کارمزد چیست و اقسام آن کدامند؟

کارمزد، هزینه‌ای است که در ازای ارائه یک خدمت یا انجام یک کار، به شخص یا سازمانی خاص پرداخت می‌شود. این مبلغ می‌تواند به صورت درصدی از ارزش معامله، مبلغ ثابت یا ترکیبی از هر دو باشد. درک مفهوم کارمزد و انواع آن، برای هر فردی که در دنیای امروز زندگی می‌کند، ضروری است. چه در حال خرید و فروش کالا و خدمات باشیم، چه از خدمات مالی استفاده کنیم و چه در معاملات تجاری و اقتصادی شرکت داشته باشیم، آگاهی از کارمزدها و نحوه محاسبه آنها، به ما کمک می‌کند تا بهترین تصمیمات را اتخاذ کنیم. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، به بررسی مفهوم کارمزد، انواع آن و کاربردهایش در زمینه‌های مختلف می‌پردازیم.

فهرست مطالب

کارمزد چیست؟

کارمزد (Commission) به مزدی گفته می‌شود که در ازای مشاوره بانکی، مدیریت خرید و فروش، تراکنش‌های بانکی و مواردی از این قبیل دریافت می شود.

دریافت کننده ی کارمزد می تواند یک شخص حقیقی باشد یا این که یک شخص حقوقی باشد یا نهادی مانند بانک یا کارگزاری های بورس باشد. مثلاً:

الف. پولی که شما به یک مشاور املاکی که برای شما خانه پیدا می کند به عنوان حق الزحمة پرداخت می کنید، کارمزد نامیده می شود.

ب. هزینه ای که شما به کارگزاران بورس می دهید تا سهام شما را خرید و فروش کنند و پولش را به حساب شما واریز کنند، مصداق کارمزد نامیده می شود.

پ. مبلغی که شما در ازای دریافت وام به بانک پرداخت می کنید، نوعی کارمزد بانکی محسوب می شود.

ت. مبلغی که هنگام عملیّات کارت به کارت از حساب شما کسر می شود (خدمات بانک الکترونیک) هم نوعی مصداق کارمزد محسوب می شود.

انواع کارمزد

علی رغم کاربرد های متعددی که برای کارمزد وجود دارد، این واژه را در دو جا می توان با کاربرد بسیار بالا مشاهده کرد.

1- کارمزد بانکی

شاید برای شما این سوال مطرح شود که کارمزد بانکی چیست؟ در اقتصاد کشورهای جهان دو کلید واژه مهم نزدیک به معنای کارمزد وجود دارد: یکی بهره و دیگری ربا! بهره جهانی ابزاری پذیرفته شده و پرداختی منطقی محسوب شده و از ربا به عنوان پرداخت غیر منطقی  یاد می شود. این در حالی است که هر دوی این پرداخت ها در اسلام به عنوان «ربا» شناخته شده و حرام محسوب می شود و شورای فقهی بانک مرکزی جمهوری اسلامی مبلغی را به عنوان دستمزد بانک (با رعایت اصول اسلامی) تعریف کرده و از آن به «کارمزد بانکی» یاد می کند.

بانک به عنوان عاملی که پول های مردم را نگهداری می کند و در قالب معاملات شرعی (جعاله، اجاره به شرط تملیک، مشارکت مدنی و …) به سرمایه گذاران وام می دهد تا در سودی که وام گیرنده با دریافت وام به دست می آورد شریک شود. برای این منظور مبلغی را به عنوان پرداختی از مشتری دریافت می کند که از آن به «کارمزد بانکی» یاد می شود.

امروزه و با الکترونیک شدن خدمات بانکی، بسیاری از بانک ها تلاش می کنند تا کارمزد های معقول تری برای تراکنش های الکترونیک خود در نظر بگیرند تا سیاستی تشویقی برای حضور بیشتر مردم در بانکداری الکترونیک باشد.

متأسفانه ارزان بودن کارمزد های حضوری باعث شده تا بسیاری از مردم علی رغم گسترش بانکداری الکترونیک حضور در بانک ها را به بانکداری الکترونیک ترجیح دهند؛ در صورتی که در بسیاری از بانک های دنیا این موضوع برعکس بوده و بانک ها عموماً خلوت است و بیشتر مردم کارهای عادی بانکی خود را از طریق فضای مجازی دنبال می کنند و جز برای کارهای بسیار مهم به بانک نمی روند.

دو روش کلی برای محاسبه کارمزد وام بانکی وجود دارد:

1. درصدی از مبلغ وام: در این روش، بانک درصدی از کل مبلغ وام را به عنوان کارمزد دریافت می‌کند. این درصد معمولاً بین 4 تا 24 درصد در سال است، اما ممکن در وام‌های مختلف و با توجه به شرایط وام‌گیرنده، متفاوت باشد.

فرمول محاسبه کارمزد وام با روش درصدی:

کارمزد = (12/ نرخ بهره×مدت زمان باز پرداخت​) × مبلغ وام

برای وام‌های قرض الحسنه که به آن‌ها سودی تعلق نمی‌گیرد، تنها کارمزد صفر تا ۴ درصدی در نظر گرفته می‌شود.

