حسابداری دوبل، یکی از نیازهای اساسی در حوزه علوم حسابداری است که برای اولین بار توسط لوکا پاچولی مطرح شد. این نوع سیستم حسابداری کلیه فعالیت‌های مالی و غیرمالی سازمان‌ها و شرکت‌ها را در بر می‌گیرد و بیان می‌کند معاملات جنبه‌‌ای دوگانه دارند. در واقع هر معامله در حسابداری شامل دو طرف است که باعث می‌شود هرگونه تغییر در یک سمت معادله موجب تغییر در سمت دیگر معادله حسابداری شود در نتیجه معادله همیشه برابر خواهد بود.
فهرست مطالب
امروزه مدیریت مالی یک موضوع بسیار مهم و ضروری در کسب و کارها محسوب می‌شود. اهمیت این موضوع تا حدی است که یک اشتباه در مدیریت امور مالی می‌تواند ادامه حیات کسب و کار شما را به خطر اندازد. به همین دلیل جهت مدیریت بهتر امور مالی و حسابداری کسب و کارها، انواعی از سیستم‌های حسابداری ایجاد شدند که به کمک آنها می‌توان مدیریت و کنترل بهتری بر امور مالی کسب و کارها داشت.
همه مشاغل و کسب و کارها، از هر نوع و در هر اندازه‌‌ای که باشند، به یک نرم‌افزار حسابداری برای مدیریت امور مالی و حسابداری خود نیاز دارند. با کمک نرم افزار حسابداری می‌توان تمامی تراکنش‌ها و معاملات مالی شرکت را بررسی و تحلیل کرد تا از بروز هرگونه خطا جلوگیری شود. یکی از بهترین نرم‌افزار‌ها در این زمینه نرم‌افزار حسابداری محک است که با پردازش کارآمد و سریع معاملات و همچنین ارائه راهکارهای مناسب، بخش بزرگی از نیازهای مالی و حسابداری مشاغل و کسب و کار‌های مختلف را برطرف می‌کند. در این مقاله از گروه نرم افزاری محک به بررسی این موضوع می پردازیم که حسابداری دوبل یا دو طرفه چیست؟ با ما همراه باشید.
تعریف حسابداری چیست؟
ماهیت حسابها در حسابداری موضوع گسترده‌‌ای است که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. حسابداری یک سیستم پیشرفته است که به کمک آن تمام فرایندهای جمع‌آوری اطلاعات، طبقه‌بندی، ثبت و تهیه گزارش‌ها و صورت‌های مالی شرکت به بهترین شیوه انجام می‌شود. در واقع می‌توان گفت حسابداری یک زبان است که با فراهم کردن اطلاعات مالی لازم کمک می‌کند تا حسابداران، مدیران، سرمایه گذاران و دولت نسبت به امور مالی و مسائل اقتصادی بهتر بتوانند تصمیم گیری کنند.
برای مثال اگر فردی بخواهد در یک شرکت سرمایه گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت، اهداف آینده و نتایج گذشته آن را بداند. علوم حسابداری برای مدیریت و کنترل امور مالی انسان‌ها به وجود آمده است به همین دلیل با گذر زمان و به موازات گسترش فعالیت‌های اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن، روش‌ها، سیستم‌ها و ابزار‌های حسابداری مختلفی مانند نرم افزار حسابداری تحت وب برای جوابگویی به این نیازهای مالی به وجود آمده است. در ادامه این مقاله با انواع این سیستم‌های حسابداری آشنا خواهیم شد.
از انواع سیستم‌های حسابداری چه می دانید؟
در طول تاریخ روش‌های مختلفی به منظور پاسخگویی و مدیریت نیازهای مالی و حسابداری به وجود آمد است که موجب شده دامنه حسابداری در هر دوره از تاریخ وسیع‌تر شود. امروزه با پیشرفت و توسعه علوم حسابداری انواع مختلفی از روش‌ها و سیستم‌های حسابداری به وجود آمده است که هریک در برهه‌‌ای از زمان کاربرد و استفاده خاص خود را داشته‌اند. سیستم‌های حسابداری به انواع مختلفی از قبیل: حسابداری یک طرفه، حسابداری دوبل (دوطرفه)، حسابداری چند بعدی تقسیم می‌شود. در ادامه به بررسی هر یک از این سیستم‌های حسابداری می‌پردازیم.
