وقتی وارد دنیای حسابداری میشویم، اولین مفاهیمی که با آنها مواجه میشویم، بدهکار و بستانکار هستند. این دو واژه ممکن است ساده به نظر برسند، اما نقش کلیدی در ثبت و گزارشگیری حسابهای مالی دارند. با یادگیری درست و ساده این مفاهیم، میتوانید از بسیاری از خطاهای مالی جلوگیری کنید و پایهای محکم برای درک بهتر امور مالی و حسابداری خود بسازید. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، به زبان ساده توضیح میدهیم که معنی بدهکار و بستانکار چیست و چه تفاوتی با یکدیگر دارند. پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
بدهکار و بستانکار در حسابداری
مفهوم بدهکار و بستانکار یعنی چه؟ یکی از سوالات پرتکرار در حسابداری است که که در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد. دو اصطلاح بدهکار و بستانکار از آن دسته اصطلاحات پر کاربرد در حسابداری است که هنگام انجام امور حسابداری نظیر ثبت معاملههای انجام شده از آن استفاده می شود. زمانی که بین دو نفر معاملهای انجام میشود، برای ثبت آن از دو مفهوم بدهکار و بستانکار استفاده میکنیم. فرد بدهکار کسی است که موظف است مبلغی را پرداخت یا به حساب دیگری واریز کند و فرد بستانکار کسی است که وجه مورد نظر به حساب او واریز میشود.
بستانکار یعنی چه؟
به بیان ساده، بستانکار به فرد، شرکت یا نهادی گفته میشود که به دیگران وام، اعتبار مالی یا کالا و خدماتی ارائه داده و انتظار دارد در آینده مبلغ یا معادل آن را دریافت کند.
در حسابداری، بستانکار در واقع تعهد مالی شرکت در برابر دیگران است و در بخش بدهیهای ترازنامه ثبت میشود. به بیان دیگر، بستانکار نشان دهندهی مبلغ یا تعهدی است که شرکت باید در آینده بپردازد؛ مثلاً بابت وامهای دریافتی، حسابهای پرداختنی، مالیاتهای معوق یا کالا و خدماتی که گرفته ولی هنوز هزینهی آنها را پرداخت نکرده است.
انواع بستانکار در حسابداری
به طور کلی، بستانکاران به دو گروه اصلی تقسیم میشوند:
۱. بستانکاران تجاری
بستانکاران تجاری شامل افرادی یا شرکتهایی هستند که در ازای ارائه کالا یا خدمات خود، وجه نقدی دریافت نکردهاند. آنها در واقع فروشندگان یا تأمین کنندگانی هستند که کالا یا خدمات را به صورت نسیه در اختیار خریداران قرار دادهاند. این نوع بستانکاران در معاملات تجاری و بازرگانی نقش مهمی دارند و در ترازنامه به عنوان بدهیهای جاری شرکت ثبت میشوند.
۲. بستانکاران غیرتجاری
بستانکاران غیرتجاری معمولا شامل نهادهای مالی یا اشخاصی هستند که بدون انجام معامله مستقیم کالا یا خدمات، وجهی را به صورت وام یا قرض در اختیار دیگران قرار میدهند. برای مثال، بانکها یا مؤسسات مالی که مبلغی را با نرخ سود مشخص و برای مدت زمان معین به افراد یا شرکتها پرداخت میکنند، از جمله بستانکاران غیرتجاری محسوب میشوند.
نحوه برخورد با بدهکاران کسب و کار چگونه است؟
مدیریت بدهکاران برای جلوگیری از ایجاد مشکلات نقدینگی در اثر عدم پرداخت بدهیها بسیار ضروری است. اگر بازپرداخت بدهکاران عقب بیفتد، امکان ایجاد بدهی بیشتر و غیرقابل جبران و حتی آسیب به کسب و کار شما به عنوان بستانکار نیز وجود دارد. اگر شرکتی که از اعتبار خود به آن اعطا کردهاید نتواند پرداخت خود را تکمیل کند باید به ناچار آن را حذف کنید.
روشهای مختلفی برای مدیریت بدهکاران وجود دارد:
- میتوانید روند دریافت مطالبات خود را در جهت بازیابی پرداختهای معوق خود بهبود ببخشید.
- ایجاد طرحهای تشویقی مثبت میتواند در ایجاد انگیزه برای پرداخت زود هنگام و ساده سازی گردش کار مؤثر باشد.
- ایجاد سیاست مستمر در ارائه اعتبار به شرکتهایی که بازپرداخت به موقع دارند.
