حسابداری قضایی یا حسابداری قانونی چیست و حسابدار قضایی چه‌کار می‌کند؟

حسابداری قضایی ترکیبی از علوم حسابداری، ممیزی و تحقیقات است که امور مالی کسب و کارها و افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد. این روزها، در هر گوشه دنیا، وقتی اخبار می‌بینید احتمالا به داستانی درباره جرایم مالی و اختلاس برمی‌خورید. همچنان که مجرمین و مفسدین با فناوری‌های جدید و فضای دیجیتال خود را تطبیق می‌دهند، ارتکاب جرم و کلاهبرداری نیز بسیار آسان‌تر از گذشته شده است. طبق آمارهای جهانی، میزان خسارات وارده به شرکت‌ها در اثر کلاهبرداری، 33 درصد نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کرده است. در این مطلب قصد داریم درباره یکی دیگر از انواع حسابداری، یعنی حوزه حسابداری قضایی صحبت کنیم و با وظایف و مهارت‌های یک حسابدار قضایی بیشتر آشنا شویم.

فهرست مطالب

حسابداری قضایی یا حسابداری قانونی چیست و در چه حوزه‌هایی کاربرد دارد؟

فساد، تقلب، کلاهبرداری و اختلاس پدیده‌های پیچیده‌ای هستند که می‌توانند آثار مخرب مالی و اجتماعی به همراه آورند. منظور از حسابداری قضایی (Forensic Accounting)، استفاده از علوم و مهارت‌های مختلف اعم از مهارت‌های مالی و حسابداری، حسابرسی و تحقیقاتی به منظور حل منازعات حقوقی و دعاوی قضایی، کشف جرائم مالی و متقلبانه، و نیز پیشگیری از جرائم مالی است.

حسابداری قضایی در پرونده‌های کلاهبرداری و اختلاس بسیار کاربرد دارد و سعی می‌کند ماهیت جرایم مالی را برای دادگاه توضیح داده، نحوه وقوع جرم را مشخص کرده، راه‌کارهایی برای پیشگیری از وقوع دوباره جرم پیشنهاد داده، و افراد دخیل در فعالیت‌های مالی غیرقانونی را به دادگاه معرفی کند.

حسابداران قضایی باید بتوانند مدارک و مستندات مالی پیچیده را جمع‌آوری، تحلیل، تفسیر و خلاصه کنند. این مهارت‌ها برای شرکت‌های بیمه، بانک‌ها، نیروهای امنیتی، پلیس، سازمان‌های دولتی و کسب و کارهای مختلف اهمیت دارند.

از حسابداری قضایی در پرونده‌های مالی بزرگ، اختلاس، سرقت‌های مالی کارمندان، کلاهبرداری امنیتی و اطلاعاتی، جعل اطلاعات مالی و حساب‌سازی، جعل هویت و کلاهبرداری‌های مربوط به بیمه استفاده می‌شود. همچنین، در پرونده‌های خانوادگی و طلاق، برای شناسایی و تحقیق درباره دارایی‌های پنهان از حسابداری قضایی کمک می‌گیرند.

در مواقعی که یک شرکت در معرض ضررهای اقتصادی هنگفت و حتی ورشکستگی قرار می‌گیرد، یک حسابدار قضایی می‌تواند نقش مهمی در احیای شرکت داشته باشد. این شرکت‌ها از حسابداران قضایی کمک می‌گیرند تا اوضاع مالی آن‌ها را بررسی کند و ببیند آیا فعالیت‌های نادرست و متقلبانه‌ای در ضررهای اقتصادی آن‌ها دخیل بوده است یا خیر.

پولشویی از مواردی است که کار حسابداران قضایی را سخت می‌کند. تشخیص و ردگیری منبع پول‌های غیرقانونی امری دشوار است. در این موارد، مهارت‌ بالا در حسابداری و حسابرسی و تحلیل داده‌ها لازمه حل مسئله می‌باشد. حسابدار قضایی باید بفهمد کدام اشخاص یا چه شرکت‌هایی پول‌های غیرقانونی را به چندین حساب کوچک انتقال می‌دهند و منبع اصلی این پول‌ها را پیدا کند.

