ترازنامه را میتوان گزارشی از داراییها، بدهیها و حقوق صاحبان سهام یک شرکت در یک زمان معین دانست و مبنایی برای محاسبهی نرخهای بازگشت و ارزیابی ساختار سرمایهای شرکت محسوب نمود. به عبارت دیگر ترازنامه یک صورت مالی به شمار میرود که تصویری لحظهای از داراییها و دیون یک شرکت ها و میزان سرمایهگذاری سهامداران را در معرض نمایش قرار میدهد. توصیه میکنیم با ما همراه باشید تا با این صورتِ مالیِ کاربردی بیشتر و بیش از پیش آشنا شوید.
فهرست مطالب
معادله حسابداری یا معادله ترازنامه چیست؟
معادله حسابداری که با عناوین معادله ترازنامه و بیلان نیز شناخته میشود شالوده اصلی حسابداری نوین و حسابداری دوطرفه است. معادله حسابداری در کلیه معاملات، داد و ستدها و تراکنشهای مالی صدق میکند. در واقع معادله حسابداری همان معادله و فرمول ترازنامه است:
دارایی = بدهی + سرمایه
ترازنامه چیست؟
ترازنامه گزارشی از مشخصات مالی یک شرکت اعم از داراییها، بدهیها و حقوق سهامداران در یک زمان مشخص است. در واقع ترازنامه را میتوان یک صورت مالی تعریف کرد به طوری که یک تصویر لحظهای از داراییها و بدهیهای شرکت و میزان سرمایهگذاری انجام شده توسط سهامداران را نشان میدهد. انواع ترازنامه مبنایی برای ارزیابی و محاسبه نرخهای بازگشت و ساختار سرمایه شرکت محسوب میشود.
هر یک از داراییها، بدهیها و حقوق صاحبان سهام از حسابهای کوچکی تشکیل میشوند که مشخصات مالی شرکت را شرح میدهند. این حسابها در صنایع مختلف، متمایز از یکدیگرند و با توجه به نوع کسب و کار اقتضائات متفاوتی دارند. در فرمول ثابت ترازنامه، داراییها برابر مجموع بدهیها و حقوق صاحبان سهام است: داراییها = بدهیها + حقوق صاحبان سهام (سرمایه)
داراییها در انواع ترازنامه
در انواع ترازنامه، داراییها به ترتیب نقدینگی یعنی میزان سهولت تبدیل دارایی به پول نقد از بالا به پایین فهرست میشود. داراییها به دو قسمت داراییهای جاری و غیرجاری تقسیم میشوند که داراییهای جاری در طول یک سال یا کمتر و داراییهای غیرجاری یا بلندمدت بیش از یک سال به پول نقد تبدیل میشوند. انواع داراییهای جاری و غیرجاری در ادامه معرفی شده است.
داراییهای جاری
- پول نقد یا معادل نقد: نقدترین حالت دارایی است که میتواند به شکل اوراق خزانه، سپردهی کوتاه مدت، و ارز احتیاطی باشد؛
- اوراق بهادار قابلفروش: شامل اوراق سهام و بدهی است که بازار دست به نقد برای آن وجود دارد؛
- حسابهای قابلنقد: مبالغی است که مشتریان شرکت به آن بدهکار هستند و همیشه میتوان انتظار داشت برخی از مشتریان بدهی خود را پرداخت نکنند؛
- موجودی کالا: کالاهایی که برای فروش وجود دارند و دارای هزینه یا قیمت کمتر در بازار هستند؛
- مخارج پیشپرداختشده: شامل هزینههایی است که از قبل پرداخت شده است مثل بیمه، قراردادهای تبلیغاتی و اجاره.
داراییهای غیر جاری
سرمایهگذاریهای بلند مدت: اوراق بهاداری که نقد شدن آنها تا سال بعد امکانپذیر نباشد؛
داراییهای ثابت: شامل داراییهایی مانند زمین، ساختمان، ماشینآلات، تجهیزات و داراییهای با دوام دیگر؛
داراییهای نامشهود: این داراییها مانند مالکیت معنوی و سرقفلی، غیرفیزیکی اما ارزشمند هستند. داراییهای نامشهود که ممکن است دستکم گرفته شود، هنگامی در انواع ترازنامه ثبت میشود که توسط سازمان کسب شده باشد نه اینکه توسط سازمان توسعه داده شده باشد.