مدیریت صحیح بدهکاران باعث میشود که آنها سریعتربدهی خود را پرداخت کنند و در نتیجه بدهیها بسیار کمتر شود. علاوه بر این، جمع آوری حساب بدهکاران این اطمینان را به آنها میدهد که جریان نقدی سالمی وجود دارد. معمولا وظایف فردی که بدهکاران را مدیریت میکند به شرح زیر است:
- بررسی وصول بدهی بهموقع
- تنظیم محدودیتهای اعتباری و همچنین شرایط پرداخت
- انجام چکهای اعتباری و درخواستهای اعتباری
- اجرای سیاست اعتباری واضح
- در نظر گرفتن امور مالی بدهکار
بدهکار یعنی چه؟
به بیان ساده، بدهکار در حسابداری به شخص یا حسابی گفته میشود که باید مبلغی را به عنوان بدهی پرداخت کند؛ بدهی در حقیقت پول و یا هر آن چیزی است که توسط یک فرد از فرد یا سازمان دیگری قرض گرفته شده باشد. بسیاری از افراد و شرکتها از مفهوم بدهی برای دریافت خدمات بزرگتر تحت عنوان وام استفاده میکنند که در شرایط عادی قادر به دریافت آن نیستند. در حقیقت بدهی به فرد قرض گیرنده این اجازه را میدهد که پولی را تحت شرایط خاصی دریافت و بازپرداخت آن را به موقع و گاها همراه با سود پرداخت کند.
مفهوم اصلی بدهی یا قرض با هم یکی است و هر دو یک معنی واحد را میرسانند. درحقیقت به شخصی که پولی را از فرد دیگری یا بانک دریافت میکند و در قبال بازگشت آن هزینه تعهد می دهد، بدهکار میگویند. پس تعهد فرد بدهکار نسبت به پرداخت به موقع پول یا کالایی که دریافت کرده است بدهی نام دارد. بدهکاران نقطه مقابل بستانکاران هستند. میزان و مهلت بازپرداخت مبلغ بدهی طبق قراردادی مشخص تعیین می شود. همچنین، در تنظیم اظهارنامههای مالیاتی نیز لازم است اطلاعات مربوط به حسابهای بدهکار و بستانکار به درستی ثبت و گزارش شوند.
انواع بدهکار در حسابداری
در علم حسابداری، بدهکاران را میتوان به دو گروه اصلی بدهکاران تجاری و بدهکاران غیرتجاری تقسیم کرد. هر یک از این دو گروه ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند و شناخت تفاوت آنها به درک بهتر ساختار مالی یک کسبوکار کمک میکند. در ادامه، هر یک را به زبان ساده توضیح میدهیم.
۱. بدهکاران تجاری
بدهکاران تجاری افرادی یا شرکتهایی هستند که کالا یا خدماتی را خریداری کردهاند اما هنوز مبلغ آن را پرداخت نکردهاند. این افراد معمولا مشتریان اصلی کسبوکار به حساب میآیند. به عبارت دیگر، وقتی کالایی را به صورت نسیه به مشتری میفروشیم، آن مشتری در حسابها به عنوان بدهکار تجاری ثبت میشود. وجود بدهکاران تجاری در ترازنامه، نشان دهنده مطالبات شرکت از فروشهای نسیه است و انتظار میرود این مبالغ در آینده به شرکت بازگردد.
۲. بدهکاران غیرتجاری
بدهکاران غیرتجاری، برخلاف گروه اول، افرادی یا نهادهایی هستند که بدهی آنها به شرکت ناشی از فعالیتهای غیرتجاری است. به عنوان مثال، ممکن است شرکت به یکی از کارکنان خود وام کوتاه مدت بدهد یا به دلایل اداری مبلغی را از شخصی طلب داشته باشد. این نوع بدهیها ارتباط مستقیمی با فروش کالا یا خدمات ندارند و در نتیجه، به عنوان بدهکاران غیرتجاری شناخته میشوند.
حساب و کتاب خود را محک بزنید
نرم افزار حسابداری محک ویژه +200 گروه شغلی
دریافت دمو و مشاوره رایگان
در صورت تمایل به دریافت مشاوره رایگان و مشاهده دمو نرم افزار حسابداری محک، لطفا فرم زیر را تکمیل نمایید.