2. مبلغ ثابت: در این روش، بانک مبلغ ثابتی را به عنوان کارمزد بانکی دریافت می‌کند. این مبلغ به عوامل مختلفی مانند مبلغ وام، مدت بازپرداخت و نوع وام بستگی دارد.

2- کارمزد بورس و کارگزاری ها (کارمزد معاملات)

بعضی معاملات معمولاً توسط خود فرد صورت نمی گیرد؛ مثلاً اگر بخواهیم خانه ای تهیه کنیم، به مشاورین املاک مراجعه می کنیم و از بین خانه هایی که آن ها به ما پیشنهاد می دهند، آن چه پسند کردیم انتخاب می کنیم و بقیه کار را به مشاورین املاک می سپاریم. معمولاً مشاورین املاک در ازای تلاشی که برای صاحب خانه شدن ما انجام می دهد، حق الزحمة دریافت می کند. کارگزاری های بورسی هم تلاشی مشابه مشاورین املاک انجام می دهند.

برای خرید و فروش سهم یا سایر اوراق بهادار، علاوه بر داشتن کد بورسی باید در یک کارگزاری ثبت نام کنیم. کارگزاری ها در بورس در واقع نوعی واسطه محسوب می شوند و باعث می شوند که سرمایه ها با سرعت بیشتر و با هزینه کمتری در گردش باشند.

همه ی کارگزاری ها به صورت شبکه ی به هم پیوسته با هم متصل هستند و می توانند اطلاعات مشتریان و خریداران را به اشتراک بگذارند و خریدار را به مطمئن ترین فروشنده متّصل کنند.

کارگزاری ها نماینده ی حقوقی فروشنده و خریدار محسوب می شوند و موظفند حقوق مشتری و خریدار را رعایت کنند.

البته کارگزاری ها این خدمات را رایگان انجام نمی دهند؛ بلکه در ازای هر کدام از این معاملات مبلغی را دریافت می کنند که به آن «کارمزد معاملات» گفته می شود.

به طور کلی، کارمزد خرید و فروش سهام در بورس به شرح زیر است:

حداکثر نرخ کارمزد خرید: ۰.۰۰۳۷۱۲ از مبلغ خرید سهام.
حداکثر نرخ کارمزد فروش: ۰.۰۰۸۸ از مبلغ فروش سهام.

کارمزد معاملات تابعی است از میزان قیمت خرید و فروش! یعنی هر چه قیمت خرید و فروش بیشتر باشد، علی القاعده کارمزد بیشتری توسط کارگزاری دریافت می شود. درست مانند پلیس راه اتوبان که هر چه ماشین بزرگتر باشد، مبلغ بیشتری را به عنوان عوارض پرداخت می کنند.

البته همان گونه که درمورد کارمزد های بانکی سیاست های تشویقی وجود داشت، در کارمزد های معاملاتی هم چنین تشویق هایی وجود دارد و کارگزاری ها مشتریان فعال خود را از بسته های تشویقی خود بی نصیب نمی گذارند.

3- کارمزد طلا

کارمزد طلا، که به آن اجرت ساخت نیز گفته می‌شود، هزینه‌ای است که برای ساخت و پرداخت هر قطعه طلا به طلاساز پرداخت می‌شود و به قیمت خام هر گرم طلا اضافه می‌گردد. نحوه محاسبه کارمزد طلا می‌تواند بر اساس نرخ ثابتی در هر گرم طلا یا بر اساس درصدی از وزن کل جواهرات باشد.

فرمول محاسبه بهره و کارمزد

فرمول محاسبه بهره و کارمزد بسته به نوع وام و شرایط آن متفاوت است. به طور کلی، فرمول اصلی برای محاسبه بهره به این صورت است:
بهره=اصل×مبلغ×نرخ×زمان
که در آن:

اصل: مبلغ اولیه وام یا سرمایه است.
مبلغ: به مجموع پولی اشاره دارد که باید پرداخت شود.
نرخ: نرخ بهره سالیانه است که به صورت درصد بیان می‌شود.
زمان: مدت زمانی است که وام گرفته شده و باید بهره پرداخت شود، معمولاً به ماه یا سال اشاره دارد.

به عنوان مثال، اگر بهره مبلغ 700 هزار ریال، برای مدت 30 روز با نرخ 9 درصد در سال باشد، نحوه محاسبه به شکل زیر خواهد بود:

700000 * 100/9 * 360/20 = ………. ریال

سخن آخر

با توجه به مزایا و ویژگی هایی که برای کارمزد و اقسام آن از جمله کارمزد بانکی، طلا و بورس مطرح شد می توان این چنین نتیجه گرفت که با کنترل و نظارت بر کارمزهای دریافتی و پرداختی می توان بخشی از درآمدها و هزینه ها را بهینه تر کنترل کرد. نرم افزار حسابداری محک با ارائه امکان ثبت کارمزدها این توانایی را در اختیار شما قرار می دهد تا بتوانید به بهترین شکل این موضوع را مدیریت کنید.