بدهیها در انواع ترازنامه
بدهیها در انواع ترازنامه مبالغی است که شرکت باید به طرفهای همکار خود در بیرون سازمان بپردازد. بدهیها شامل اجارهبها، تسهیلات، سود اوراق قرضهی صادره به طلبکاران، طلب تأمینکنندگان و حقوق و دستمزد است. بدهیها نیز به دو نوع جاری و غیرجاری تقسیم میشود که موعد سررسید بدهیهای جاری در طی یک سال و بر اساس تاریخ سررسید است اما بدهیهای غیرجاری بلندمدت با سررسیدهای بالای یک سال هستند.
بدهیهای جاری
- بدهی بانکی؛
- سود قابلپرداخت؛
- اجاره، مالیات و تسهیلات؛
- دستمزدهای قابلپرداخت؛
- پیشپرداخت به مشتریان؛
- سود سهام قابلپرداخت.
بدهیهای غیر جاری
- دیون بلندمدت که شامل سود و اصل اوراق قرضهصادره است؛
- بدهیهای مالیاتی تعلیقشده که شامل مالیاتهای اضافه شده است و تا سال آینده پرداخت نمیشود.
حقوق صاحبان سهام در انواع ترازنامه
حقوق صاحبان سهام را در انواع ترازنامه با عنوان ارزش ویژه نیز معرفی میشود. حقوق صاحبان سهام میزان مالکیت در داراییهای شرکت و سرمایه آن است که به یک شخص حقیقی یا حقوقی اختصاص دارد. در صورت انحلال یک شرکت نیز، این سرمایه پس از کسر بدهیها از دارایی شرکت، بر اساس میزان سهم سهامداران به آنان پرداخت خواهد شد. حقوق صاحبان سهام میتواند با فعالیت های سودآور افزایش یا به واسطه اشتباهات تجاری کاهش داشته باشد. علاوه بر این، در صورت عدم توزیع سود سالانه شرکت بین سهامداران، حقوق صاحبان سهام آن شرکت افزایش خواهد داشت.
اجزای حقوق صاحبان سهام
- سرمایه قانونی
- افزایش سرمایه
- صرف سهام
- اندوخته قانونی
- سایر اندوخته ها
- سود و زیان انباشته
- سهام خزانه
- مازاد تجدید ارزیابی موجودی ها
اجزای انواع ترازنامه
هر ترازنامه از هر نوعی که باشد، علاوه بر موارد بیان شده، از اجزایی نیز برخوردار است. این اجزا در انواع ترازنامه تفاوتی نمیکند و در واقع شناسنامه این صورت مالی است. مهمترین این اجزا عنوان ترازنامه است که از سه بخش نام کامل واحد اقتصادی در سطر اول، نام گزارش یا صورت مالی که همان ترازنامه است در سطر دوم و تاریخ گزارش، یعنی تاریخ آخرین روز دوره مالی، در سطر سوم تشکیل شده است..
واحد اندازه گیری ترازنامه
واحد اندازه گیری در انواع ترازنامه، واحد پولی همان کشوری است که ترازنامه در آن تهیه میشود که این واحد اندازه گیری در ایران ریال است. در صورتی که ترازنامه برای ارائه در بازارهای جهانی تهیه شود، واحد آن دلار یا یورو خواهد بود.
جمع حسابها در ترازنامه
پس از درج اقلام ترازنامه و تکمیل ستونها در نرمافزارهای حسابداری، باید مجموع هر ستون مشخص شود. در آخر پس از جمع حسابها، جمع حاصل از ستونها باید با یکدیگر برابر باشند.
انواع شکل ترازنامه
شرکت ها از نظر قانون باید دارای دفاتر مالی منظم باشند که امروزه تکنولوژی با کمک به حسابداران، فرآیند ثبت، طبقه بندی و گزارشگیری از اطلاعات را سرعت بخشیده است. در صورت عملکرد صحیح و انجام درست ثبتها، ترازنامه به سادگی و در کمال دقت انجام خواهد شد. گروه نرم افزار محک برای ثبت مسائل مالی شرکتها، نرم افزار حسابداری شرکتی در قالب سری عمومی و سری تجاری طراحی کرده است.