تفاوت بدهکار و بستانکار
در حسابداری، مفاهیم بدهکار و بستانکار نقش کلیدی در ثبت و تحلیل معاملات مالی دارند. همانطور که در بخشهای قبلی به معنی بدهکار و بستانکار در حسابداری پرداخته شد؛ بدهکار کسی است که باید مبلغی را پرداخت کند یا مسئولیت بازپرداخت دارد. در حالی که بستانکار شخص یا نهادی است که مبلغ، کالا یا دارایی را دریافت میکند. این دو مفهوم در بخشهای مختلف حسابداری، از جمله اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه و نرمافزارهای حسابداری، کاربرد متفاوتی دارند. جدول زیر تفاوت آنها را در هر زمینه نشان میدهد:
زمینه | بدهکار | بستانکار |
در اظهارنامه مالیاتی | شخص یا شرکتی که باید مالیات پرداخت کند. | دولت یا سازمان مالیاتی که مبلغ مالیات را دریافت میکند. |
در ترازنامه | نشان دهنده داراییهای شرکت است؛ یعنی منابعی که انتظار میرود در آینده برای شرکت منفعت اقتصادی ایجاد کنند. | بیانگر بدهیها و حقوق صاحبان سهام است؛ یعنی منابع مالیای که شرکت موظف به بازپرداخت یا ارائهی آنهاست. |
در نرمافزار حسابداری | ثبت کننده افزایش داراییها و کاهش بدهیها یا هزینهها است. | ثبت کننده کاهش داراییها و افزایش بدهیها یا درآمدها است. |
درک درست تفاوتهای بدهکار و بستانکار به حسابداران کمک میکند تا ثبتهای مالی را دقیقتر انجام دهند، گزارشهای مالی شفافتری تهیه کنند و از بروز خطا در محاسبات جلوگیری شود.
نحوه تشخیص بدهکار و بستانکار در حسابداری
در حسابداری، بدهکاران و بستانکاران دو عنصر اصلی در ثبت و تحلیل رویدادهای مالی هستند. به طور کلی، بدهکاران حسابهایی هستند که باعث افزایش داراییها و هزینهها و کاهش بدهیها یا سرمایه میشوند، در حالی که بستانکاران حسابهایی هستند که داراییها و هزینهها را کاهش داده و در مقابل، بدهیها و سرمایه را افزایش میدهند.
برای تشخیص بدهکار و بستانکار، میتوان از معادله اصلی حسابداری استفاده کرد:
داراییها = بدهیها + سرمایه
این معادله نشان میدهد که هر تراکنش مالی باید تعادل بین بدهکار و بستانکار را حفظ کند.
همچنین، بدهکار و بستانکار در جدول زیر به تشخیص ماهیت هر حساب کمک میکند:
بدهکار | بستانکار |
داراییها | بدهیها |
هزینهها | درآمد |
برداشت | سرمایه |
ماهیت بدهکار و بستانکار در حسابداری
زمانی که مبلغی بین دو طرف مبادله میشود، فرد وامگیرنده یا دریافت کننده کالا و خدمات به عنوان بدهکار شناخته میشود؛ به این معنا که موظف است مبلغ یا ارزش مربوطه را بازپرداخت کند. پیش پرداختها، هزینهها و بهای تمام شده کالا نیز در حسابداری دارای ماهیت بدهکار هستند، زیرا باعث افزایش داراییها یا مصرف منابع شرکت میشوند.
در مقابل، فرد یا مجموعهای که وام، کالا یا خدمات ارائه میدهد، دارای بستانکار است؛ یعنی انتظار دارد مبلغ یا ارزش ارائه شده را دریافت کند. در حسابداری، حسابهایی مانند بدهیها، پیشدریافتها، درآمدها و حقوق صاحبان سهام نیز حالت بستانکار دارند؛ زیرا نشان دهنده تعهدات یا منابعی هستند که باید به دیگران بازگردانده یا تحقق یابند.
مثال بدهکار و بستانکار در حسابداری
بررسی مثال بدهکار و بستانکار در حسابداری به درک بهتر این دو مفهوم کمک میکند. تصور کنید یک شرکت مبلغ ۲۰ میلیون ریال را در فروردین ۱۴۰۲ بهعنوان سپرده کوتاه مدت نزد یک بانک گذاشته است. این شرکت در تاریخ شهریور ۱۴۰۲ از بانک درخواست میکند که مبلغ ۱۰ میلیون ریال از سپرده را به او برگرداند. در چنین شرایطی بانک به عنوان بدهکار و شرکت مذکور به عنوان بستانکار شناخته میشوند؛ زیرا بانک موظف است پول را بازگرداند و شرکت درخواست کننده وجه است.