1. حسابداری یک طرفه
این نوع سیستم حسابداری در کسب و کار‌های کوچک بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حسابداری یک طرفه نیازی به تهیه ترازنامه برای اهداف مالی و مالیاتی نیست. برای درک بهتر سیستم حسابداری یک طرفه با یک مثال ادامه می‌دهیم. در بازار یک فروشنده دفتر حسابی دارد که برای هریک از مشتریان خود یک حساب باز کرده است و همه معاملات خود را در دو ستون بدهکار و بستانکار دفتر ثبت می‌کند و در ستون سوم مانده آن را محاسبه می‌کند بدین ترتیب هر مبلغی که دریافت می‌کند در ستون بستانکار ثبت می‌شود و هر مبلغی که پرداخت می‌کند در ستون بدهکار ثبت می‌شود و در نهایت این دو ستون را از هم کسر و مانده را محاسبه می‌کند و در ستون مانده حساب درج می‌کند.
در سیستم حسابداری یک طرفه امکان وجود خطا و اشتباه بسیار زیاد است و سیستم حسابداری یک طرفه تنها در قسمت‌های غیر رسمی و در کسب و کار‌های کوچک که تقاضا برای حسابرسی و ثبت کم می‌باشد، کاربرد دارد. به همین منظور شرکت‌ها و کسب و کار‌های بزرگ با توجه به حجم انبوه معاملات از سیستم‌های حسابداری دقیق‌تری استفاده می‌کنند.
2. حسابداری دوبل
حسابداری دوبل یا حسابداری دو طرفه بعد از پیدایش، در مدت زمان کوتاهی گسترش چشمگیری بین بازرگانان و تجار پیدا کرد و از محبوبیت بالایی برخوردار شد. حسابداری دوبل به مرور زمان در اکثر کسب و کارها و بنگاه‌های معاملاتی مورد استفاده قرار گرفت و زمان کوتاهی دچار تغییر و تحول‌های زیادی شد که همین امر موجب تکمیل شدن این سیستم حسابداری شد. تمایز حسابداری دوبل با حسابداری یک طرفه در ایجاد حساب‌های واسط مانند حساب‌های صندوق، حساب اسناد پرداختی، حساب سرمایه، حساب فروش، حساب بهای تمام شده کالا و حساب سود و زیان و… بود که با گذر زمان و با طبقه بندی و کدینگ حسابها، کامل‌تر و کنترل حسابها راحت‌تر شد.
3. حسابداری چند بعدی
با گذر زمان و پیشرفت و توسعه کسب و کارها حسابداری دوبل به علت حجم انبوه تراکنش‌ها و پیچیدگی زیاد معاملات قادر به کنترل و مدیریت دقیق همه ابعاد مالی یک کسب و کار بزرگ نبود. به همین دلیل نیاز به سیستم‌های حسابداری پیشرفته‌تری احساس شد. سیستم‌های حسابداری چند بعدی حدود ۲۵ سال پیش توسط شرکت‌های داده پردازی طراحی گردید و مورد تأیید حسابداران بسیاری از کشور‌ها از جمله آلمان، انگلیس، ایران و… قرار گرفت و به تدریج در شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ مورد استفاده قرار گرفت. سیستم‌های حسابداری چند بعدی نقش غیر قابل انکاری در مدیریت و کنترل امور مالی سازمان‌های بزرگ مالی دارند.
اما این به معنی ناکارآمدی سیستم حسابداری دوبل نیست. امروزه بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها از این سیستم حسابداری دوبل در مدیریت امور مالی و حسابداری خود استفاده می‌کنند.