در انواع ترازنامه، نام حسابها ذکر شده و ماهیت و مانده آنها یکسان است. تفاوت اصلی فقط در نحوه قرارگیری حسابها است. شکل حساب و شکل گزارشی (که سرمایه در گردش نیز نامیده میشود) انواع ترازنامه را تشکیل میدهند.
شکل حساب ترازنامه
رایجترین نوع نوشتن ترازنامه، شکل حساب آن است. این نوع مشابه حرف T انگلیسی و علاوه بر بخش نام حسابها، دارای دو ستون در سمت راست و چپ است. در بالای تراز نامه عنوان و اطلاعات لازم، در ستون راست حسابهای مربوط به دارایی و در ستون سمت چپ حسابهای بدهی و حقوقصاحبان سهام قرار میگیرند. پس از تکمیل انواع ترازنامه، جمع حسابهای سمت راست باید برابر با جمع مانده حسابهای سمت چپ باشد.
شکل گزارشی ترازنامه
در شکل گزارشی یا سرمایه در گردش، ترازنامه به صورت یک ستونی اجرا میشود. در شکل گزارشی، دارایی شرکت در یک ستون قرار گرفته و در زیر آن، بدهی ها و سرمایه نوشته میشود. در ترازنامه گزارشی حسابها به ترتیب داراییها، بدهیها و در آخر حقوقصاحبان سهام قرار نوشته میشود. در انتها نیز جمع مانده حساب درج میشود. این روش میزان هر یک از اقلام در شرکت را گزارش میدهد.
انواع ترازنامه شرکتها و موسسات
هدف از تهیه ترازنامه، تعیین وضعیت مالی شرکتها برای مدیران است، اما هر واحد تجاری با درنظر گرفتن نوع فعالیت خود میتواند دارای ترازنامه متفاوتی میباشد. تفاوت انواع ترازنامه در نوع حسابها، مبلغ و سایر جزئیات هر یک است که در ادامه مطلب به برخی از آنها میپردازیم.
ترازنامه شرکت بازرگانی
ترازنامه شرکتهای بازرگانی با توجه به سبک فعالیت آنها، شامل حساب های عملیاتی، حسابهای سود و زیان خالص، سود ناخالص و … است. در این ترازنامهها حسابهای تولید دیده نمیشود.
ترازنامه شرکت خدماتی
تولید و جابجایی محصول در شرکتهای خدماتی وجود ندارد؛ بنابراین اغلب مانده حسابها از جنس هزینه ارائه خدمات است. در ترازنامههای شرکت خدماتی مواردی از جمله مانده حسابهای عملیاتی وجود ندارد هزینههای ارائه خدمات، حقوق پرسنل و … در آن بیش از دیگر شرکتها دیده میشود.
ترازنامه شرکت پیمانکاری
ترازنامه در شرکتهای پیمانکاری با در نظر گرفتن نوع کار آنها شامل دریافت سرمایه از کارفرما در مراحل مختلف، پیمانهای کوتاه مدت و بلند مدت، تعهدات بالا و… متفاوت است. شرکتهای پیمانکاری میتوانند به طور همزمان دارای ماهیت تولیدی، خدماتی و… باشند.
ترازنامه شرکت سهامی
این نوع از شرکتها به عنوان سهامی خاص یا سهامی عام ثبت میشود. شرکتهای سهامی عام بخشی از سرمایه خود را از طریق فروش سهام شرکت به مردم تامین میکنند. ترازنامه این شرکتها با شرکتهای دیگر متفاوت نیست و به همان شیوه تهیه میشود.
ترازنامه شرکت های بورسی
بسیاری از سهامداران بازار بورس، فعالیت و تضمیمگیریهای خود را مبنی بر صورتهای مالی شرکتها انجام میدهند. ترازنامه شرکتهای بورسی، سابقه فعالیت و توانایی آنها را نشان میدهد که مبنای تحلیل بنیادی قرار میگیرد. بنا بر اصول اساسی حسابداری، ترازنامه شرکتهای بورسی تفاوتی با سایر شرکتها ندارد. اما اهمیت آن در شفافیت و اجرای اصل افشای اطلاعات است زیرا ترازنامه شرکتهای بورسی ملاک تصمیمگیری برای تعداد زیادی از سهامداران است و بر ارزش شرکت تاثیر میگذارد. شرکتهای بورسی باید ترازنامه خود را با دقت و شفافیت تهیه کنند و سپس به تایید مراجع ذی صلاح برسد.
