تعریف حق السعی و مزد در قانون کار

حق السعی یکی از پرداختی‌های تأثیر گذار در زندگی کارگران است. چیزی به پایان سال نمانده است و بازار گمانه‌زنی‌ها درباره میزان حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان گرم شده است. افراد زحمتکش جامعه به دنبال کسب اطلاعات بیشتر درباره حق السعی و شرایط پرداخت آن هستند. در ادامه گروه نرم افزاری محک به بررسی تخصصی‌تر این موضوع می‌پردازیم.

فهرست مطالب

حق السعی قانون کار چیست؟

یک کارگر بر اساس قرارداد کاری که دارد از یک مجموعه حق السعی دریافت می‌کند. در واقع به مجموع دریافتی‌های یک کارگر از یک سازمان که شامل مـزد، حقـوق کمک عائله‌مندی، ایاب و ذهاب، مزایای غیر نقدی، هزینه‌های مربوط به مسکن، سود سالانه سازمان، پاداش افزایش تولید سازمان، خواروبار و نظایر آن می‌شود، حق السعی می‌گویند.

حق السعی شامل چه مواردی است؟

حق السعی در قانون کار شامل ماده‌های 34 تا 50 می‌شود. این ماده‌ها عناوین مزد، مزد ثابت، مزد و مزایای کارگران پاره وقت، حداقل مزد کارگران و … به همراه تبصره‌هایشان در برمی‌گیرد.

مزد چیست؟

به وجوه نقدی یا غیرنقدی که در قبال انجام کاری به کارگر پرداخت می‌شود، مزد می‌گویند. برای این تعریف دو تبصره وجود دارد:

تبصره 1: اگر ساعات انجام کار با مزد مرتبط باشد، مزد ساعتی به کارگر تعلق می‌گیرد. اگر مزد با بررسی میزان انجام کار یا محصول تولید شده به کارگر پرداخت شود، به آن کارمزد می‌گویند. اگر پرداخت مزد با بررسی میزان انجام کار در زمان مشخص انجام گیرد، به آن کارمزد ساعتی می‌گویند.

تبصره 2: برای دریافت مزد ساعتی به این نکته توجه کنید حداکثر ساعت کار نباید از حداکثر ساعت قانونی کار تجاوز کند.

مزد ثابت چیست؟

به مجموع مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی آن مزد ثابت می‌گویند. برای این تعریف نیز دو تبصره وجود دارد:

‌تبصره 1: در کارگاه‌هایی که دارای طرح طبقه‌بندی و ارزیابی مشاغل نیستند منظور از مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل، مزایایی است که بر‌حسب ماهیت شغل یا محیط کار و برای ترمیم مزد در ساعات عادی کار پرداخت می‌گردد از قبیل مزایای سختی کار، مزایای سرپرستی، فوق‌العاده شغل و غیره.

‌تبصره 2: در کارگاه‌هایی که طرح طبقه‌بندی مشاغل به مرحله اجرا درآمده است مزد گروه و پایه، مزد مبنا را تشکیل می‌دهد.

‌تبصره 3: مزایای رفاهی و انگیزه‌ای از قبیل کمک هزینه مسکن، خواربار و کمک عائله‌مندی، پاداش افزایش تولید و سود سالانه جزو مزد ثابت و مزد مبنا محسوب نمی‌شود.

مزد مبنا چیست؟

به حقوقی که با رعایت قانون کار برای یک ساعت کار معین و یا تولید یک واحد محصول به‌وسیله عقد قراردادی متناسب با قانون کار به کارگر تعلق می گیرد مزد مبنا (حقوق پایه) می‌گویند. پرداخت حقوق پایه به صورت ساعتی، روزانه، هفتگی و معمولاً ماهانه است.

از مزایای مستمر و غیر مستمر چه می‌دانید؟

طبیعی است که هر فرد شاغلی علاوه بر مزدی که به او داده می‌شود، مبالغی را به صورت نقدی یا غیر نقدی از کارفرما دریافت می‌کند. این مبالغ و دریافتی‌ها به دودسته مستمر و غیر مستمر تقسیم می‌شوند. مزایای مستمر پرداخت‌هایی هستند که ماهانه در حکم حقوقی افراد ذکر می‌شود. مزایای غیرمستمر نیز در مناسبت‌های خاص و در برخی ماه‌ها به کارمندان یک مجموعه تعلق می گیرد.