نقض امنیت سایبری یکی از اشکال جدید فعالیت‌های تروریستی و جاسوسی می‌باشد که بسیار هم متداول شده است. حسابداری قضایی می‌تواند کمک زیادی به جلوگیری و پیشگیری از این مسائل کند. حفظ امنیت در سرمایه‌گذاری و ردگیری دقیق منابع مالی می‌تواند خسارات احتمالی را محدود کند و حتی از ارتکاب اعمال مجرمانه جلوگیری نماید.

حسابدار قضایی چه کاری انجام می‌دهد؟

خوشبختانه، حسابداران قضایی با مهارت‌های بالایی که دارند می‌توانند فعالیت‌های مالی مشکوک را کشف و شناسایی کنند. حسابداری قضایی از تجزیه و تحلیل‌های مالی بهره می‌برد و در مراجع قانونی و دادگاه‌ها برای اثبات جرم و فساد به کار گرفته می‌شود. حسابداران قضایی به نحوی آموزش می‌بینند که تنها به اعداد و ارقام محدود نشوند و با شرایط واقعی کسب و کارها سروکار داشته باشند.

حسابداران قضایی با بررسی داده‌ها مشخص می‌کنند که پول گمشده کجا رفته و چطور باید بازیابی شود. همچنین، یافته‌های مالی خود را به عنوان مدرک به دادگاه ارائه می‌کنند و معمولا به عنوان شاهدان خبره در دادگاه حاضر شده و شهادت می‌دهند. این وظیفه که بر عهده حسابداران قضایی است برای بنگاه‌های مالی و حسابداری، بنگاه‌های حقوقی، مجریان قانون و عوامل امنیتی و انتظامی، و همچنین شرکت‌های بیمه از اهیمت خاصی برخوردار است.

نقش حسابداران قضایی در هر یک از این حوزه‌ها می‌تواند متفاوت باشد. شرکت‌ها و کسب و کارها به روش‌های مختلف با پول و امور مالی سروکار دارند. به همین ترتیب، کلاهبرداران نیز به طرق مختلف سازمان‌ها را مورد هدف قرار می‌دهند و روش‌های متفاوتی برای سواستفاده اتخاذ می‌کنند. برخی حسابداران قضایی با پرونده‌های پیچیده‌تری سروکار دارند که معمولا توسط بنگاه‌های حقوقی و مجریان قانون مورد بررسی قرار می‌گیرند. برخی حوزه‌های خاص، مثل بیمه و حسابداری عمومی، روی پرونده‌های خاص تمرکز می‌کنند. ضمن اینکه، شاید در بعضی از پرونده‌ها نیاز به شهادت حسابدار قضایی به عنوان شاهد خبره باشد.

به طور کلی، می‌توان خدمات مربوط به حسابداران قضایی را در این موارد خلاصه کرد:

• تایید سوابق حسابداری
• کشف تقلب صورت گرفته از سوی کارکنان و مدیریت
• حل و فصل دعاوی تجاری و مالی
• رسیدگی به موارد مربوط به سهل انگاری حرفه‌ای حسابداران و حسابرسان
• حل و فصل دعاوی مربوط به شرکت‌های بیمه
• رسیدگی به اختلافات و منازعات مربوط به علائم تجاری، حق اختراع، مصادره اموال و نقض قراردادها
• خدمات قضاوتی و دادگاهی
• اختلافات خانوادگی و پرونده‌های طلاق

چگونه حسابداری قانونی به کشف جرم کمک می‌کند؟

حسابداران قضایی در سه مرحله به شناسایی و کشف جرم کمک می‌کنند:

تحقیقات: وقتی موردی مشکوک به کلاهبرداری وجود داشته باشد، حسابداران قضایی شروع به تحقیق و جمع‌آوری مستندات می‌کنند. آن‌ها به دنبال اختلاف حساب و علائم هشداردهنده‌ای می‌گردند که دلالت بر کلاهبرداری داشته باشد. ممکن است از کارکنان شرکت یا سازمان بازجویی کنند تا ضمن کسب اطلاعات بیشتر، افرادی که شاید پشت قضیه باشند شناسایی کنند. با کمک اطلاعات به دست‌آمده، فرضیاتی درباره نحوه وقوع جرم طرح می‌کنند. سپس برای ارزیابی بهتر وضعیت شرکت یا سازمان، برای پیگیری‌های بعدی نقشه طرح می‌کنند. بعد از تکمیل این مرحله، حسابدار قضایی اقدامات بعدی را مشخص کرده و در صورت لزوم، اطلاعات لازم را در اختیار شرکت یا سازمان قرار می‌دهد.

گزارش‌دهی: در این مرحله، حسابدار قضایی اطلاعات جمع‌آوری‌شده و یافته‌های خود را در قالب یک گزارش مجمل در اختیار افراد ذیصلاح قرار داده و پرونده تشکیل می‌دهد. با کمک این گزارش، نحوه ارتکاب جرم و افرادی که در آن نقش داشته‌اند مشخص می‌شود. سپس، حسابدار قضایی نحوه رسیدگی به پرونده را تعیین کرده و به شرکت یا سازمان توصیه می‌کند که در مراحل بعدی چه اقداماتی انجام دهند. همچنین، با پیشنهاد راه‌کارهایی از بروز موارد مشابه جلوگیری می‌کند.

بعد از ارائه گزارش، حسابدار قضایی برای اقدامات و رویه‌های بعدی دادگاه آماده می‌شود.

دادخواهی: در مرحله آخر، حسابدار قضایی باید به عنوان شاهد خبره در دادگاه حضور یابد. او یافته‌های خود را در قالب اسناد و مدارک به دادگاه ارائه کرده و برعلیه متخلفین شهادت می‌دهد. حسابدار قضایی باید مدارک و مستندات مالی را با کلمات روشن و قابل‌فهم در محضر دادگاه تفسیر کند و توضیح بدهد که چطور به سوژه مظنون و او را شناسایی کرده است. بنابراین، باید فصاحت و بلاغت نیز داشته باشد تا از نظر دادگاه معقول و اثرگذار جلوه نماید. در نهایت، تصمیم و حکم نهایی به تشخیص دادگاه بستگی دارد.

چه کسی از حسابداری قضایی استفاده می‌کند؟

حسابداری قضایی توسط سازمان‌های مجری قانون، سازمان‌های دولتی، شرکت‌های تعدیل مستقل، شرکت‌های بیمه، بانک‌ها و مشاغل در هر اندازه و فعال در حوزه‌های گوناگون استفاده می‌شود. شرکت‌های بزرگ حسابداری اغلب بخش حسابداری قضایی جداگانه‌ای دارند، در حالی که برخی موسسات مالی و حسابداری نیز هستند که به طور کامل به ارائه خدمات حسابداری قضایی اختصاص دارند.

درآمد حسابدار قضایی چقدر است؟

از آنجایی که حسابداری قضایی حوزه مهمی است و البته کار سختی می‌باشد، درآمد حسابداران قضایی بسیار قابل توجه است. طبق گزارش انجمن بازرسین پرونده‌های کلاهبرداری در ایالات متحده، حقوق متوسط حسابداران قضایی بیش از 100.000 دلار در سال است. با افزایش نیاز روزافزون به این تخصص، درآمد مالی عالی، و نیز فرصت‌هایی که برای تحلیل‌گران ایجاد شده تا از مهارت‌های مرتبط با حل‌مسئله استفاده کنند، حسابداری قضایی یکی از پرتقاضاترین حوزه‌های حسابداری برای دانشجویان این رشته در سرتاسر جهان محسوب می‌شود.