ترازنامه در پایان سال مالی تهیه و منتشر میشود و سهامداران میتوانند اطلاعات و گزارش مربوط به عملکرد آخرین سال مالی شرکت مورد نظر را از طریق ترازنامه آن کسب کنند. اما در میانه سال مالی، اطلاع از وضعیت مالی شرکت، قراردادها، فروش و … از طریق گزارشات دیگر مالی استفاده میشود.
ترازنامه بانک
بانک ها جهتدهندگان اصلی سرمایههای عمومی جامعه هستند. از آنجا که بخش عمده پول افراد در اختیار بانکها قرار دارد، آنها با استفاده از این سرمایهها فعالیت اقتصادی خود را انجام میدهند. حجم بالای پول در بانکها موجب شده فعالیت آنها بر رشد، کاهش یا اثرگذاری داراییهای عمومی تاثیرگذار باشد.
ترازنامه از آن جهت برای بانکها از اهمیت برخوردار است که سپرده گذاران فعالیتهای سالانه بانکها را بررسی کرده و موفقیت آنها را ارزیابی میکنند. ترازنامه بانکی، داراییها و بدهیهای بانکی را نشان میدهد و تغییر در این شاخصها، تحولات اقتصادی و پولی را در سطح خرد و کلان منعکس میکند.
تحلیل انواع ترازنامه
علاوه بر تهیه و ارائه ترازنامه که عمدتا حسابداران به کمک نرمافزارهای حسابداری انجام میدهند، تحلیل ترازنامه نیز اهمیت بسیاری دارد. تحلیلگران و مشاوران مالی اغلب کار خود را با ارزیابی ترازنامه شرکت شروع میکنند. دلیل آن است که ترازنامه نمایشگر لحظهای داراییها و بدهیهای یک شرکت در یک نقطه زمانی است و به یک دوره خاص زمانی اختصاص ندارد. بسیاری از کارشناسان این عرصه، پول نقد را مهمترین آیتم در ترازنامه یک شرکت تلقی میکنند. موارد مهم دیگر شامل سرمایهگذاریهای کوتاهمدت، حسابهای دریافتی، عمده بدهی و همچنین املاک، مستغلات و تجهیزات است.
ترازنامه، اطلاعاتی از فرآیند اقتصادی در دورهی زمانی طولانی در اختیار افراد قرار نمیدهد. به همین دلیل، برای بررسی وضعیت مالی یک شرکت، لازم است ترازنامه دورههای مختلف را یک سازمان را باهم مقایسه کرد. علاوه بر این تحلیلگران میتوانند ترازنامههای شرکتهای مختلفی که در یک صنعت هستند را باهم مقایسه کنند زیرا صنایع مختلف احتمالا رویکردهای خاص و متفاوتی را در مسائل مالی خود دارند.
نسبتهای فراوانی مانند نسبت بدهی به سهام را نیز میتوان از ترازنامههای شرکتها به دست آورد که از این طریق سرمایهگذاران میتوانند اطلاعاتی از سلامت فعالیت مالی شرکتها بدست آورند. صورت سود و زیان و همچنین صورت جریان وجوه نقد، اطلاعات ارزشمند دیگری هستند که از ترازنامه برای ارزیابی وضعیت مالی شرکتها به دست میآیند.
سخن پایانی
در این مطلب به مبحث ترازنامه پرداختیم و ترازنامه و انواع آن را بررسی کردیم. تکنولوژی امروزی به حسابداران کمک میکند تا فرآیند ثبت، طبقه بندی و گزارشگیری وضعیت مالی را به سادگی انجام دهند. با عملکرد صحیح و انجام درست ثبتها، ترازنامه در کمال دقت و در عین سادگی انجام خواهد شد. گروه نرم افزاری محک در زمینه ثبت مسائل مالی شرکتها، نرم افزار حسابداری شرکتی را در قالبهای مختلف طراحی کرده است که به شما در تنظیم انواع ترازنامه با دقت بالا کمک میکند.