مزایای مستمر غیر نقدی شامل :

• استفاده از مسکن (با اثاثیه و یا بدون اثاثیه)
• استفاده از اتومبیل واگذاری شده از طرف کارفرما و یا سایر مزایای غیر نقدی از قبیل بن یا خوراکی و …

مزایای مستمر نقدی شامل :

• محل خدمت
• محرومیت از تسهیلات زندگی
• حق ایاب و ذهاب
• حق اولاد
• حق مقام
• حقوق اصلی
• حق فنی
• فوق‌العاده جذب
• کشیک
• جذب
• نوبت کاری
• مزایای ارزی
• فوق‌العاده کسر صندوق و …

مزایای غیر مستمر به استناد قانون کار و مالیات عبارت‌اند از:

• اضافه کار
• پاداش انجام کار
• عیدی
• پاداش آخر سال
• پرداخت‌هایی برای تهیه لباس
• پرداخت‌هایی برای درمان و معالجه
• بهره وری
• خسارت اخراج
• فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل
• بازخرید خدمت در خاتمه خدمت
• بازخرید مرخصی و یا سایر مزایایی که توسط کارفرما طبق قانون به کارکنان پرداخت می‌شود

پایه سنوات چیست؟

پایه سنوات بخش حمایتی پایه حقوق است که معمولاً برای جبران حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار به فرد کارگر تعلق می گیرد. در واقع پایه سنوات قسمتی از پایه حقوق است که معمولاً با حداقل دستمزد فرد جمع شده و به واریزی کارگر اضافه می‌شود.

سنوات را می‌توان هر چند سال یا چند ماه یکبار پرداخت کرد. در واقع سنوات یکی از مزایای جانبی دستمزد به حساب می‌آید و تغییر عددی آن ارتباطی با تغییر میزان دستمزد ندارد. از شرایط تعلق گرفتن سنوات به فرد شاغل داشتن یک سال سابقه کار در یک شرکت است.

تفاوت میان کارگر و کارفرما چیست؟

کارگر فردی است که با دستور کارفرما کار می‌کند و در ازای انجام آن کار از کارفرما مزد و مزایا دریافت می‌کند. پس به هر فردی که با هر سطح تحصیلاتی برای شخصی با عنوان کارفرما کار می‌کند، کارگر می‌گویند. در قانون کار فرقی بین کارگری که کار یدی انجام می‌دهد با کسی که کار فکری انجام می‌دهد وجود ندارد و هر دو کارگر هستند.

کارفرما شخصی حقیقی یا حقوقی است که به کارگر دستور انجام کاری را می‌دهد و در مقابل انجام آن کار به کارگر حق السعی پرداخت می‌کند.

حداقل مزد کارگران چقدر است؟

سازمان بین‌المللی کار حداقل دستمزد را این‌گونه تعریف کرده است: ” حداقل دستمزد مبلغی است که در قبال انجام کار یا خدمتی در مدتی مقرر به کارگر پرداخت می‌شود و هیچ قرارداد جمعی فردی نمی‌تواند میزان آن را کاهش دهد. پرداخت حداقل حقوق توسط قانون تضمین شده است و معمولاً خرج کارگر و خانواده وی را برای یک ماه تأمین می‌کند. میزان مبلغ حقوق با توجه به شرایط اقتصاد آن کشور تعیین می‌شود . “

حداقل حقوق و مزد کارگران در ایران توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود. بر اساس اعلام مجلس شورای اسلامی، حداقل دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۱ ، 10 % افزایش پیدا خواهد کرد. اما حداقل دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۰ ، مبلغ 973.497 ریال بوده و متعاقباً کمترین حقوق شورای عالی کار در سال 1400، نیز مبلغ 29,204,925 ریال خواهد بود. هنگامی که شرایط اقتصادی مدام در حال تغییر باشد، این حداقل حقوق هم مورد تجدید نظر و بازنگری قرار می‌گیرد.

آیا کارفرما می‌تواند طلب خود را از مزد کارگر برداشت نماید؟

پاسخ این سؤال مثبت است و چنانچه کارگر به کارفرمای خود مبلغی را بدهکار باشد، کارفرما می‌تواند در قبال بدهی‌ها و دین‌های خود مازاد بر حداقل مزد را از حساب وی برداشت کند. این مبلغ برداشت شده نباید از یک چهارم کل مزد کارگر بیشتر شود.

حق السعی چگونه محاسبه می‌شود؟

حق السعی از طریق فرمول‌های زیر به دست می‌آید:

• فرمول محاسبه مزد هر ساعت کار:  7.33  ÷ مزد روزانه

• فرمول محاسبه اضافه کاری قانون کار: ساعات اضافه کار × 1.4 × مزد ساعتی

• فرمول محاسبه جمعه کاری قانون کار: ساعات جمعه کاری × 0.4 × مزد ساعتی

• فرمول محاسبه شب‌کاری قانون کار: ساعات شب‌کاری × 0.35 × مزد ساعتی

• فرمول محاسبه سنوات سالانه: حقوق ماهیانه × سابقه کار (به سال)

• فرمول محاسبه سنوات ماهانه: مزد روزانه کارگر × 2.5 × سابقه کار (به ماه)

• فرمول محاسبه عیدی و پاداش سالانه:   2 × حقوق ماهیانه × سابقه کار (به سال)

• فرمول محاسبه سنوات ماهانه: آخرین مزد روزانه کارگر × 5 × سابقه کار (به ماه)

