مشخص نشود.

برای مثال، بیت کوین را در نظر بگیرید. قرار بود بیت کوین یک ارز دیجیتال باشد که به مرور زمان و به خاطر کمیاب شدن آن و نیز افزایش هزینه ماینینگ و خرید بیت کوین جدید، ارزش بیشتری پیدا کند. هیچ حکومتی نظارتی بر بیت کوین ندارد. همین فقدان مالکیت حکومتی و نظارت باعث می‌شود تا تعریفی که از ارزهای ملی و ارزهای خارجی ارائه شده‌ است نقض شود. با این حال، می‌توان از بیت کوین برای خرید کالا و خدمات استفاده کرد و نحوه حسابداری آن به شیوه داد و ستد و مبادله کالا متکی است که از این طریق سود و زیان اقتصادی قابل ردگیری است.

بسیاری از نرم افزارهای ERP قادرند که ارزش بازار ارزهای خارجی را به طور خودکار پیگیری کنند. هرچند که هنوز بر سر اینکه رمز ارزها را می‌توان یک ارز واقعی قلمداد کرد تفاهمی وجود ندارد، با این حال می‌توان از این قابلیت به عنوان یک گزینه مناسب پشتیبانی کرد.

گاهی اوقات از ارزهای دیجیتال برای خرید کالا و خدمات استفاده می‌شوند، در حالی‌که گاهی به عنوان سرمایه نگهداری می‌‎شوند. قوانین حسابداری هر کدام می‌تواند متفاوت باشد.

این دیدگاه که ارزهای دیجیتال ارزش ذاتی ندارند اشتباه است. ارزش رمز ارزها تابع اصول اقتصادی عرضه و تقاضا می‌باشد. آیا آثار هنری نزد همه افراد ارزش یکسانی دارند یا تشخیص ارزش آن‌ها امری شخصی و وابسته به دیدگاه افراد است؟ هر کسی ارزش یک اثر هنری را بنابر عواملی که برای شخص او اهمیت دارد می‌سنجد. اما آثار هنری نیز بازارخاص خود را دارند، خرید و فروش می‌شوند و ارزش آن‌ها از طریق آن بازار و مخاطبان آن تعیین می‌شود.

رایج‌ترین مسائل حسابداری رمز ارزها با استانداردهای حسابداری فعلی

از مهم‌ترین مشکلات و موانع حسابداری ارزهای دیجیتال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نوسانات ارزش

متاسفانه نمی‌توان دارایی‌های دیجیتال را با همان استانداردهایی که برای پول نقد و امثال آن استفاده می‌شوند ثبت و مدیریت کرد. اصطلاح «ارز رمزنگاری شده» چندان برای اهداف حسابداری مناسب نیست. به عبارت عامیانه، ارز دیجیتال برای حسابداری ساخته نشده است. ارزهای دیجیتال وجهه قانونی ندارند و اکثر حکومت‌ها نحوه برخورد با دارایی‌های دیجیتالی را تثبیت یا شفاف‌سازی نکرده‌اند.

مهم‌تر از همه، بر خلاف پول نقد یا معادل‌های پول نقد، ارزش ارزهای دیجیتال هر چند وقت یکبار متحمل نوسانات شدید می‌شود. طبق تعاریف ارائه شده، پول نقد یا معادل پول نقد باید در برابر تغییر ارزش متعارف خود مقاوم بوده و چندان دچار نوسان نشود.

ارز دیجیتال به عنوان یک دارایی نامشهود

یک شیوه حسابداری جایگزین برای دارایی‌های دیجیتال، دنبال کردن و پیروی از موجودی کالا یا استانداردهای ابزارهای مالی است. در حالی که این شیوه ویژگی‌های جذابی را ارائه می دهد، اما باز هم مطابقت کاملی ندارد و چالش‌هایی ایجاد می کند. در حال حاضر، شرکت‌های دولتی باید ارزهای دیجیتال را به عنوان یک دارایی نامشهود با عمر نامحدود، تحت استانداردهای GAAP در ایالات متحده و استانداردهای بین المللی گزارش گیری مالی (IFRS)، قلمداد کنند.

در هر دو صورت، شرکت‌ها باید در وهله اول رمز ارزها را در ترازنامه بر اساس بهای پایه آن‌ها تصدیق کنند. نیازی نیست که به رمز ارزها به عنوان یک دارایی نامشهود مادام العمر هزینه استهلاک تعلق بگیرد، اما در صورتی که ارزش این دارایی دچار نقصان شود، ضرر و زیان آن باید شناسایی و لحاظ شود.

