قوانین جدید مالیات بر ارزش افزوده در سال 1402

مالیات بر ارزش افزوده یکی از انواع مالیات‌های غیرمستقیم و جزو درآمدهای مهم خزانه دولت است. این مهم، مالیاتی است که به صورت غیرمستقیم از مردم اخذ می‌گردد. ارزش افزوده هر کالا یا خدمت، طبق نرخ مالیات بر ارزش افزوده محاسبه خواهد شد. براساس قانون جدید مالیات ارزش افزوده سال 1402، مؤدی موظف است با ورود به سامانه مالیات ارزش افزوده، اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده خود را تکمیل و سپس، مالیات ارزش افزوده را به اداره امور مالیاتی پرداخت کند.

فهرست مطالب

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که به همراه قیمت کالا و خدمات پرداخت می‌شود. پرداخت این مالیات به عهده مصرف‌کننده نهایی بوده و مبلغ آن در اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده مشخص خواهد شد. درواقع مصرف‌کننده، مالیات ارزش افزوده را به همراه قیمت کالا و خدمات می‌پردازد و دریافت‌کننده، مالیات دریافتی را به خزانه دولت واریز می‌کند.

تعریف مالیات ارزش افزوده از دید قانون

براساس ماده 3 قانون ارزش افزوده: «ارزش افزوده، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین می‌باشد.» درواقع، ارزش افزوده طی مراحلی به کالا یا خدمت اضافه شده و به طور غیرمستقیم از مصرف‎‎‌کننده نهایی دریافت می‌شود.

انواع مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده شامل 3 نوع: مالیات ارزش افزوده تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات ارزش افزوده درآمد است. در ادامه به صورت مختصر، گریزی به انواع مالیات ارزش افزوده خواهیم زد:

• مالیات ارزش افزوده تولیدی: در صورتی که مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی باشد، مالیات ارزش افزوده علاوه‌ بر فروش کالاهای مصرفی بر فروش کالاهای سرمایه‌ای نیز اعمال می‌گردد.
• مالیات ارزش افزوده مصرفی: در صورتی که مالیات ارزش افزوده از نوع مصرفی باشد، تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات به علت مصرفی بودن کالاها و خدمات حذف می‌شود.
• مالیات بر ارزش افزوده درآمد: مالیات ارزش افزوده درآمد، مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست؛ بدین صورت که پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده درآمد به آن تعلق می‌گیرد.

مالیات بر ارزش افزوده سال 1402 به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟

مالیات بر ارزش افزوده به تمام مشاغلی که عمده فعالیت آنها، خرید و فروش کالا و خدمات است تعلق می‌گیرد. برای اطمینان از مشمول بودن یا نبودن کسب‌وکارتان، بهتر است به لیست اصناف یا کالا و خدماتی که معاف از مالیات ارزش افزوده هستند مراجعه کنید. در ادامه، لیست اصنافی که معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند قرار دادیم:

• کلیه واردکنندگان
• کلیه صادرکنندگان
• کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و بهره‌برداری
• بهره‌برداران از معادن
• ارائه‌دهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری، دفترداری و همچنین خدمات مالی
• حسابداران رسمی شاغل و مؤسسه‌های حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
• ارائه‌دهندگان انواع خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
• ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای
• هتل‌ها، متل‌ها و مهمان‌پذیرها
• بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
• نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی اعم از داخلی و خارجی
• مؤسسه‌های حمل‌ونقل موتوری و باربری، زمینی، هوایی، دریایی
• مؤسسه‌های مهندسی
• مؤسسه‌های تبلیغاتی و بازاریابی
• فروشندگان طلا و جواهرات
• فروشندگان آهن‌آلات
• صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
• صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
• صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
• چایخانه‌ها
• صاحبان دفاتر اسناد رسمی
• صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای و دفاتر خدمات ارتباطی و دفاتر خدمات دولت
• صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
• چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
• اغذیه‌فروشی‌ها با مالکیت و نام تجاری
• صاحبان دفاتر خدماتی مسافرتی و جهانگردی

در قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده چه خدماتی معاف هستند؟

مالیات بر ارزش افزوده به تمامی خدمات به جز موارد زیر تعلق می‌گیرد. لازم به ذکر است که بیش‌ترین معافیت مربوط به مالیات ارزش افزوده، خدمات پزشکی است.

