معاوضه دارایی ها هنگامی رخ می‌دهد که یک شرکت در شرایط خاص اقدام به معاوضه دارایی‌های ثابت خود می‌کند.به عبارت دیگر، هنگامی که دارایی‌های ثابت، توانایی برآورده کردن نیازهای شرکت را نداشته باشند، معاوضه می‌شوند.اگر کیفیت محصولات تولیدی یا دارایی ثابت کم باشد نیز برکناری یا فروش آنها به دیگران نیز رخ می‌دهد. بر اساس استانداردهای حسابداری، این معاوضه دارایی ها باید با ارزش گذاری منصفانه انجام شود و حسابداران باید ضمن بررسی کلیه مستندات مربوط نسبت به ثبت آنها در انواع نرم افزار حسابداری اقدام کنند.در ادامه این مقاله از گروه نرم افزاری محک به بررسی نکات حسابداری مربوط به معاوضه دارایی ها می‌پردازیم.
فهرست مطالب
دارایی ثابت چیست؟
در تمامی سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و کسب و کارها اموال، اثاثیه و تجهیزاتی وجود دارند که برای فروش خریداری نشده‌اند، بلکه برای انجام امور مؤسسه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در اصطلاح حسابداری، به تمامی این‌ها دارایی ثابت گفته می‌شود.
تصور کنید شرکتی قصد دارد دو دارایی ثابت مشابه مانند کامپیوتر را با یکدیگر معاوضه کند.در این حالت حسابدار باید چگونه برخورد کند؟ معاوضه دارایی‌های مشابه نیز می‌تواند در اوضاع اقتصادی شرکت تغییر ایجاد کند.مثلاً فرض کنید عمر مفید کامپیوتر گرفته شده به میزان قابل توجهی از کامپیوتر واگذار شده بیشتر باشد.این موضوع باعث ایجاد اختلافات محاسباتی در مبلغ و جریانات نقدی می‌شود.بنابراین معاوضه دارایی ها که دارای محتوای تجاری است باید با ارزش گذاری درست و منصفانه انجام شود.
معاوضه دارایی های ثابت مشهود (دارایی‌های غیر پولی)
یکی از راه‌های سودآوری شرکت‌ها، معاوضه دارایی‌های قدیمی با دارایی‌های جدید و یا خرید یک دارایی جدید و فروش دارایی قدیمی می‌باشد.موضوعات حسابداری مرتبط با معاوضه تنها به معاوضه دارایی‌های ثابت مشهود اشاره دارد.منظور از دارایی‌های ثابت مشهود یا غیر پولی، دارایی‌هایی است که بازیافت آنها بر اساس مبالغ قراردادی یا ثابت قابل تعیین نیست و یا با گذشت زمان در قیمت و ارزش آنها تغییر ایجاد می‌شود.از دارایی‌های ثابت مشهود می‌توان به زمین، ساختمان و تأسیسات و تجهیزات و ماشین آلات و وسائل نقلیه اشاره کرد.
بازیافت دارایی‌های غیر پولی به دلیل اینکه مشخص و قابل تعیین نیست با عدم اطمینان همراه است و دارایی های پولی ارزش قراردادی مشخصی ندارند. در معاوضه دارایی پولی با دارایی غیر پولی و یا در معاوضه دو دارایی پولی هیچ گونه پیچیدگی و ابهامی وجود ندارد و امکان ثبت سود و زیان آنها در دفاتر حسابداری به راحتی وجود دارد.
ثبت دارایی تحصیل شده در دفاتر حسابداری
هنگام معاوضه دارایی ها، دارایی دریافت شده باید در دفاتر حسابداری ثبت شوند و حتماً قبل از ثبت آن در دفاتر حسابداری، ارزش آن به طور منصفانه تعیین شود. بر اساس استاندارد حسابداری شماره ۱۱ ، معاوضه دارایی‌های ثابت مشهود و ثبت آن در دفاتر حسابداری باید بر اساس ارزش گذاری منصفانه انجام شود .
شناسایی سود و زیان معاوضه دارایی ها
این ارزش گذاری منصفانه در حسابداری به معنای آن است که شرکت‌های معاوضه کننده، باید سود و زیان ناشی از معاوضه دارایی ها را شناسایی و در دفاتر حسابداری خود ثبت کنند.
سود یا زیان معاوضه از تفاوت بین ارزش منصفانه دارایی واگذار شده با ارزش دفتری (بهای تمام شده به کسر استهلاک انباشته) همان دارایی تعیین می‌شود. به‌این‌ترتیب یکی از سه حالت زیر رخ خواهد داد
- شناسایی سود معاوضه دارایی→ ارزش دفتری دارایی واگذارشده < ارزش منصفانه دارایی واگذارشده
- شناسایی زیان معاوضه دارایی → ارزش دفتری دارایی واگذارشده > ارزش منصفانه دارایی واگذار شده
- عدم وجود سود (زیان) معاوضه دارایی → ارزش دفتری دارایی واگذارشده = ارزش منصفانه دارایی واگذارشده
بنابراین، شرط لازم برای شناسایی سود یا زیان معاوضه، وجود تفاوت در ارزش منصفانه و ارزش دفتری دارایی واگذار شده است.