نحوه ثبت رمز ارزها در دفاتر حسابداری

با اینکه تراکنش‌های رمز ارزها پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، اما باز هم یک نوع دارایی محسوب می‌شوند و اصول بنیادی حسابداری برای آن‌ها قابل استفاده است.

وقتی شرکت شما ارز دیجیتال خریداری می‌کند، باید دارایی موجود در ترازنامه شرکت را با ارزش متعارف بازار در تاریخ خرید تشخیص دهید. این امر با ثبت بدهکار در حساب دارایی ها انجام می‌شود.

فرض کنید شرکت شما با استفاده از ارز فیات یا پول بدون پشتوانه رمز ارز خریداری کرده است. در اینجا باید حساب نقدی شرکت را به همان مبلغ بستانکار کنید.

از آنجایی‌که درآمد حاصل می‌تواند بسیار بیشتر از ارزش دفتری جاری دارایی باشد – چه به دلیل افت ارزش، افزایش ارزش، و یا هر دو – شما می توانید اعتباری را به حساب سود سرمایه اختصاص دهید که تفاوت بین ارزش دفتری و درآمد دریافتی را منعکس می‌کند.

نحوه ثبت فعالیت های مربوط به ماینینگ رمز ارز

ماینینگ عنصر اصلی فناوری‌ بلاکچین است که برای شما دارایی‌های دیجیتال تازه به ارمغان می‌آورد. اگر کسب و کار شما مشغول فعالیتهای ماینینگ است، باید مانند سایر فعالیت‌های درآمدزا در دفتر کل شما ظاهر شود. شما به حساب درآمد ماینینگ خود اعتبار می‌دهید یا به عبارتی بستانکار می‌کنید و دارایی رمزنگاری شده جدید ایجاد شده را به اندازه ارزش متعارف بازار آن در دفاتر خود بدهکار می‌کنید.

از آنجایی‌که ناگزیر در این فرایند متحمل هزینه می‌شوید، باید آن هزینه‌ها را نیز حساب کنید.

به طور کلی، هرگونه درآمد حاصل از فعالیت‌های ماینینگ باید در زمان حصول درآمد به عنوان درآمد شناسایی و ثبت شود.

کدام فعالیت‌های رمزگذاری شده مشمول مالیات هستند؟

طبق استانداردهای GAAP و IFRS فعالیت‌های زیر مشمول مالیات می‌شوند:

• درآمد حاصل از ماینینگ
• استیکینگ (Staking) (استیکینگ یک روش برای گرفتن پاداش برای نگهداری برخی رمز ارزها در کیف پول دیجیتالی است)

• ایردراپ (AirDrop) (منظور از ایردراپ توزیع یا اهدای رایگان توکن بین دارندگان یک رمز ارز به عنوان پاداش است)
• هارد فورک (Hard Fork) (هارد فورک یک مفهوم کدنویسی است و زمانی رخ می‌دهد که تغییر در یک پروتکل باعث نامعتبر شدن نسخه‌های پیشین می‌شود)
• سود بهره

تمامی این فعالیت‌ها باید در درآمد ناخالص سالانه لحاظ شوند و به‌عنوان درآمد مشاغل عادی مشمول مالیات خواهند بود.

کدام فعالیت‌های رمزگذاری شده شامل مالیات نمی‌شوند؟

طبق استانداردهای GAAP و IFRS فعالیت‌های زیر مشمول مالیات نمی‌شوند:

• خرید رمز ارز با ارز فیات یا پول بدون پشتوانه
• هدیه دادن یا بخشیدن رمز ارز
• انتقال معادل یا جایگزین دارایی های دیجیتال بین صرافی‌ها

سخن آخر

حسابداری ارزهای دیجیتال تازه در ابتدای راه است و انتظار می‌رود که به‌تدریج قواعد روشن‌تر و منسجم‌تری در ارتباط با آن تعریف و اجرایی شوند. در کشور خودمان ایران، وضعیت ارزهای دیجیتال، مبهم است و هنوز رویکرد روشنی برای رفتار با این ارزها وجود ندارد.

منابع

bookstime – https://www.accaglobal.com/

https://www.accountingdepartment.com/blog/bid/384341/accounting-in-the-world-of-cryptocurrency