• خدمات درمانی، تشخیصی و خدمات آرامستان‌ها
• خدمات درمانی و پیشگیری
• خدمات زینک، چاپ و انتشار روزنامه
• ارائه خدمات مشمول فصل مالیات بر درآمد حقوق
• عملیات و خدمات بانکی
• خدمات اعتباری صندوق‌های قرض‌الحسنه
• خدمات مالی و اعتباری
• خدمات بیمه‌های زندگی و درمان تکمیلی
• خدمات بازار سرمایه
• خدمات انتشار و نقل و انتقال سهام
• صدور و ابطال، نقل و انتقال صندوق‌های سرمایه‌گذاری
• سود تسهیلات اعطائی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ)
• خدمات حمل‌و‌نقل
• خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی
• خدمات اقامتی هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر
• سهم (شارژ) دریافتی توسط شرکت‌های خدماتی مربوط به شهرک‌های صنعتی
• خدمات فنی، بازسازی، تعمیر و نگهداری کالاهای موضوع جزء ۱۷ بند (الف)

جدیدترین مشاغل مشمول مالیات ارزش افزوده (طبق فراخوان دهم)

پس از فراخوان جدید سازمان امور مالیاتی کشور، برای بخشی از مؤدیان فراخوان‌ نشده از ابتدای دی ماه سال 1402 قانون مالیات بر ارزش افزوده اعمال خواهد شد. این مشاغل به شرح زیر است:

1. فروشندگان حیوانات خانگی شامل سگ، گربه، ماهی و پرنده زینتی و حیوانات وحشی و کلیه مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های دامپزشکی و تمامی ارائه‌دهندگان هرگونه خدمات به این حیوانات
2. فروشندگان انواع غذا، لوازم و تجهیزات حیوانات خانگی موضوع بند (1) فوق از قبیل پت‌شاپ‌ها (فروشگاه لوازم حیوانات خانگی)
3. فروشندگان انواع ادوات و آلات موسیقی از هر نوع
4. فروشندگان انواع لوازم آرایشی، تجهیزات آرایشگاهی و آرایشی، عطر و ادکلن
5. ارائه‌دهندگان خدمات اخذ پذیرش تحصیلی و مشاوره و راهنمایی در امور تحصیلی خارجی
6.  ارائه‌دهندگان خدمات ماساژ از هر نوع
7.  ارائه‌دهندگان خدمات طرح و نقشه بهره‌برداری از معادن و مشاوره فنی، حفاری، آتشباری و انفجار معدن
8.  صاحبان آتلیه‌های عکس و فیلم
9.  ارائه‌کنندگان خدمات مربوط به برگزاری سمینار، همایش، کنفرانس، جشنواره، گردهمایی و انواع مراسم
10.  فروشندگان انواع عینک آفتابی و لنزهای تماسی
11.  فروشندگان انواع ضایعات فلزی
12. فروشندگان قهوه،کاکائو، نسکافه، پودر و خمير حاصل از آنها

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال 1402 چقدر است؟

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال 1402 متغیر است؛ اما به صورت کلی، اغلب کالاها و خدمات به میزان نُه درصد 9% مشمول مالیات ارزش افزوده می‌شوند. ممکن است این نرخ برای بعضی کالاها کمتر و برخی بیش‌تر باشد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای کالاهای اساسی

طبق آنچه در نامه معاون اقتصادی رئیس جمهور آمده، کالاهای اساسی شامل 1% مالیات ارزش افزوده خواهند بود. در این نامه آمده است: «از تاریخ لازم‌ الاجرا شدن قانون مالیات بر ارزش افزوده تا پایان سال 1401، نرخ اخذ مالیات ارزش افزوده برای واردات گندم، برنج، دانه‌های روغنی، انواع روغن خام، حبوبات شامل عدس، نخود، لوبیا و ماش، قند، شکر، گوشت مرغ، گوشت قرمز و چای و همچنین نرخ اخذ مالیات بر ارزش افزوده قند و شکر تولید داخل معادل یک (1) درصد تعیین می‌گردد.» قابل ذکر است که برای واردات واکسن و داروهای کمیاب، ارزش افزوده معادل سه درصد (3%) است.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص

نرخ مالیات بر ارزش افزوده بعضی کالاها نسبت به سایرین بیش‌تر است؛ علت این امر، مضر بودن این‌گونه کالاها برای سلامتی است.  به عنوان مثال: طبق بند «ه» تبصره 17 قانون بودجه سال 1402، مالیات جدید سیگار و دخانیات به شرح زیر است:

«از ابتدای سال ۱۴۰۲ به قیمت خرده‌­فروشی از هر نخ سیگار تولید داخل با نشان ایرانی مبلغ پانصد (۵۰۰) ریال، تولید داخل با نشان (برند) بین المللی یک هزار (۱.۰۰۰) ریال و هر بسته پنجاه گرمی تنباکوی قلیان داخلی دویست هزار (۲۰۰.۰۰۰) ریال به عنوان مالیات اضافه و از هر نخ سیگار وارداتی مبلغ هشت هزار (۸.۰۰۰) ریال و هر بسته پنجاه گرمی تنباکوی قلیان وارداتی سیصد و پنجاه هزار (۳۵۰.۰۰۰) ریال به عنوان حقوق ورودی دریافت می‌شود تا مطابق ردیف‌های این قانون به نسبت مساوی برای بخش سلامت با اولویت احداث و تجهیز مراکز ناباروری و زایشگاه‌های دولتی ، ورزش همگانی و ورزش بانوان هزینه گردد.»

گفتنی است که طبق قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده، طلا و جواهر مشمول مالیات است؛ البته مالیات ارزش افزوده بر اجرت یا سود طلا تعلق می‌گیرد و خودِ طلا معاف از مالیات است. فروشندگان طلا می‌بایست با مراجعه به سامانه مالیات ارزش افزوده (www.evat.ir) مالیات خود را پرداخت نمایند. در صورت پرداخت، مؤدی طلا و جواهر مکلف به پرداخت 9% مالیات ارزش افزوده است.

چگونه مالیات بر ارزش افزوده را محاسبه کنیم؟

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به صورت خوداظهاری است؛ به این صورت که مؤدی در اظهارنامه، مقدار مبلغ مالیات را ذکر و در موعد مقرر پرداخت می‌کند. لازم به ذکر است که مهلت ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در سامانه ایوت، 15 روز پس از پایان هر فصل است.

همانطور که در ابتدای مقاله مطرح کردیم، ارزش افزوده فرایندی است که مرحله‌‎ به ‌مرحله، به کالا یا خدمت اضافه می‌شود. در طی این مراحل، اولین پرداخت‌کننده مالیات ارزش افزوده، تولیدکننده است؛ پس از آن، عرضه‌کننده و درنهایت مصرف‌کننده نهایی یا خریدار مالیات می‌پردازد. در اینجا، عرضه‌کننده باید مابه‌التفاوت مالیات پرداختی با مالیاتی دریافتی از مصرف‌کننده را به دولت بپردازد. مثال زیر را درنظر بگیرید:

تولیدکننده: یک رستوران برای تهیه غذای مشتریان (صرف‌نظر از اینکه کالاهای اساسی داخل محتویات غذا باشد)، مواد اولیه را با قیمت 3 میلیون ریال خریداری می‌کند؛ در اینجا صاحب رستوران باید 270.000 ریال مالیات بپردازد؛ در این حالت، جمع مبلغ کل 3.270.000 می‌شود.

عرضه‌کننده: حال، صاحب رستوران، غذاهای تهیه شده را با قیمت 5 میلیون ریال به‌علاوه ارزش افزوده، 5.450.000 ریال به غذارسان می‌فروشد.

مصرف‌کننده: درنهایت توزیع‌کننده یا همان غذارسان، غذا را با مبلغ 10 میلیون ریال به‌علاوه ارزش افزوده، 10.900.000 ریال به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشد. در اینجا، تولیدکننده باید به مبلغ 450.000 ریال مالیات بپردازد.

اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

در حال حاضر، مالیات بر ارزش افزوده به صورت خود اظهاری بر مشمولان یا مؤدیان مالیاتی محاسبه و تعیین می‌شود؛ به این صورت که مشمولان مکلف به مشخص کردن مالیات بر ارزش افزوده خود از طریق اظهارنامه مالیاتی هستند و مبلغ مربوطه را به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌نمایند. در مرحله اول، سازمان امور مالیاتی به اظهارنامه مالیات ارزش افزوده مؤدیان اعتماد کرده و به آن رسیدگی نمی‌کند.

همچنین، اطلاعاتی که در سال 1402 به وسیله‌ی سامانه الکترونیکی ارزش افزوده ثبت می‌شود، در مقابل گذشته که این ثبت با تکمیل فرم‌های کاغذی صورت می‌گرفت، امکان‌پذیر است.

ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده 1402 به چه صورت است؟

قبل از ثبت و تکمیل کردن اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، نیاز است به عنوان مؤدی مالیاتی در سایت سازمان امور مالیاتی کشور ثبت‌نام نمایید؛ پس از آن، می‌توانید اظهارنامه مالیات ارزش افزوده را ثبت و ارسال کنید. در ادامه، به شرح فرایند ثبت و تکمیل این اظهارنامه خواهیم پرداخت.

ورود به سامانه مالیات بر ارزش افزوده

در این مرحله، نیاز است مؤدی مالیاتی وارد سامانه عملیات الکترونیکی مالیات بر ارزش افزوده به نشانی evat.ir شود. چنانچه از قبل در این سامانه ثبت‌نام انجام شده باشد، مؤدی می‌تواند با وارد کردن نام کاربری، کلمه عبور و کد امنیتی به حساب کاربری خود وارد شود؛ در غیر این صورت، باید وارد بخش ثبت‌نام شده تا فرایند انجام گردد.

تعیین نوع اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده

پس از ورود به سامانه مالیات بر ارزش افزوده، صفحه زیر را مشاهده خواهید کرد. در این صفحه، اطلاعات و مشخصات مؤدی مالیاتی در قسمت چپ و بالای صفحه مشخص شده است. در قسمت راست صفحه، می‌توانید نوع اظهارنامه را مشخص کنید. در صورتی که اظهارنامه مربوط به سوخت، دخانیات یا موارد آلاینده و … باشد، بر اساس نوع هر کدام انتخاب می‌کنید؛ و در غیر این صورت، اظهارنامه عادی را انتخاب می‌نمایید.

تکمیل و ارسال فرم اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده

با انتخاب قسمت «تسلیم اظهارنامه عادی»، فرم «اطلاعات اصلی مؤدی» باز می‌شود. در این فرم، باید سال عملکرد، شماره دوره و میزان سرمایه ثبت شده را وارد نمایید. در فرم اظهارنامه مالیات ارزش افزوده، اطلاعات ثبتی مانند آدرس، کد پستی و کد اقتصادی شرکت قابل مشاهده است. در این قسمت نیاز است ردیف‌های مربوط به جدول اطلاعات فروش و صادرات کالاها و خدمات را تکمیل نموده و فرم را ارسال کنید.

مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده سال 1402

همانطور که در ابتدای مقاله مطرح کردیم مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده هر فصل، به مدت 15 روز پس از پایان فصل است؛ اما در قانون جدید مالیاتی، مؤدیان امکان ویرایش و اصلاح اظهارنامه را تا قبل از شروع مهلت ارسال اظهارنامه دوره بعد را خواهند داشت.

میزان جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده چقدر است؟

بنا بر اعلام سازمان امور مالیاتی کشور، در صورت عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده توسط مؤدی به سازمان امور مالیاتی کشور، 50 درصد مالیات متعلقه در آن فصل باید به عنوان جریمه مالیاتی به اداره مالیات پرداخت شود. مؤدی مکلف است علاوه‌بر ارسال اظهارنامه، دفاتر و مدارک لازم را برای بررسی در اختیار اداره مالیات قرار دهد؛ در غیر این صورت، معادل 25 درصد مالیات ارزش افزوده جریمه خواهد شد.

جریمه دیرکرد مالیات بر ارزش افزوده چقدر است؟

طبق مصوبه ماده 22 قانون ارزش افزوده، عدم پرداخت مالیات ارزش افزوده شامل جرایم زیر است:

1- عدم ثبت نام مودیان در مهلت مقرر معادل هفتاد وپنج درصد (75%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نامه یا شناسایی حسب مورد.

2- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق.

3- عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق.

4- عدم درج وتکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست وپنج درصد (25%) مالیات متعلق.

5- عدم تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل پنجاه درصد (50%) مالیات متعلق.

6- عدم ارائه دفاتر یا اسناد ومدارک حسب مورد معادل بیست وپنج درصد (25%) مالیات متعلق.

جمع‌بندی

همانطور که در ابتدای مقاله بیان کردیم، براساس قانون جدید مالیات ارزش افزوده سال 1402، مؤدی موظف است با ورود به سامانه مالیات ارزش افزوده، اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده خود را تکمیل و سپس، مالیات ارزش افزوده را به اداره امور مالیاتی پرداخت کند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، سعی کرده‌ایم تمام موضوعات مربوط به مالیات ارزش افزوده را مطرح کنیم. در صورتی که سوالی مربوط به مالیات بر ارزش افزوده داشتید، در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.