ذکر حق السعی در قرارداد

پرداخت حق السعی یا مزد باید بر اساس ماده ۳۷ قانون کار، به وجه نقد رایج کشور (ریال) یا با رضایت کارگر و کارفرما به‌وسیله چک بانک در فواصل زمانی تعیین شده و در روز غیر تعطیل و در حین ساعات کار و با رعایت شرایط ذیل انجام شود:

• اگر مبلغ حق السعی بر اساس قرارداد یا عرف سازمان، به صورت روزانه یا ساعتی تعیین شود، پرداخت آن باید بعد از محاسبه به نسبت ساعات کار و یا روزهای کارکرد، در پایان روز یا هفته یا پانزده روز یکبار انجام گیرد.
• چنانچه پرداخت مزد بر اساس قرارداد یا عرف کارگاه به صورت ماهانه باشد، باید در آخر هر ماه نسبت به این پرداخت اقدام کرد که به چنین مزدی، حقوق می‌گویند.
• در ماه‌های سی و یکروزه، نحوهٔ پرداخت مزایا و حقوق کارگر باید بر اساس سی و یک روز محاسبه شود.

تکلیف حق السعی ایام بلاتکلیفی چیست؟

شاید جالب باشد که ایام بلاتکلیفی، جزء سابقه کار فرد کارگر به شمار می‌رود؛ به همین جهت مزایای ارائه شده به کارگر، پیش از اخراجش هم چنان به وی اختصاص داده می‌شود.

حق السعی چگونه پرداخت می‌شود؟

مطابق با قوانین کار، حق السعی کارگران باید در فواصل زمانی مشخص روزانه، هفتگی، ماهانه یا 15 روز یکبار به کارمند یا کارگر پرداخت شود. مزد و حق السعی می‌تواند به صورت نقدی یا غیر نقدی پرداخت شود. نوع پرداخت حق السعی را قرارداد بین کارگر و کارفرما تعیین می‌کند.

آیا حق السعی زنان و مردان کارگر با هم تفاوت دارد؟

در ایران حقوق مردان و زنان کارگر با یکدیگر برابر بوده و هیچ کارفرمایی نمی‌تواند حق السعی کمتری به کارمندان زن پرداخت کند.

آیا امکان دریافت حق السعی و رفتن به مرخصی وجود دارد؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت ویژگی‌های خاصی برای افراد خواهان مرخصی همراه با حق السعی در نظر گرفته شده است:

• در صورت ازدواج دائم کارگر، سه روز مرخصی با حقوق برای وی در نظر گرفته می‌شود.
• اگر اقوام درجه یک کارگر (پدر، مادر، همسر یا فرزند) فوت کنند، سه روز مرخصی با حقوق شامل حال کارگر می‌شود.
• برای کارگرانی که می‌خواهند برای سربازی یا تحصیل اقدام کنند نیز مرخصی تحصیلی و مرخصی نظام وظیفه در نظر گرفته شده است. مدت این مرخصی دو سال است اما برای مرخصی تحصیلی می‌توان روی بیشتر از دو سال حساب کرد.
• مرخصی ساعتی که در زیر مجموعه مرخصی استحقاقی قرار می گیرد و از 30 روز مرخصی سالانه کسر می‌شود. این مرخصی برای مواقعی که نیاز به مرخصی کمتر از یک روز است به کار می‌آید.

آیا کارفرما نسبت به پرداخت حق السعی و مزایای کارگران در ایام بیماری تکلیفی دارد؟

هنگامی که کارمند بیمار می‌شوند و به دلایلی به مرخصی می‌رود، پرداخت حق السعی و دریافت حقوق آن زمانی که در بستر بیماری بوده است بر عهده سازمان تأمین اجتماعی است. این سازمان حق السعی دوران بیماری یا دوره نقاهت کرونا را تحت عنوان غرامت دستمزد پرداخت می‌کند. در واقع کارفرما تعهدی نسبت به پرداخت حق السعی ایام بیماری ندارد. البته نکته مهم آن است که سازمان تأمین اجتماعی در قبال دریافتی‌های دیگر مثل عیدی و پاداش و بن کارگری و غیره مسئول نیست.

محاسبه حقوق و دستمزد در نرم افزار حسابداری محک

گاهی اوقات محاسبات فیش حقوقی پرسنل بسیار پیچیده و زمان‌گیر است و همچنین خطاهای محاسباتی نیز رخ می‌دهد این افزونه شما را در انجام راحت این فرایند یاری می‌نماید. در بیشتر سازمان‌ها برای داشتن رضایتمندی پرسنل می‌بایست در پایان هر ماه محاسبات پیچیده حقوق و دستمزد اعم از حقوق پایه، محاسبات بیمه، اضافه کار یا کسر کار، تأخیر و… انجام گیرد که این رویه می تواند بسیار زمان گیر و با اشتباهات محاسباتی همراه باشد. این افزونه به شما کمک می‌کند که به راحتی روند صدور فیش حقوقی را در کم‌ترین زمان تعریف کرده و انجام دهید و امکان نگهداری آن‌ها را برای ماه‌های بعد داشته باشید.