اعلامیه بدهکار و بستانکار در حسابداری چیست؟
در پاسخ به این سوال که اعلامیه بدهکار و بستانکار در حسابداری چیست باید گفت که اعلامیه بدهکار و بستانکار یک سند حسابداری است که لیستی از بدهکاران و بستانکاران یک شرکت در یک تاریخ مشخص را نشان میدهد. این سند برای نمایش وضعیت مالی شرکت نسبت به دیگران و کنترل و مدیریت بدهیها و مطالبات بسیار مفید است.
اعلامیه بدهکار و بستانکار معمولا شامل اطلاعات زیر میباشد:
- نام و آدرس بدهکار یا بستانکار
- مبلغ بدهی یا طلب
- تاریخ سررسید یا پرداخت
- شرایط پرداخت یا دریافت
- ملاحظات یا توضیحات اضافی
این اعلامیه میتواند به صورت جداگانه برای هر بدهکار یا بستانکار یا به صورت خلاصه برای کل بدهکاران یا بستانکاران تهیه شود تا مدیریت مالی شرکت سادهتر و دقیقتر انجام گیرد.
ماهیت حسابهای بدهکار و بستانکار در حسابداری
در مبحث ماهیت حسابها در حسابداری، تمامی حسابها بسته به ماهیت بدهکار و بستانکار در حسابداری دارای 4 حالت است:
- ماهیت بدهکار: در سمت راست ترازنامه قرار میگیرند.
- ماهیت بستانکار: در سمت چپ ترازنامه قرار میگیرند.
نکته: ماهیت برخی حساب ها با توجه به تأثیر آنها در افزایش یا کاهش سرمایه شرکت یا داراییها تعیین میشود و حساب درآمد، هزینه، ذخیره استهلاک در این دسته از حسابها قرار میگیرند. حسابهای گروه درآمد چون سرمایه را افزایش میدهند دارای ماهیت بستانکار و حسابهای گروه هزینه چون از سرمایه کم میکنند دارای ماهیت بدهکار هستند. حساب ذخیره استهلاک نیز چون کاهنده داراییهاست دارای ماهیت بستانکار است.
ماهیت دوگانه: این دسته از حسابها را میتوان هم در سمت راست معادله حسابداری که در ادامه به آن میپردازیم و هم در سمت چپ معادله قرار داد.
فاقد ماهیت: این گروه از حسابها جنبه تعهدی دارند و تغییر در آنها جز رویداد مالی محسوب نمیشود.
جمع بندی
بدهکار و بستانکار اصطلاحاتی هستند که در حسابداری برای ثبت وقایع مالی در سیستم دو طرفه استفاده میشوند. بدهکار یعنی شخص یا حسابی که باید مبلغی را به دیگری بپردازد و بستانکار یعنی شخص یا حسابی که باید مبلغی را از دیگری دریافت کند. برای تشخیص بدهکار و بستانکار در حسابداری، باید به نوع و ماهیت حسابها توجه داشت. برخی حسابها ماهیت بدهکار و برخی ماهیت بستانکار دارند. این ماهیت نشان میدهد که افزایش یا کاهش یک حساب با ثبت در سمت بدهکار یا بستانکار انجام میشود. استفاده صحیح از بدهکار و بستانکار کمک میکند تا رویدادهای مالی به صورت دقیق و متعادل ثبت شوند و از بروز خطا در دفاتر حسابداری جلوگیری شود.
در انتها، امیدواریم که این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد. در صورت بروز هر سوالی آن را در بخش دیدگاهها با ما به اشتراک بگذارید.
منبع: gocardless
سلام بسیار ممنون
سلام ممنون. مقاله خیلی خوبی بود. یک سوال داشتم من بدهکار و بستانکار رو داخل نرم افزار حسابداری میزنم ثبت نمیشه چیکار کنم؟ نرم افزار حسابداری که استفاده میکنم برای شرکت شما نیست
سلام ممنون از مقاله خوبتون. بدهکار و بستانکار دو مورد از مفاهیم مهم هستند که ضروری هست که هر حسابداری نسبت به بهش آگاهی داشته باشه.
خوب بود
سلام ممنون از مقالتون
تعریف بدهکار و بستانکار تو فضاهای مختلف با هم تفاوت داره ؟
چون تیتر های مختلف نوشتین میخاستم مطمعن بشم.
باسلام .ممنون از نظر سازنده تان .کلیات تعاریف یکی است .
بسیارعالی ممنون از محبتتون توضیحات خوب و به جایی بود
سلام ممنون خسته نباشید
سلام
لطف دارین
سلام ، ممنون از مقاله استفاده کردم.
با سلام
خواهش می کنم. خوش حالیم که مقاله براتون مفید بوده.
سپاس
سلام خیلی مقاله خوبی بود استفاده کردیم