اصطلاحات مهم در حوزه حسابداری دوبل
از اصطلاحات مهم در حوزه حسابداری دوبل یا حسابداری دو طرفه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حساب: به منظور مدیریت و کنترل دقیق فعالیت‌های یک کسب و کار، یک حسابدار اطلاعات معاملات مالی آن کسب و کار را تحت عنوان خاصی دسته بندی می‌کند که به آن حساب گفته می‌شود. حساب را به صورت حرف T نشان می‌دهند که در آن ارقام مالی در سمت چپ و راست حرفT نوشته می‌شود. ارقامی که در سمت راست حساب نوشته می‌شوند در اصطلاح حسابداری آن را طرف بدهکار و ارقامی که سمت چپ حساب نوشته می‌شوند طرف بستانکار نامیده می‌شوند.
- سند حسابداری: به طور کلی در سیستم‌های حسابداری دوبل برای کاهش اشتباه در ثبت معاملات مالی از سند حسابداری استفاده می‌شود در واقع اطلاعات مربوط به رویداد‌ها و معاملات مالی ابتدا روی اسناد و مدارک اولیه یا سند حسابداری نوشته شده و پس از اینکه این سند به امضاء مدیر رسید در دفتر روزنامه ثبت می‌شود.
- آرتیکل حسابداری: بابت هر یک از حسابها در طرف بستانکار یا بدهکار، یک سطر از اطلاعات مالی در سند حسابداری می‌بایست ثبت گردد. هر سطر از سند حسابداری را یک آرتیکل می‌نامند که شامل: کد حساب، شرح آرتیکل و یک مبلغ مشخص می‌باشد.
- معادله اساسی حسابداری: برای انجام عملیات حسابداری باید اصول و استانداردهای مشخصی را رعایت کرد. یکی از مهم‌ترین اصولی که رعایت آن در هر واحد اقتصادی ضروری است معادله حسابداری می‌باشد. درواقع معادله حسابداری چهارچوب و اساس عملیات حسابداری می‌باشد و می‌توان گفت اولین چیزی که باید در حسابداری فرا گرفت این موضوع می‌باشد.
- حسابداری تعهدی: حسابداری تعهدی عملکرد و موقعیت یک کسب و کار را از طریق شناسایی رویدادهای مالی و اقتصادی اندازه گیری می‌کند، بدون اینکه تراکنش نقدی را در نظر بگیرد. در روش حسابداری تعهدی زمانی درآمد و هزینه‌ها ثبت خواهد شد که تراکنشی رخ داده باشد، به جای اینکه وجه نقد دریافت یا پرداخت شده باشد.
- حسابداری نقدی: یکی از مبانی حسابداری می‌باشد که در آن درآمد و مخارج در زمان تحقق، ثبت می‌شوند. مشاغل کوچک گاهی اوقات از حسابداری نقدی استفاده می‌کنند، زیرا بسیار ساده می‌باشد و تصویر روشنی از دارایی نقدی را نشان می‌دهد.
حسابداری دوبل چیست؟
شاید این سوال برای شما نیز مطرخ شود که حسابداری دوبل یعنی چه؟ همان‌طور که گفتیم حسابداری دوبل از زمان پیدایش به سرعت در بین کسب وکار‌ها و سازمان‌های دولتی مورد استقبال قرار گرفت و به تدریج کامل‌تر شد. شرکت‌ها و کسب و کارها به منظور مرتب کردن حسابها و مدیریت امور مالی خود از دو روش حسابداری نقدی و حسابداری تعهدی استفاده می‌کنند. در صورت استفاده از هرکدام از این روش‌ها، آنها باید برای تنظیم و مرتب سازی دفاتر مالی خود از حسابداری دوبل استفاده کنند.
به طور کلی حسابداری دوبل برای تمام شرکت‌ها و کسب و کاری‌هایی که دارای سود و زیان هستند و همچنین به ترازنامه نیاز دارند به کار می‌رود. استفاده از سیستم حسابداری دوبل می‌تواند اشتباهات حسابداری را به حداقل برساند. علت نام گذاری سیستم حسابداری دوبل نیز به خاطر دو بار وارد کردن معاملات و تراکنش‌ها مالی به منظور ثبت حساب است. در واقع حسابداری دوبل به این معنی می‌باشد که هر رویداد مالی بر دو حساب اثر می‌گذارد و این موجب می‌شود که هرگونه تغییر در یک سمت معادله موجب تغییر در سمت دیگر معادله حسابداری شود در نهایت معادله همیشه برابر خواهد بود.