وظیفه حسابدار هنگام معاوضه دارایی ها چیست؟
در شرایط معاوضه دارایی ها، حسابدار شرکت موظف است پس از جمع‌آوری مستندات مربوط به معاوضه، موارد زیر را انجام دهد:
- محاسبه و ثبت هزینه استهلاک از ابتدای سال تا تاریخ معاوضه؛
- به هنگام نمودن حساب استهلاک انباشته و ارزش دفتری دارایی تا تاریخ معاوضه؛
- شناسایی سود (زیان) ناشی از معاوضه در صورت وجود؛
ارزش دفتری دارایی واگذار شده – ارزش منصفانه دارایی واگذار شده = سود یا زیان معاوضه
- محاسبه ارزش دارایی تحصیل شده؛
سرک پرداختی + ارزش منصفانه دارایی واگذار شده = ارزش دارایی جدید
یا
سرک دریافتی + ارزش منصفانه دارایی واگذار شده = ارزش دارایی جدید
سرک چیست؟
در معاوضه‌های غیر پولی ممکن است وجه نقد ردوبدل شود که به آن سرک می‌گویند.سرک هنگامی ردوبدل می‌شود که ارزش منصفانه دارایی‌های معاوضه شده باهم فرق داشته باشند.
- ثبت معاوضه دارایی به شرح زیر:
حالت اول: معاوضه منجر به سود شود و شرکت سرک نقدی دریافت کند:
حالت دوم: معاوضه منجر به سود شود و شرکت سرک نقدی پرداخت کند:
حالت سوم: معاوضه منجر به زیان شود و شرکت سرک نقدی دریافت کند:
حالت چهارم: معاوضه منجر به زیان شود و شرکت سرک نقدی پرداخت کند.
نکته:
اگر امکان برآورد ارزش منصفانه دارایی واگذار شده و دارایی تحصیل شده به صورت قابل اتکایی وجود نداشته باشد، هیچ گونه سود و زیانی شناسایی نمی‌شود و ارزش دارایی دریافت شده از روی ارزش دفتری دارایی واگذار شده و سرک دریافتی (پرداختی) تعیین می‌شود.
مثال معاوضه دارایی در حسابداری
شرکت ” شماره 1″ اقدام به معاوضه یک قطعه زمین به ارزش دفتری 70000000 ریال و ارزش منصفانه 100000000 ریال در ازای یک واحد آپارتمان متعلق به شرکت “شماره 2 ” به ارزش دفتری 80000000 ریال کرد. ارزش منصفانه آپارتمان در بازار مشخص نیست و مبلغ 40000000 ریال وجه نقد در زمان معاوضه از طرف شرکت شماره 1 به شرکت شماره 2 پرداخت شده است.
صدور اسناد حسابداری برای شرکت شماره 1 و 2 به شرح زیر است:
الف) شرکت شماره 1
ب) شرکت شماره 2
تفکیک بهتر هزینه‌ها و شفافیت مالی با افزونه دارایی ثابت محک
از نظر علم حسابداری، دارایی‌های ثابت موجود در سازمان‌ها هزینه نیستند و می‌بایست بر اساس استانداردهای حسابداری در سال مبلغی از ارزش اولیه دارایی به عنوان استهلاک در نظر گرفته شود که این مبلغ جزو هزینه‌های آن دوره مالی سازمان‌ها تلقی می‌شود.حتی امکان معاوضه دارایی ها برای رسیدن به سود بیشتر هم وجود دارد .
محاسبه مبلغ استهلاک به دلیل وجود روش‌های مختلف محاسبه استهلاک زمان قابل توجهی می‌برد. علاوه بر این موارد، در طی دوره مالی ممکن است دارایی‌های ثابت نیاز به تعمیرات داشته باشند، اعم از خرابی یا از کار افتادگی، مجبور به خروج دارایی و گاهی نیز به علت توسعه کار مجبور به ورود دارایی به مجموعه باشیم.
در سازمان‌هایی که تعداد این دارایی‌های ثابت قابل توجه باشند، انجام محاسبات مربوط برای تک تک آنها زمان و انرژی بسیار زیادی از واحد حسابداری می‌گیرد. ما به شما پیشنهاد می‌کنیم، اگر صرفه جویی در زمان و کاهش خطاهای کاربری برایتان اهمیت دارد، از افزونه دارایی ثابت محک استفاده کنید و با سرعت، محاسبات مربوط به دارایی‌های ثابت را انجام دهید و بدون اشتباهات کاربری به راحتی حساب و کتاب دارایی‌های ثابت را نگهداری کنید. نرم افزار حسابداری محک به علاوه افزونه دارایی ثابت یعنی تفکیک بهتر هزینه‌ها و شفافیت مالی.