انواع حسابداری قانونی

حسابرسی و حسابداری قانونی انواع مختلفی دارد که معمولا بر اساس انواع رسیدگی‌های حقوقی که تحت آن قرار می‌گیرند گروه بندی می‌شوند. برخی از رایج‌ترین نمونه‌های حسابداری قانونی عبارتند از:

• سرقت مالی (مشتریان، کارمندان یا افراد خارجی)
• تقلب در اوراق بهادار
• ورشکستگی
• عدم پرداخت دیون
• خسارات اقتصادی (انواع دعاوی برای جبران خسارت)
• دعاوی حقوقی مربوط به ادغام و تملک شرکت ها
• فرار مالیاتی یا تقلب در امور مالیاتی
• اختلافات بر سر ارزشیابی و ارزش گذاری شرکت‌ها
• ادعای سهل انگاری‌های حرفه‌ای
• پولشویی
• اطلاعات حریم خصوصی
• مراحل طلاق

یک حسابدار قضایی باید چه مهارت‌هایی داشته باشد؟

حداقل مدرک برای یک حسابدار قضایی مدرک کارشناسی حسابداری یا مدیریت مالی است. همچنین تحصیلات مرتبط با حقوق قضایی و کیفری می‌تواند برای ورود به این حرفه کمک کند. اخذ مدرک کارشناسی ارشد و دکترا نیز به موقعیت شغلی بهتر و درآمد بیشتر منجر می‌شود. ضمن این‌که، فعالیت در این حوزه به آموزش‌های حین خدمت نیاز دارد و برای واجد شرایط بودن باید بین 1 الی 3 سال سابقه کار در زمینه حسابداری عمومی داشت.

علاوه بر مدارک تحصیلی، در هر کشوری متناسب با قوانین و ساختار حقوقی و تجاری آن کشور، اخذ گواهی‌نامه نیز الزامی است. برای مثال، در ایالات متحده آزمون CFE وجود دارد و اخذ این مدرک کمک زیادی به ورود علاقمندان به این حوزه می‌کند. این مدرک شامل یک آزمون و 5000 ساعت کار عملی مرتبط با حوزه حسابداری قضایی است.

یک حسابدار قضایی باید به همه چیز با دید انتقادی نگاه کند و مهارت تفکر انتقادی داشته باشد، زیرا شناسایی فعالیت‌های متقلبانه همیشه هم آسان نیست. از آنجایی که حسابداران قضایی باید گزارش بنویسند و مشاهدات و نظرات تخصصی خود را به صورت کتبی و شفاهی ارائه کنند، پس باید مهارت بالایی در نوشتن و برقراری ارتباط داشته باشند. همچنین باید بتوانند به عنوان یک شاهد متخصص، اطلاعات پیچیده را برای هیئت منصفه به صورت شفاهی، خلاصه و روشن بیان کنند.

هنگام بررسی اسناد و مصاحبه با افراد، مهارت های تحلیلی یک ضرورت محسوب می‌شود. حسابداران قضایی باید بتوانند اطلاعات موجود را بررسی کنند تا مشخص شود چه نوع جرم مالی ممکن است رخ داده باشد. حسابدار قضایی برای به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز با افراد زیادی صحبت می‌کند. در اینجا مهارت‌های گوش دادن فعال برای مصاحبه مؤثر با افراد امری حیاتی است.

برای شناسایی نابسامانی‌های مالی و تشخیص مغایرت‌های کوچک، حسابداران قضایی باید به جزئیات توجه زیادی داشته باشند. آنها همچنین باید بتوانند مراحلی را که در تحقیقات خود انجام می‌دهند به دقت مستندسازی کنند. حسابداران قضایی باید روحیه سازگاری با تغییرات را داشته باشند و بتوانند به طور موثر مشکلات را حل کنند. کسب اطلاعات جدید می‌تواند روند یک تحقیق را به سرعت تغییر دهد. بنابراین، حسابداران قانونی باید سناریوهای ممکن را ارزیابی کنند و از مهارت های حل مسئله خود برای تعیین اینکه کدامیک با شواهد سازگارتر هستند استفاده نمایند.