به عبارت دیگر حسابداری دوبل سیستمی است جهت ثبت معاملات و تراکنش‌های مالی به طوری که در هر تراکنش حداقل دو حساب ثبت می‌شود. همه سازمان‌ها و شرکت‌ها چه از مبانی حسابداری نقدی و چه از مبانی حسابداری تعهدی استفاده کنند، برای نوشتن دفاتر مالی خود به حسابداری دوبل نیاز دارند.
امروزه در بیشتر کشور‌های جهان از سیستم حسابداری دوبل استفاده می‌شود زیرا که در هر معامله‌‌ای حداقل یک حساب به عنوان بدهکار ثبت می‌شود و در یک حساب به عنوان بستانکار ثبت می‌شود و در هر معامله مجموع ارقام بدهکار باید همیشه با مجموع ارقام بستانکار برابر باشد در غیر این صورت می‌توان پی برد که مشکلی در معامله وجود دارد. در حسابداری دوبل حساب‌های مختلفی وجود دارد که به دو نوع بدهکار و بستانکار تقسیم می‌شود و هر یک جداگانه تحلیل و برسی می‌شود.
در حالی که در حسابداری یک طرفه فقط حساب بدهکار بررسی می‌شود و حساب بستانکار بررسی نمی‌شود. حساب صندوق، ملزومات اداری، حساب بدهکاران، هزینه‌ها و حساب خرید از نمونه حساب‌های بدهکار می‌باشد و حساب فروش، بستانکاران و درآمدها از نوع حساب بستانکار است. به عبارتی می‌توان گفت که افزایش در طرف حساب‌های بدهکار، حساب را بدهکار و کاهش در طرف حساب‌های بدهکار، حساب را بستانکار می‌کند و همچنین افزایش در طرف حساب‌های بستانکار، آن را بستانکار و کاهش در طرف حساب‌های بستانکار آن را بدهکار می‌کند.
برای مثال هنگامی که پولی از صندوق برداشت می‌شود چون حساب صندوق از نوع حساب بدهکار می‌باشد و موجودی آن کاهش یافته گفته می‌شود که حساب صندوق از نوع بستانکار است و یا هنگامی که وسیله‌‌ای برای شرکت خریداری می‌شود گفته می‌شود که حساب ملزومات بدهکار شده است. به طور کلی معرفی حساب‌های سود و زیان و همچنین پیوستگی آنها با حساب‌های ثروت ویژگی متمایز کننده حسابداری دوبل است. حسابداری دوبل به گونه‌‌ای حساب‌های بدهکار و بستانکار را به هم پیوند میزند که عدم وجود یکی از آنها در معامله موجب به وجود آمدن خطا و اشتباه می‌شود. در واقع حسابداری دوبل زبان تجارت بوده و قدرت یافتن آنچه که اتفاق افتاده با دلیل رخداد آن را دارد.
تاریخچه حسابداری دوبل چیست؟
شاید زمانی که لوکا پاچولی پایه‌های اصلی حسابداری را بنا می‌کرد حتی فکر نمی‌کرد که روزی حسابداری تا این حد توسعه پیدا کند. او در قرن ۱۵ میلادی کتابی نوشت و بخشی از این کتاب را به حسابداری اختصاص داد و برای اولین بار سیستم حسابداری دوبل را توصیف کرد. بعد از گذشت دو قرن طی تفکیک اموال حاکم از حساب‌های دولتی و همچنین تفکیک اموال شخصی تاجران از حساب‌های تجارتخانه توسط یک ریاضی‌دان هلندی سیستم حسابداری دوبل ایجاد شد.
باوجود اینکه در گذر زمان پیچیدگی‌های زیادی در امور مالی و اقتصادی به وجود آمد اما عناصر اصلی سیستم حسابداری دوبل بدون تغییر به بقا خود ادامه داد و توانست پاسخگو تمام نیازهای مالی کسب و کارها در زمان‌های مختلف باشد. دلیل اصلی بقای سیستم حسابداری دوبل سادگی قوانین، انعطاف پذیری بالا و همچنین قابلیت‌های ویژه آن در ثبت، انتقال و ارائه گزارش‌های کاربردی در قالب صورت‌های قابل فهم بود. البته در این سیستم حسابداری پیشرفتهای زیادی از نظر روش‌ها و تکنیک‌ها صورت گرفته است که دلیلی بر محبوبیت آن تا به امروز است.
از مزایای حسابداری دوبل چه می دانید؟
حالا که تا اینجای مقاله با کلیات حسابداری دوبل آشنا شدیم در ادامه به مزایای حسابداری دوبل خواهیم پرداخت:
- سیستم حسابداری دوگانه می‌تواند اطلاعات کامل حساب‌های معاملاتی را در خود نگه دارد و به وسیله آن سود یا زیان شرکت با تهیه صورت‌های مالی قابل شناسایی است.
- به وسیله این سیستم کل دارایی‌ها و بدهی‌های یک شرکت به درستی ثبت می‌شود و می‌توان وضعیت مالی شرکت را به طور صحیح بررسی کرد.
- سیستم حسابداری دوبل به عنوان یک سیستم قابل اعتماد برای نگهداری حسابها و صورت‌های مالی است که با کمک آن میزان کل دارایی‌ها و بدهی‌ها قابل تشخیص است و تسویه بدهی‌ها و دارایی‌ها آسان‌تر می‌شود.
- با کمک حسابداری دوبل، می‌توان روند کار آینده را با مقایسه درآمد، هزینه، دارایی و بدهی سال جاری با سال قبل تنظیم کرد. همچنین این سیستم با ارائه اطلاعات و آمارهای لازم به مدیریت، به اجرای صحیح برنامه‌ها کمک می‌کند.
- حسابداری دوبل یک روش علمی است که به عنوان یک سیستم عمومی پذیرفته شده است که به وسیله آن به راحتی می‌توان خطاها یا اشتباهاتی که حین ثبت حسابها رخ می‌دهد را تشخیص داد.
- با استفاده از سیستم حسابداری دوبل خطاهای حسابداری به درستی قابل تشخیص هستند و انجام اقدامات لازم برای اصلاح به وسیله آن امکان‌پذیر است.
معایب و محدودیت‌های حسابداری دوبل چیست؟
سیستم حسابداری دوبل با وجود مزیت‌های بسیار، محدودیت‌هایی نیز دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد.
- در حسابداری دو طرفه، پیچیدگی‌های زیادی که در قوانین، اصول و تکنیک‌ها وجود دارد که گاهاً کار را برای حسابدار با سختی روبه رو می‌کند.
- از آنجا که حسابداری دوبل یک سیستم گسترده است برای به‌کاربردن آن به نیرو کار، زمان و هزینه زیادی نیاز است.
- یک حسابدار برای استفاده از سیستم حسابداری دوبل باید از دانش نظری و عملی کافی برخوردار باشد. زیرا یک فرد بی تجربه در حسابداری شکست می‌خورد و در نگهداری حسابها با مشکلاتی روبرو خواهد شد.
- در این سیستم با وجود این که تشخیص و اصلاح خطا و اشتباهات امکان‌پذیر است اما باید به نکته اشاره کرد که نمی‌توان به طور کامل از احتمال خطا و اشتباه جلوگیری کرد.
با وجود محدودیت‌هایی که سیستم حسابداری دوبل دارد اما مزیت‌های آن بسیار بیشتر می‌باشد که همین مزیت‌های بسیار موجب شده که از قرن‌های گذشته تا کنون از محبوبیت بسیاری برخوردار باشد. همچنین با گسترش و توسعه علوم حسابداری و همچنین روی کار آمدن نرم افزار حسابداری پیشرفته بسیاری از این محدودیت‌ها رفع شده است.