با حسابداری قضایی، از وقوع دوباره جرم پیشگیری کنید

تقلب و کلاهبرداری واقعیتی است که همیشه هست و خواهد بود. از آنجایی که اصولا انتظار می‌رود کشف تقلب به‌وسیله مدیران شناسایی و رسیدگی شود، و از طرف دیگر، حسابرسان داخلی و حتی خارج از سازمان مجبور هستند زیرنظر مدیران فعالیت کنند، این احتمال وجود دارد که تخلفات شناسایی نشوند یا در صورت شناسایی، افشا نگردند. به همین دلیل، جهت حفظ منافع گروهی و رسیدگی به جرائم مالی کوچک و بزرگ، حوزه حسابداری قضایی شکل گرفت. این حوزه هم می‌تواند در رابطه با پیشگیری از وقوع جرم بسیار موثر عمل کند و هم در شناسایی و برخورد با مجرمین بسیار لازم و مهم است.

از طرف دیگر، پیچیدگی امور تجاری در عصر حاضر باعث افزایش شکایت‌ها و اختلافات بین شرکت‌ها و افراد شده است. حسابداران قضایی با تخصص بالا و چشمان تیزبین خود می‌توانند حکم مشاورین مالی قابل‌اعتمادی را ایفا کنند که علاوه بر احقاق حق، از بروز این اختلافات و حتی کلاهبرداری‌ها جلوگیری می‌کنند.

آشنایی با حسابداری عمومی و 3 سال سابقه کار مرتبط، تحصیلات مرتبط با حقوق قضایی، آشنایی با استانداردهای حسابداری و حسابرسی و دریافت گواهی‌نامه‌هایی مثل CEF از جمله پیش نیازهای کلیدی برای ورود به حوزه حسابداری قضایی محسوب می‌شوند. عواملی مثل تقاضای زیاد برای این تخصص، وجهه و اعتبار اجتماعی خوب و درآمد مالی بالا می‌توانند انگیزه خوبی برای ورود به حوزه حسابداری قضایی باشند.  

ورود حسابداران به حوزه حسابداری قضایی

برای حسابدارانی که قصد دارند وارد حوزه حسابداری قانونی شوند طیف گسترده ای از گزینه های شغلی وجود دارد. بسته به مشتریانی که نمایندگی و وکالت آن‌ها را به عهده می‌گیرید و نیز ماهیت حکم دادگاهی، کار و مسئولیت یک حسابدار قصایی می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال، کار بر روی یک پرونده طلاق در مقابل رسوایی‌های مالی بزرگ قطعا بسیار متفاوت خواهد بود.

حسابداران قانونی باید در حوزه‌های مختلفی مثل بررسی تقلب، تعیین کمیت خسارت، ارزش گذاری یک شرکت یا ارزیابی صورت حساب های مالیاتی مهارت و تجربه داشته باشند. به همین منوال، فرصت‌های شغلی در این حوزه ممکن است تفاوت‌های زیادی داشته باشند، اما به طور کلی، به چندین سال تجربه در حسابرسی سنتی در یک شرکت حسابداری عمومی نیاز دارند.

مدارک و گواهی نامه‌های حرفه‌ای مختلفی نیز وجود دارند که حسابداران می‌توانند برای ورود به عرصه‌های مختلف حسابداری قانونی کسب کنند. به عنوان مثال گواهی تحلیلگر مالی خبره (CFA)، گواهی حسابدار عمومی رسمی (CPA)، گواهی برنامه ریز مالی رسمی (CFP) و… از جمله گواهی نامه‌های معتبر در این حوزه هستند.

منبع: https://www.accounting.com/ – https://www.investopedia.com/