محاسبات در حسابداری دوبل چگونه است؟
در حسابداری دوبل، محاسبه میزان بدهکاری و بستانکاری ضروری است. در دفاتر حسابداری دوبل، بدهی‌ها در سمت چپ و بستانکاری‌ها در سمت راست دفتر حسابداری نوشته می‌شوند. برای این کار میزان کل بدهی‌ها و بستانکاری‌ها باید به طور دقیق محاسبه شود و در دو طرف دفتر حسابداری این مقدارها باید باهم برابر باشد تا بتوان گفت که به تراز مالی مناسب دست پیدا کرده‌ایم. در بعضی از حسابها میزان بدهی منجر به کاهش بستانکاری می‌شود؛ در حالی که در بعضی دیگر از حسابها، میزان بستانکاری بالا، میزان بدهی را کاهش می‌دهد. فرض کنید قصد خرید یک خودرو دارید. برای خرید آن شما 500 میلیون تومان سرمایه دارید و 200 میلیون تومان از فردی دیگر قرض می‌کنید و خودرویی به قیمت 700 میلیون تومان خریداری می‌کنید. خودرو بعد از خرید دارایی شما محسوب می‌شود و معادله حسابداری دوبل برای شما به صورت زیر محاسبه می‌شود:
دارایی = بدهی + سرمایه
700/000/000 = 200/000/000 + 500/000/000 = دارایی
همان‌طور که به آن اشاره کردیم برای هر حساب دو سطر وجود دارد که سطر سمت راست بدهکار و سطر سمت چپ بستانکار در نظر گرفته می‌شود که نهایتاً دو طرف حسابها باید با یکدیگر تراز شوند تا نشان دهنده روند صحیح ثبت حساب باشند.
آرتیکل در حسابداری یعنی چه؟
آرتیکل در حسابداری یعنی هر عمل حسابداری که به صورت جابه‌جایی بین حساب‌های بدهکار یا بستانکار ثبت می‌شود. برای مثال، وقتی یک شرکت یک فاکتور را پرداخت می‌کند، یک آرتیکل ایجاد می‌شود که حساب بانکی را بدهکار و حساب تامین کننده را بستانکار می‌کند. هر آرتیکل شامل تاریخ، شرح، مبلغ و حساب‌های مربوطه است.
سخن پایانی
رشد و پیشرفتی که در حوزه حسابداری به وجود آمده باعث شده شاهد توسعه و گسترش انواع مختلفی از سیستم‌های حسابداری باشیم. یکی از انواع سیستم‌های حسابداری، سیستم حسابداری دوبل است که از زمان‌های گذشته تا کنون رشد و پیشرفت چشمگیری داشته است و اکنون نیز به طور گسترده در سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب و کار‌های مختلف استفاده می‌شود.
یکی از دلایل استفاده از سیستم دوطرفه در حسابداری آن است که می‌توان با مقایسه درآمد، هزینه، دارایی و بدهی سال جاری با سال قبل برنامه مالی آینده را تنظیم کرد. امروزه نرم افزار‌های حسابداری پیشرفتهای با تکیه بر حسابداری دوبل طراحی شدهاند که با برطرف کردن محدودیت‌ها و مشکلات سایر سیستم‌های حسابداری، مدیریت و کنترل دقیقی را بر امور مالی و حسابداری فراهم کرده‌اند.
در این مقاله در مورد انواع سیستم‌های حسابداری، حسابداری دوبل، مزایا و محدودیت‌های حسابداری دوبل و سایر نکات مهم در این خصوص توضیحاتی ارائه شد. نرم‌افزار‌های حسابداری با امکانات و قابلیت‌های ویژهای که در اختیار کسب و کار‌های مختلف قرار می‌دهند بخش بزرگی از دغدغه‌های حسابداری آنان را رفع می‌کنند. یکی از بهترین نرم‌افزار‌های این حوزه که با توجه به نیازهای مشاغل مختلف طراحی و توسعه داده شده است نرم افزار حسابداری محک است که با امکانات و قابلیت‌های ویژهای که دارد میزبان بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های مطرح کشور می‌باشد این نرم‌افزار با ارائه گزارش‌های کاربردی و پشتیبانی بی‌نظیر، پاسخگوی تمام نیازهای سازمان‌ها و شرکت‌ها است. شما عزیزان می‌توانید جهت خرید یا کسب اطلاعات بیشتر در خصوص نرم افزار حسابداری محک با کارشناسان و مشاورین مجرب گروه نرم‌افزاری محک تماس حاصل کرده تا به‌صورت رایگان اطلاعات تکمیلی را در این خصوص را دریافت کنید.
منبع:
